برای یک کاربر تازه وارد، به علت نداشتن شناخت دقیق از ویکی‌پدیا و هدف‌های آن، انگیزه بهسازی ویکی‌پدیا و وب فارسی انگیزه اصلی برای همکاری به شمار نمی‌آید. در کنار آن انگیزه فردی مانند کنجکاوی و یا یافتن اطلاعات، قوی‌ترین انگیزه برای آغاز همکاری او با ویکی‌پدیاست.

انگیزه‌های نگارش و ویرایش

در مورد کاربران قدیمی‌تر، زمانی که کاربر در ویکی پدیا کار می‌کند و با هدف‌ها و ماهیت آن آشنا می‌گردد تولید محتوا و سازندگی ویکی، قوی ترین انگیزه برای همکاری کاربر به شمار می‌آید. از طرفی سرگرمی و انگیزه‌های خرابکارانه ضعیف‌ترین انگیزه برای همکاری کاربران قدیمی‌تر ویکی‌پدیا می‌باشند. انگیزه ایجاد مقاله و نیز انگیزه بهبود ویکی‌پدیا دو انگیزه ای بودند که بیشترین حجم انگیزه‌ها را به خود اختصاص دادند.

انگیزه‌های فردی یکی از ضعیف ترین عامل‌های محرک برای همکاری کاربران تازه وارد به شمار می‌آید. زیرا بیشتر نیاز به یک محرک بیرونی مانند تبلیغات و معرفی و مانند آن دارد تا فرد انگیزه‌ای شخصی برای کار در ویکی پیدا کند. کاربران اندکی هستند که با یک انگیزه فردی مشخص دست به همکاری با ویکی می‌زنند.

انگیزه‌های محرک

در مورد کاربران قدیمی‌تر از آنجایی که با انگیزه‌ها و محرک‌های گوناگون جذب ویکی‌پدیا شده‌اند، عامل تبلیغات ضعیف‌ترین انگیزه برای ترغیب آنها به همکاری با این پروژه می‌باشد.

بارزترین و قوی‌ترین عامل بازدارنده همکاری هم برای کاربران تازه وارد و هم برای کاربران قدیمی‌تر دریافت بازخورد بد یا رفتار مؤاخذه گرانه از سوی دیگر کاربران است. این امر می تواند زمینه دلسردی کاربران از ویکی و یا حتی ترک آن را فراهم سازد.

انگیزه‌های بازدارنده

دشواری کار با ویکی و ساختار آن برای کاربران قدیمی‌تر به دلیل داشتن تجربه فعالیت در ویکی و مهارت در کار با آن ضعیف‌ترین عامل بازدارنده به شمار می‌آید. از سوی دیگر، عامل‌های شخصی مانند نداشتن فرصت کافی و یا یافتن سرگرمی و مشغولیت‌های دیگر ضعیف‌ترین عامل بازدارنده در همکاری کاربران جدید می‌باشند.

همچنین، در مورد انگیزه‌های تداوم همکاری یا قطع همکاری با ویکی‌پدیای فارسی به موارد زیراشاره شده است:
انگیز‌‌ه‌های تداوم همکاری با ویکی پدیای فارسی
احساس مفید بودن، به دست آوردن تجربه، احساس پذیرفته شدن از سوی جامعه ویکی و پیدا کردن احساس هویت و تعلق به آن، جذابیت همکاری با گروه و آشنایی با دوستان جدید در ویکی با یک هدف مشترک، آشنایی با ساختار ویکی‌پدیا، احساس لذت، دریافت تحسین از دیگران و برخورد خوب کاربران قدیمی از مهم‌ترین عامل‌هایی هستند که موجب تداوم همکاری ویکی‌نویسان با این پروژه می‌گردد.
ارتقای مقام در ویکی‌پدیا و کسب عناوین مدیریتی یا دیوانسالاری و مانند آن می‌تواند به عنوان انگیزه دیگری در نظر گرفته شود که موجب ماندگاری فرد در ویکی می‌گردد.
انگیزه قطع همکاری با ویکی پدیای فارسی
نداشتن جسارت در همکاری با ویکی‌پدیا، ترس از ایجاد تغییر، نداشتن صبر و حوصله و یا عامل‌هایی که مربوط به دشواری کار با ویکی و یادگیری قوانین آن، پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت، نبود زیر‌ساخت مناسب فرهنگی، کم بودن تمایل جامعه ایرانی به پژوهش، اهل نوشتن نبودن، تمایل به مصرف کننده اطلاعاتی بودن، و آشنا نبودن کاربران تازه وارد با اصول اولیه پژوهش.
احساس دلسردی و ناامیدی بر اثر نوع برخوردها و رفتارهای تند کاربران قدیمی با کاربران تازه وارد، وجود جنگ های فرسایشی و ویرایشی و درگیری خواسته یا ناخواسته کاربران در این بحث‌ها (اسدی، قفقازی و جمالی، ۲۰۱۳).
۲-۴-۴٫ چالش‌ها
مهم‌ترین چالش‌های ویکی‌پدیای فارسی که روند مشارکت و همکاری کاربران را می‌تواند تحت تاثیر قرار دهد به دو دسته کلی زیر تقسیم می‌شود :
الف) چالش‌های محیطی: این دسته از چالش‌ها به وضعیت کلی اینترنت و خط و زبان فارسی روی اینترنت مربوط می‌شود. مهم‌ترین مشکلاتی که در این گروه قرار می‌گیرند عبارت است از:
پایین بودن ضریب نفوذ اینترنت
نبود خط و زبان فارسی استاندارد برای فعالیت در اینترنت
کمبود محتوای فارسی معتبر

