۷/۶

خدمات

۳/۷

۱/۸

تولید ناخالص داخلی

مأخذ: سازمان برنامه و بودجه(۱۳۶۸). مستندات برنامه اول توسعه اقتصادی و اجتماعی
شایان ذکر است اگرچه برنامه اول با اجرای سیاستی به نام تعدیل ساختاری – که اصول آن جهت “آزاد سازی” اقتصاد از سوی بانک جهانی تدوین شده بود- مصادف شد، دشواری‌های اقتصادی پایان دوران برنامه، تنگناهای ارزی و تورم موجب شد که دولت تا حدی سیاست تعدیل روی بگرداند ودوباره به سیاست‌های گذشته قیمت‌گذاری و تعهد ارزی برای صادرکنندگان و نظایر آن روی آورد.
۳-۸-۱-۲ برنامه دوم توسعه اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی (۱۳۷۸-۱۳۷۴)
برنامه دوم توسعه اقتصادی در سال ۱۳۷۴ با اعتبار عمرانی معادل ۱۰۵۰۲۹ میلیارد ریال شروع شد و تا پایان سال ۱۳۷۸ ادامه یافت. این برنامه با یک سال فاصله از پایان برنامه اول، به تصویب رسید و با توجه به امکان کسب درآمدهای ریالی فراوان و آسان از راه بالا بردن ارزش دلارهای نفتی و کاهش ارزش ریال، از نظر اعتبارات از رشد جهشی ۸/۱۲ برابر نسبت به برنامه اول، برخوردار شد(رزاقی، ۱۳۸۴: ۸۹).
اهداف کلان برنامه دوم توسعه اقتصادی عبارت بودند از:
۱- تلاش در جهت تحقق عدالت اجتماعی، رشد فضایل و ارتقای فرهنگ عمومی جامعه
۲- افزایش بهره وری
۳- تربیت نیروی انسانی مورد نیاز
۴- رشد اقتصادی با محوریت کشاورزی
۵- توسعه صادرات غیرنفتی
۶- حفظ محیط زیست و استفاده بهینه از منابع طبیعی کشور
۷- تقویت بنیه دفاعی کشور
۸- تلاش در جهت حاکمیت قانون و تقویت مشارکت عامه مردم
۹- تقویت تحقیقات
۱۰- ایجاد تعادل در بخش‌های اقتصادی- تعاونی، خصوصی و دولتی (بهشتی،۱۹۹،۷۸).
در این برنامه، نسبت به برنامه اول از سهم امور عمومی ( ۷درصد) و امور اجتماعی(۸/۱۶) به شدت کاسته شد، ولی سهم امور اقتصادی (۸/۷۱) به طور چشمگیری افزایش یافت. علت اصلی افزایش سهم امور اقتصادی، انتقال هزینه‌های نفت و گاز از هزینه‌های جاری (در برنامه اول) به هزینه‌های عمرانی در برنامه دوم بود.
مهمترین هزینه‌های امور عمومی در برنامه دوم، فصل ساختمان‌ها و تأسیسات دولتی با ۷/۵۹ درصد و فصل اطلاعات و ارتباطات جمعی با ۹/۲۹ درصد از اعتبارات این امور بودند. مهمترین فصل امور اجتماعی، فصل آموزش و پرورش با ۴/۲۸ درصد، بهداشت، درمان و تغذیه با ۲/۱۷ درصد، تأمین مسکن با ۵/۱۴ درصد و آموزش عالی با ۹۶/۱۳ درصد از اعتبارات این امور به شمار می رفتند. سهم حفاظت از محیط زیست ۸/۰ درصد و سهم عمران و نوسازی روستاها درصد از اعتبارات امور اجتماعی در برنامه دوم بود که با توجه به اهمیت این دو بخش، سهم مربوطه ناچیز بود.
در امور اقتصادی مهمترین فصل‌های برنامه عبارت بودند از : نفت ۲/۲۹ درصد، برق ۴/۲۳ درصد، راه و ترابری ۹/۱۱ درصد، منابع آب ۵/۱۰ درصد و گاز ۱/۸ درصد، سهم صنایع با کاهش چشمگیر نسبت به برنامه اول تنها ۸/۲ درصد اعتبارات امور اقتصادی بود. سهم صنایع نسبت به کل اعتبارات عمرانی تنها ۹۷/۱ درصد و نسبت به کل اعتبارات جاری و عمرانی در برنامه دوم ۸۷/۰ درصد بود. با چنین ترکیبی از اعتبارات برنامه و با توجه به ساختار صنعتی کشور، به نظر می‌رسید رفع نیاز از خارج همچنان تداوم یابد و وابستگی اقتصادی با وجود رشد امکانات زیربنایی پایدار بماند.
به لحاظ منابع اعتباری، در برنامه دوم از کل درآمدهای دولت معادل/۲۷۳ هزار میلیارد ریال یعنی ۵۰ درصد را درآمد نفت، ۲۶ درصد را درآمدهای مالیاتی و ۲۴ درصد را سایر درآمدها تشکیل می‌دادند که تفاوت درآمدها با هزینه‌ها برابر ۸۷۵ میلیارد ریال کسری بود. طی این دوران پیش‌بینی شده بود که دریافت‌های ارزی دولت، به جز وام از خارج معادل ۱۰ میلیارد دلار، روی هم ۱۸/۱۰۰ میلیارد دلار باشد؛ به نحوی که ۵/۷۲ درصد از صادرات نفت و ۴/۲۷ درصد آن از صادرات غیرنفتی حاصل شود. به عبارتی طی این دوران تکیه بودجه دولت بر درآمد نفت همچنان در سطح بالایی ادامه یافت.
به لحاظ عملکرد، تشکیل سرمایه در برنامه دوم به دلیل تورم شدید در سالهای اولیه برنامه، کاهش نرخ سود واقعی -که منجر به کاهش پس انداز خصوصی شد- و شرایط عدم اطمینان زیاد، کاهش یافت. لذا، طی این برنامه نرخ رشد اقتصادی کشور روندی کاهنده را نشان داد و به طور متوسط طی دوران برنامه در سطح ۴/۳درصد بود. حال آنکه نرخ رشد مصوب سالانه طبق سند برنامه ۱/۵ درصد بود. در جدول شماره ۳-۲ مقایسه عملکرد این برنامه با اهداف مصوب آن ارایه شده است.
جدول ۳-۲ مقایسه عملکرد برنامه دوم توسعه اقتصادی با اهداف مصوب