برای دانلود متن کامل این فایل به سایت torsa.ir مراجعه نمایید.

موضوع در کشورهای ایران، ارمنستان و… مشاهده میشود.
۲- ۱۶- عملکرد مالیات بر ارزش افزوده
یکی از مهمترین راههای تأمین مالی دولتها، وضع مالیات است. دولت با وضع مالیات به عنوان یکی از ابزارهای سیاستگذاری مالی امکان کنترل فعالیتهای اقتصادی را پیدا میکند. بسیاری از وظایف و تصمیمات اقتصادی دولت از جمله دخالت در توزیع درآمد، تخصیص منابع و امثال آن با ابزار مالیات اعمال میشود. بنا به وضعیت اقتصادی – اجتماعی هر جامعهای و برای کارا شدن نظام مالیاتی، اتخاذ سیاستهای گوناگونی همچون حذف یا ایجاد پایهها و معافیتهای مالیاتی در دورههای مختلف به مسئولین کمک نموده تا بتوانند با بکارگیری این ابزار به عنوان نمونهای از سیاستهای مالی گامهایی مؤثر در جهت رفع و بهبود موانع رشد اقتصادی بردارند. از جمله سیاستهایی که امروزه با استفاده از مالیات مورد توجه بسیاری از اقتصاددانان و سیاستگذاران قرار گرفته است، نظام مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یکی از انواع مالیاتهای غیر مستقیم است. اجرای این نوع مالیات در بسیاری از کشورها به خاطر ویژگیهای خاص آن مانند کارایی و درآمدزایی بالا، ماهیت خودتنظیمی و شفافیت طی چند دهه اخیر بسیار چشمگیر بوده است، اما در عمل اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده به ویژه در ایران به دلایلی مختلف از جمله واکنش اصناف در برابر آن و عدم تمهیدات لازم برای آشنایی و رفع نگرانیهای احتمالی مردم و مسائلی از این قبیل با مشکل مواجه شده است و اجرای آن را به تأخیر میاندازد. با توجه به اینکه اجرای این سیاست در ایران محل مناقشات مختلفی بوده است، بهرهگیری از تجربه بسیاری از کشورهایی که در خصوص نحوه اجرای مالیات بر ارزش افزوده و سیاستهای مکمل همراه با آن برای مهار تورم ناشی از اجرای این قانون موفق بودهاند، میتواند مفید و مؤثر باشد.
مالیات بخشی از درآمد یا دارایی افراد است که به موجب قوانین و به منظور پرداخت مخارج عمومی، اجرای سیاستهای مالی و حفظ منابع اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور به وسیله اهرمهای اداری و اجرایی دولت وصول میشود. گسترش و تنوع فعالیتهای اقتصادی و همچنین نقش فزاینده دولتها در ایجاد و گسترش خدمات عمومی، تأمین اجتماعی و گسترش تعهدات دولت در عرصههای اقتصادی و اجتماعی و تلاش در جهت تحقق رشد اقتصادی و توزیع عادلانه درآمد، پرداخت و دریافت مالیات را به مسئلهای مهم و تأثیرگذار تبدیل کرده است.
سالها پس از استقرار نظام مالیاتی به دلیل وابستگی زیاد اقتصاد کشور به منابعی همچون درآمدهای نفتی و نوسانهای شدید قیمت آن که منجر به کسری تراز پرداختها گردیده است هم تورم شدید ناشی از استقراض از بانک مرکزی را به دنبال داشته و هم نارکارآیی سیستم مالیاتی را بیش از پیش آشکار نموده است. لذا برای رفع این نواقص که از موانع رشد اقتصاد به شمار میآیند ایجاد و اعمال روشهایی که جهت بالا بردن منابع درآمدی دولت و بهبود سازوکار نظام مالیاتی به عنوان یکی از این منابع درآمدی ضروری است.
یکی از انواع مالیاتهایی که به اعتقاد بسیاری از صاحبنظران میتوان با اعمال آن تا حدی نارساییهای سیستم مالیاتی را برطرف نمود و از آن به عنوان یک منبع درآمد قابل اطمینان برای دولت نام برد، مالیات بر ارزش افزوده است. این مالیات نوعی مالیات چند مرحلهای است که در مراحل مختلف تولید و توزیع براساس درصدی از ارزش افزوده کالاها و خدمات تولید و ارائه شده بنگاه در هر مرحله با شیوهای متفاوت نسبت به شیوههای سنتی مالیات اخذ و اجرا میشود.