شده است و بر همین اساس روش پژوهش، جامعه آماری، روش نمونه‌گیری و حجم نمونه، ابزارهای اندازه‌گیری، روش جمع‌آوری داده‌ها، روش‌های تجزیه و تحلیل داده‌ها و محدودیت‌های پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است.
۳-۲٫ روش پژوهش
برای انجام پژوهش حاضر از روش کتابخانه‌ای استفاده شده است. همچنین، با توجه به اهداف و ماهیت موضوع، پژوهش از نوع توصیفی- کاربردی بوده و تجزیه و تحلیل داده‌ها با تکنیک علم‌سنجی انجام شده است.
۳-۳. جامعه پژوهش
جامعه این تحقیق بر اساس مراجعه به سایت ویکی‌پدیا تعیین شده است. در تحقیق حاضر، جهت پاسخگویی به سؤالات پژوهش و آزمون فرضیه‌های آن، دو گونه جامعه مورد مطالعه قرار گرفته است:
الف. جامعه نویسندگان، مشتمل بر:
۲۴۲۲ نویسنده فعال که طبق آخرین بازبینی از صفحه مربوط به فهرست کاربران فعال[۹۹] در تاریخ ۷/۰۹/۹۱ به دست آمد.
ب. جامعه مقالات، مشتمل بر:
۸۸ مقاله با کیفیت برتر در حوزه‌های موضوعی مختلف که از زمان شروع به کار ویکی‌پدیای فارسی تا تاریخ فروردین۱۳۹۲ (آوریل۲۰۱۳-۲۰۰۳) برگزیده شده‌اند[۱۰۰].
۳-۴٫ روش نمونه‌گیری و حجم نمونه
با توجه به اهمیت دو معیار میزان ویرایش، و حجم کلی ویراستاران منحصر به فرد،که به ترتیب نشانگر دقت زیاد، و تنوع ویراستاران در ویکی پدیا می‌باشد(زوارقی و ابراهیمی، ۱۳۸۷)، بنابراین با هدف دستیابی به بیشترین اطلاعات معتبر از جامعه نویسندگان مورد بررسی، انتخاب نویسندگان فعال با دو شرط زیر انجام شده است:
نویسندگان فعال ثبت نامی(دارای حساب کاربری) ، بدون ربات‌ها و بدون کاربران با آی‌پی بسته شده،
نویسندگان فعالی که طی سی روز آخر در ویکی‌پدیا حداقل ۱۵ فعالیت ویرایشی داشته‌اند.
به این ترتیب با اعمال دو شرط پیش‌گفته نمونه‌ای ۳۶۲ نفری از نویسندگان فعال به شیوه هدفمند انتخاب شد.
در مورد جامعه مقالات به دلیل تعداد کم مقالات برگزیده شده در ویکی‌پدیا، نمونه‌گیری انجام نشده و کل جامعه مورد بررسی قرار گرفته است.
۳-۵٫ ابزار گردآوری داده‌ها
برای گردآوری داده‌های مربوط به هر دو جامعه نویسندگان فعال و مقالات برگزیده ابتدا به دانشنامه ویکی‌پدیای فارسی به عنوان منبع اصلی پژوهش مراجعه شد. سپس با استفاده از ابزار آماری تولسرور مخصوص ویکی‌ها، داده‌های مورد نیاز هر دو جامعه پژوهش جمع‌آوری شده و از طریق نرم‌افزار اکسل، داده‌ها بصورت منابع الکترونیکی مورد نیاز پژوهش، مدیریت شد.
۳-۶٫ روش جمع‌آوری داده‌ها
۳-۶-۱٫ روش جمع‌آوری داده‌های جامعه نویسندگان فعال
مراحل گردآوری:
داده‌های مربوط به تعداد ویرایش‌های نویسنده فعال در صفحه مقاله[۱۰۱]، با استفاده از ابزار ویرایش‌های کاربر[۱۰۲] به عنوان بخشی از ابزار تولسرور، با وارد کردن نام کاربری نویسنده فعال و تعیین نوع ویکی[۱۰۳] در فیلدهای موجود در صفحه مربوطه) تصویر شماره ۳-۱)بدست آمد.
تصویر۳-۱٫صفحه ابزار ویرایش‌های کاربر
قابل ذکر است در صفحه ابزار ویرایش‌های هر کاربر علاوه بر تعداد ویرایش‌های صفحات مختلف ویکی‌پدیا، اطلاعات دیگری چون تاریخ شروع به کار کاربر در ویکی‌پدیا نیز قابل دسترس است. بنابراین داده‌های مربوط به تاریخ اولین ویرایش کاربر که در پاسخ به سوال سوم پژوهش مورد نیاز است، در این مرحله از گردآوری با استفاده از ابزار ویرایش‌های کاربر به دست آمد.
تعداد مقالات ایجاد کرده نویسنده فعال نیز با استفاده از ابزار صفحات ایجاد کرده کاربر[۱۰۴] به عنوان بخش دیگری از ابزار تولسرور و به ترتیب با وارد کردن نام کاربری نویسنده فعال، تعیین نوع ویکی، انتخاب صفحه مقاله و نیز انتخاب گزینه Exclude redirected جهت حذف صفحات تغییر مسیر داده شده، در صفحه مربوطه(تصویر شماره۳-۲) بدست آمد.
تصویر۳-۲٫صفحه ابزار صفحات ایجاد شده کاربر

