انحرافات اجتماعي و جرائم شهري

 

همان طور كه عنوان شد دسته ديگر از آسيب هاي اجتماعي عمدتاً ناشي از تركيب عوامل زمينه اي و كاهش همبستگي هاي اجتماعي است كه اين دسته از آسيب ها از نظر ريشه ها و عوامل تأثير گذار نزديكي بيشتري به جرائم شهري دارند و به همين دليل در كنار هم به تبيين و تحليل آنها پرداخته مي شود. به عبارت ديگر اگرچه فقر شهري و پيامدهاي ناشي از آن بخش قابل توجهي از آسيب هاي اجتماعي شهري را پوشش مي دهد، اما آسيب هاي اجتماعي ناشي از گسترش فرآيند شهرنشيني منتهي به آن نمي شود و دسته ديگر از آسيب هاي اجتماعي را نيز مي توان در اين زمينه بازشناسي كرد كه انحرافات اجتماعي و جرائم شهري از جمله اين آسيب هاست. تجربه نشان داده است كه محيط هاي شهري ميزان بيشتري از جرائم و انحرافات اجتماعي را در بر دارند و جرائم شهري به يكي از اصلي ترين دغدغه هاي عمومي مردم در شهرها بدل شده است . بر حسب گزارش هاي سازمان ملل، جرائم شهري سريعتر از جمعيت شهري در حال گسترش است و در طي سا لهاي اخير جرائم شهري به يك رويداد شايع بدل شده است. بر مبناي اين گزارش بيش از نيمي از جمعيت شهري سراسر جهان احتمالاً يك بار مرتكب اعمال بزهكارانه شده و يا در معرض آنها قرار گرفته اند و نرخ بزهكاري هاي اجتماعي به شدت در حال رشد و افزايش است. رشد جرائم شهري و اهميت آن باعث شده است تا در مجمع عمومي سازمان ملل و كنگره هاي آن بارها در خصوص اين موضوع و راهكارهاي مقابله با آن تصميم گيري شود و سياست هايي براي كنترل جرائم شهري تدوين و طراحي شوند. اين موضوع به گونه اي بوده است كه كنگره مجمع عمومي سازمان ملل استراتژي ها و سياست هاي ويژه اي در اين خصوص تدوين كرده است (صديق سروستاني، 1385،ص.35).
كج رفتاري يا انحراف اجتماعي از ديدگاه جامعه شناسي شامل هر رفتار غير معمول مي شود. به تعبير ديگر انحراف اجتماعي به هر نوع عمل فردي يا جمعي اطلاق مي شود كه در چارچوب اصول اخلاقي و قواعد عام عمل جمعي رسمي يا غير رسمي جامعه محل فعاليت كنشگران قرار نمي گيرد و در نتيجه با منع قانوني و قبح اخلاقي ر وبه رو مي گردد. به همين دليل، كج روها سعي دارند كج روي هاي خود را از ديد ناظران قانون، اخلاق عمومي و نظم اجتماعي پنهان نمايند (عبداللهي، 1387،ص.15) . از ديدگاه جامعه شناسي انحرافات اجتماعي شامل طيف وسيعي از رفتارهايي هستند كه تحت تأثير عوامل گوناگون واقع مي شوند و به شكلي آشكار با هنجارهاي حاكم بر جامعه تفاوت دارند. مي توان گفت كه انحرافات اجتماعي بر مبناي دو زمينه كلي تعريف شده اند:

 

 

 

1. تعريف كج رفتاري و انحراف در ارتباط با هنجارها و نقض هنجارهاي مورد توافق مردم در يك جامعه

 

 

1. تعريف انحراف اجتماعي در ارتباط با عكس العمل يك گروه به نوع خاصي از رفتار و برچسبي كه براي آن نوع رفتار انتخاب م يگردد (ممتاز، 1381،ص.14).

 

 