تفاوت این نوع مالیات با شیوههای سنتی در این است که در نظام سنتی مالیات هریک از عاملیت بازاری – تولید کنندگان، وارد کنندگان و توزیع کنندگان در سطح عمده فروشی و خرده فروشی به صورت جداگانه مشمول مالیات بر فروش میشوند. اما در نظام مالیات بر ارزش افزوده هریک از عاملین اقتصادی متناسب با سهمی که در خلق ارزش کالای خود دارند مالیات میپردازند. با اجرای این نوع مالیات، اختلال در تصمیمات تولیدی و سرمایهگذاری به حداقل رسیده و درآمدهای مالیاتی به دلیل گسترده بودن پایه این نوع مالیات افزایش مییابد (بیگدلی و طهماسبی، ۱۳۸۳).
هدف از اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده جایگزین کردن این روش به جای روشهایی است که طی آن احتساب مضاعف مالیات وجود دارد. سایر اهداف اجرای نظام مالیات بر ارزش افزوده را میتوان به صورت زیر خلاصه کرد:
– به منظور جایگزین کردن با نظامهای ناکارآمد مالیات غیر مستقیم فعلی مانند مالیات بر مبادلات[۶۵] (مالیات بر گردش کالا) یا مالیاتهای تک مرحلهای[۶۶]
– کسب درآمد مالیاتی بیشتر (بالقوه مالیات شناور)[۶۷]
– دستیابی به کارآیی اقتصادی در بخش صادرات، عدم تأثیر انحرافی[۶۸] در تصمیمات صرف پسانداز (برخلاف مالیات بر درآمد)، نداشتن آثار آبشاری[۶۹] و مالیات مضاعف[۷۰] (در صورت اجرای صحیح)، درآمدهای پایدار (مالیات بر مصرف است نه مالیات بر درآمد).
اجرای مالیات بر ارزش افزوده دارای برخی مزیتهای فوری[۷۱] است که دستیابی به اهداف فوق را آسان میکند.
مسئله مهمی که در رابطه با مالیات بر ارزش افزوده حائز اهمیت است این تصور اشتباه است که بار مالیاتی در این نوع مالیات بر عاملین اقتصادی است. از طریق نمودار ذیل میتوان به این حقیقت که اصابت بار مالیاتی در نهایت به مصرف کننده نهایی است دست یافت. با فرض آنکه نرخ مالیات بر ارزش افزوده در هر مرحله یکسان باشد و در مرحله ۱۰ درص
د مالیات بر ارزش افزوده تعلق گیرد در نهایت مالیات پرداخت شده توسط مصرف کننده نیز معادل ۱۰ درصد ارزش کالای مصرفی یعنی ۳۰ عدد خواهد بود.
۳۰ ۲۵ ۲۵ ۲۰ ۲۰ ۱۰ ۱۰
B
A
C
D
۲۵ ۲۰ ۲۰ ۱۰
۳۰ + ۳۰ ۲۵ + ۲۵ ۲۰ + ۲۰ ۱۰ + ۱۰
نمودار ۲ – ۱– A: تولید کننده مواد اولیه، B: صنعتگر C: عمده فروش، D: خرده فروش.
نرخ مالیات بر ارزش افزوده: ۱۰ درصد
* پیکانها جهت گردش پول را نشان میدهند.
* جمع مالیاتهای پرداخت شده = ۵ + ۱۰ + ۱۰ = ۳۰ میباشد که برابر است با ۱۰ درصد از ۳۰۰ مالیات پرداخت شده توسط مصرف کننده.
۲- ۱۷- سازوکار اجرای مالیات بر ارزش افزوده
روش محاسبه و دریافت:
با توجه به اهمیتی که این مالیات در بهبود عملکرد سیستم مالیاتی و افزایش درآمد دولت دارد نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده و پایههای مالیاتی آن اعتبار ویژهای به نحوه عملکرد آن میدهد. سه روش برای محاسبه مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد:
الف) روش تجمعی[۷۲] (به شیوه مستقیم)[۷۳]:
در این روش میتوان برای سودها و دستمزدها نرخهای متفاوت مالیاتی را در نظر گرفت و جهت محاسبه ارزش افزوده بنگاه از طریق کسر کردن جمع تمام پرداختهای صورت گرفته به نهادههای غیر مشمول مالیات (دستمزد و سود) از ارزش محصول محاسبه شده و سپس از ضرب ارزش افزوده در نرخ مالیاتی میزان مالیات بر ارزش افزوده محاسبه شده و به دولت ارائه میشود.