امروزه در زمینه «وفای به عهد» کتابها، پایان‌نامه‌ها و مقالات متعددی به نگارش در آمده است که حاکی از توجه محقّقان به این امر است. با این وجود، تحقیق و پژوهش دربارهی «وفای به عهد در اخلاق اسلامی» و حتّی مرتبهای کلی‌تر، در «بعد اخلاقی وفای به عهد» سابقه چندانی ندارد و بیشتر به جنبه دینی و حقوقی این موضوع در جامعه پرداخته شده است.
در حال حاضر، با توجّه به بررسیهای انجام‌شده کتاب یا پایاننامه و یا حتی مقالهای مستقل تحت عنوان «وفای به عهد در اخلاق اسلامی با تکیه بر آموزهها و سیرهی نبوی» یافت نشد. با این حال تحقیقاتی چند در ارتباط با این موضوع صورت گرفته است که به صورت پراکنده مطالبی نقل نمودهاند و با موضوع بی‌ارتباط نیست. از جمله آنها میتوان به کتابهایی نظیر معراج السعاده از ملا احمد نراقی ، گناهان کبیره از آیت الله دستغیب و نقطه‌های آغاز در اخلاق عملی از مهدوی کنی و غیره اشاره کرد که صفحاتی را به توضیح این موضوع مهم اختصاص دادهاند و پایاننامهها و مقالاتی در این مورد البته نه به این صورت که مورد بحث ما است، به نگارش در آمده است از جمله:
«عهد و پیمان در قرآن و روایات» نوشتهی راضیه قربانی.
«وفای به عهد در قرآن و سنت و نتایج فردی و اجتماعی آن در جامعه» نوشتهی صدیقه نظری.
مقاله «وفا به عهد و پیمان» از آیت الله جوادی آملی.
۴- مقاله «وفای به عهد» نوشتهی احمد باقری.