بر اين اساس مي توان گفت كه ديدگاه هايي كه ساختي هستند كج رفتاري را هنجارشكني مي دانند و ديدگاه هايي كه به جريان هاي اجتماعي توجه دارند، كج رفتاري و انحراف اجتماعي را تعريف يك نوع رفتار از ديدگاه يك گروه در مقابل گروه هاي ديگر مي بينند (ممتاز، 1381،ص.15) .
بايد متوجه بود كه جرم و انحرافات اجتماعي با هم متفاوت هستند و اگرچه از برخي جهات با هم هم پوشاني دارند و در تئوري هاي اجتماعي بسيار نزديك به هم تعريف مي شوند، اما ذيل يك تعريف نمي گنجند. جرائم در واقع آن دسته از انحرافات و كج روي هايي هستند كه دولت ها از نظر قانوني براي آنها مجازات تعيين مي كند و از نظر قانوني جرم در نظر گرفته شده اند. جرم را همچنين مي توان هر فعل يا ترك فعلي دانست كه مطابق قانوني كه براي حمايت از عموم مردم وضع شده و بر اساس يك فرآيند قضايي معين، قابل مجازات است. به عبارت ديگر، جرم خطايي عمومي است و ارتكاب آن نه صرفاً زير پا گذاشتن نظم اخلاقي يا حقوق اشخاص كه تلقي از آن به عنوان تجاوز به نظم عمومي مي باشد (اجلالي، 1387،ص.54). در واقع انحرافات اجتماعي اعم از جرم هستند و آن بخش از انحرافات و كج روي ها هم كه احساسات اخلاقي يك جامعه را جريحه دار مي سازند، از نظم رايج عدول مي كنند و قوانين مكتوب را كه جنبه حقوقي دارند نيز زير پا مي گذارند جرم هستند. قرار گرفتن انحرافات اجتماعي به عنوان جرم بر مبناي ارزش ها و قواعد حاكم در هر جامع هاي صورت مي گيرد و در جوامع مختلف و حتي در دوره هاي زماني متفاوت اشكال متفاوتي به خود مي گيرد. به عنوان نمونه، اعتياد به مواد مخدر اگرچه در كل يك انحراف اجتماعي تلقي مي شود اما در خود جامعه در يك دوره نفس اين عمل به عنوان جرم تلقي مي شود و مجازات قانوني حبس و يا پرداخت جريمه مالي را در پي دارد و در دوره اي ديگر تنها به عنوان يك آسيب و كج روي تلقي مي شود كه آن تبعات قانوني را در پي ندارد. از سوي ديگر بر حسب حساسيت هاي اخلاقي و ارزشي در جوامع مختلف حوزه اعمالي كه به عنوان جرم تلقي مي شوند متفاوت است. در مجموع مي توان سه دسته جرم را كه حدأقل از شمول بيشتري در سطح جهان از نظر مفهومي برخوردارند تعريف و دسته بندي كرد:

 

 

 

1. جرائم عليه جان يا جسم فرد ديگر مانند قتل و حمله فيزيكي (خواه عمد يا غيرعمد)؛

 

 

1. جرائم عليه اموال، مانند سرقت، اخذ اموال به عنف و كلاهبرداري؛

 

 

1. جرائم جنسي، مانند تجاوز.

 

 

سازمان ملل اين تعاريف را به صورت جزئي تري بيان كرده است و قتل عمد، قتل غير عمد، حمله و ضرب و جرح فيزيكي، اخذ مال به عنف از ديگري، سرقت، كلاهبرداري و تجاوز را به عنوان جرائم شهري كه شمول بيشتري دارند مد نظر قرار داده است .اينها را شايد بتوان عام ترين جرائم تلقي نمود و همان طور كه گفته شد در هر كشور و جامعه اي بر حسب هنجارها و ارزش هاي معمول و مرسوم آن جامعه ممكن است به تعداد اين جرائم افزوده شود.
در خصوص تعريف و دسته بندي ساير انحرافات و كج روي هاي اجتماعي اين امر دشوارتر است؛ چرا كه ارزش ها و هنجارها از يك جامعه به جامعه ديگر تفاوت زيادي دارند. در مجموع شايد بتوان انحرافات و كج روي هاي اجتماعي را كه در جوامع مختلف به خصوص در فضاهاي شهري از شموليت بيشتري برخوردارند شامل موارد زير دانست:

 

 

 

• خودكشي

 

 

• ازهم گسيختگي خانواده ها و طلاق

 

 

• اعتياد به مواد مخدر يا مشروبات الكلي

 

 

• فحشا و روسپيگري

 

 

• فرار از خانه

 

 

• ونداليسم

 

 

• طلاق

 

 

ويژگي همه اين رفتارها و اعمال اين است كه سنت ها هنجارها و باورهاي اخلاقي جامعه را مي شكند و باعث جريحه دار شدن وجدان عمومي جامعه مي شوند.
در تبيين دلايل رشد و گسترش انحرافات اجتماعي تئور يهاي زيادي ارائه شده است و از منظرهاي مختلفي به تحليل اين پديده پرداخته شده است كه در اين مختصر امكان پرداختن به همه آنها وجود ندارد و صرفاً به نظريه هايي پرداخته مي شود كه به تبيين اين پديده در چارچوب گسترش فرآيندهاي شهرنشيني پرداخته اند.

 

 

 

•  

  1. بي سازماني اجتماعي