5. اهمیت و ضرورت تحقیق

امروزه شاید بتوان گفت که بزرگترین بحران بشریت، بحران اخلاق است که بر تمامی زوایای زندگی انسان تأثیر گذاشته است. بیشتر افراد و جوامع دچار کارشکنی و عدم پایبندی به عهدها و قول و قرارهایشان می‌باشند و نسل امروزی در بستر امراض روان‌پریشانی و سرگردانی دست و پنجه نرم می‌کند، بشر سرگشته و برگشته از مسیر فطرت و معرفت چنان دور شده است که تنها یک ندای رسای آسمانی زیر لوای روحانی وحی و امداد، می‌تواند به راهش آورد و در تنگناها و پرتگاههای این سرزمین ظلمانی آنچه خاطر خسته آدمی را مکدر و مشوش می‌کند جای همیشه خالی ایمان و اخلاق است که از توابع و نتایج این خلأ روحی، دردهای نامرئی و جانفرسایی هم چون عهدشکنی و دروغ‌پردازی سر از لانه در می‌آورند، انگار بشر تمام راههای سعادت و سیادت را آزموده و خوشبختی خویشتن را در بیراهه و کجراهه رفتن دانسته است و این شاهراه انحطاط و سقوطی است که بزرگ‌مردان عالم را به میدان جهاد و اجتهاد کشیده است. بنابراین امروزه علیرغم پیشرفتهای چشمگیر بشر در عرصه فناوری، بیش از هر زمان دیگری بشر مستلزم پایبندی به عهدهاست و پرداختن به مسئله وفای به عهد در اخلاق بیش از هر زمان دیگری لازم مینماید و چون اسلام یک دین جهانی است، پرداختن به این مسئله از دیدگاه دین اسلام و آموزه‌های نبوی میتواند راهگشا باشد.
با نهایت تأسف و تأثر باید اذعان کنیم که این قانون الهی در جامعه ما طی سالیان اخیر کمرنگ شده و ما علیرغم تأکیدات فراوان آیین آسمانی ما، در عمل به آن سستی کرده و خود را چندان پایبند عمل به آن نمیدانیم و در حال حاضر با دور افتادن جامعه از تعالیم عالیه اسلام کار به جایی رسیده که ما برای عهد و پیمانهای کتبی و نوشتاری خود نیز اهمیتی قائل نشده و به آسانی آنها را زیر پا میگذاریم و آمارها هرج‌ومرجها و دعواها و مشکلاتی که بر اثر بیتوجهی به تعهدات پیش میآید رو به افزایش است و خود دلیلی بر این سخن است. لذا لازم دانستم که به این موضوع مهم بپردازم.

6. روش تحقیق

روش تجزیه و تحلیل این پژوهش، روش توصیفی ـ تحلیلی و روش گردآوری اطلاعات و مطالعات آن، کتابخانهای است و دامنهی تحقیق نیز آیات و روایات اسلامی و همچنین کتب فیلسوفان مسلمان و علمای اخلاق است. در سیر مباحث از یک سو آیات و روایات مربوط به بحث را مورد استفاده قرار داده و از سوی دیگر دیدگاه‌های ارائه‌شده از سوی علما و اندیشمندان مسلمان را ملحوظ خواهیم کرد و از تفاسیر معتبر و نیز منابع ارزشمند دیگری که با موضوع تناسب دارد، استفاده خواهیم نمود.
در نگارش این تحقیق تا حد توان تلاش شده است به منابع مهم هم در عرصهی اخلاق و نیز متون دینی (آیات و روایات) مراجعه شود. البته بیشتر مباحث تحقیق بر استفاده از آیات و روایات معتبر تمرکز یافته است. بعضی از آیات و روایات، در لابهلای مطالب تکرار شده‌اند. هدف از این کار برداشت نکات جدید از زاویههای گوناگون بوده و درعین‌حال برای اختصار، از تفصیل و بررسی بسیاری از مطالب خودداری شده است.
به سیر منطقی مباحث در تحقیق توجه شده است. بدینسان که ابتدا به مفهوم عهد پرداخته و سپس اقسام عهد را آوردهایم و به دنبال آن به بسط موضوع وفای به عهد در اخلاق پرداخته شده است و در ادامه به شرایط و احکام وفای به عهد از نظر فقهی، اخلاقی و حقوقی پرداخته شده است.

7. چینش مطالب

پژوهش حاضر در چهار فصل تنظیم شده است:
نخست به کلیاتی میپردازیم که نسبت به جنبههای گوناگون موضوع عمومیت دارد و می‌توان به عنوان مدخل به آن نگریست. سپس به تعریفات و بررسی مفاهیم کلیدی تحقیق مثل: ، وفا، عهد، اخلاق و سیره میپردازیم.
در فصل دوم، بحث اقسام عهد و یا همان وفای به عهد را بیان خواهیم کرد.
در فصل سوم، وفای به عهد در اخلاق و رابطه آن را با فضایل دیگر توضیح خواهیم داد.
و سرانجام در فصل چهارم شرایط و احکام وفای به عهد را بررسی خواهیم کرد.
فصل اول
کلیات
پیش از آن که به وفای عهد بپردازیم سزاوار است برخی از واژگان کلیدی را که ارتباط تنگاتنگ با موضوع پژوهش دارد و از مقومات بحث به شمار میرود تعریف نماییم و توضیح دهیم تا از مباحث نتیجه بهتری گرفته باشیم.
۱-۱٫ معنا و مفهوم وفای به عهد
وفا از عالیترین فضائل اخلاقی و نشانه پاکی سرشت و سلامتی طبع است. اسلام نسبت به وفا و وفاداری اهمیت کم نظیری قائل شده است. وفا عـامل اطمینان مردم به همدیگر است زیرا هیچ اجتماعی بدون آن، سر و سامان نخواهد یافت.