مفهوم بازار کارا

بازار کارا[۱]، بازاری است که در آن اطلاعات موجود بلافاصله بر قیمت اوراق بهادار تاثیر می‌گذارد.مفهوم بازار کارا بر این فرض استوار است که سرمایه‌گذاران در تصمیمات خرید و فروش خود، تمامی اطلاعات مربوط را در قیمت سهام لحاظ خواهند کرد.بنابراین، قیمت فعلی سهام شامل تمامی اطلاعات شناخته شده اعم از اطلاعات گذشته (مانند سود مربوط به فصل یا سال گذشته)؛ و اطلاعات فعلی است. اطلاعات فعلی می‌تواند شامل اطلاعاتی باشد که اعلام شده ولی هنوز اعمال نشده است (مانند خبر تجزیه سهام). به علاوه، اطلاعاتی که از نظر منطقی استنباط شده است نیز در قیمت ها منعکس می‌شود. برای مثال، اگر بسیاری از سرمایه گذاران بر این عقیده باشند که نرخ بهره به زودی کاهش خواهد یافت، این تصور، قیمت ها را قبل از آنکه واقعا این چنین موردی اتفاق بیفتد تحت تاثیر قرار خواهد داد.

مفهوم بازار کارا به این معنی است که اطلاعات به محض آشکار شدن سریعا بر قیمت ها تاثیر می گذارند(تهرانی و دیگران، ۱۳۸۲).

چند دهه است که توجه استادان دانشگاهها در رشته‌های مالی و اقتصاد، متوجه کارایی بازار سرمایه در کشورهای مختلف شده است؛ چرا که در صورت کارا بودن بازار سرمایه، هم قیمت اوراق بهادار بطور عادلانه تعیین می‌شود و هم تخصیص سرمایه که یکی از مهمترین عوامل توسعه اقتصادی است به صورت مطلوب و بهینه ای انجام می‌گیرد. اساساً سه نوع مفهوم کارایی بازار داریم، کارایی بازار در تخصیص منابع و سرمایه که در این نوع کارایی، منابع و سرمایه محدود جامعه به بهترین مصارف تخصیص می‌یابد و بازار سرمایه را به سمت طرحهای سرمایه گذاری سوق می‌دهد که بیشترین بازدهی را دارند.کارایی عملیاتی به این مطلب اشاره دارد که نقل و انتقال سرمایه با چه هزینه و سهولتی انجام می‌شود. هر چه هزینه نقل و انتقال سرمایه کمتر و سرعت آن بشتر باشد، کارایی عملیاتی بازار بیشتر است. اما زمانی بازار از نظر اطلاعاتی دارای کارایی است که قیمت اوراق بهادار، منعکس کننده اطلاعات توزیع شده درمورد آن اوراق باشد. پس وجود اطلاعات کافی در بازار و انعکاس به موقع و سریع اطلاعات در قیمت اوراق بهادار، ارتباط تنگاتنگی با کارایی اطلاعاتی بازار دارد(فرانکفورتر و ایتون، ۱۹۹۶).

کارایی اطلاعاتی به دوجنبه مهم در تعیین قیمتها توجه خاصی دارد و این دوجنبه عبارتند از: سرعت و کیفیت قیمتها(فدائی نژاد، ۱۳۷۳). وجود اطلاعات کافی در بازار و انعکاس به موقع و سریع آن بر قیمت اوراق بهادار، ارتباط تنگاتنگی با کارایی بازار دارد. در بازار کارا، اطلاعاتی که در بازار پخش می‌شود به سرعت بر قیمت تاثیر می‌گذارد. در چنین بازاری قیمت اوراق بهادار به ارزش ذاتی آن نزدیک است.

اشکال مختلف بازار کارا

از سال ۱۹۷۰ به بعد مباحث وسیعی در خصوص مفهوم بازار کارا به عنوان فرضیه بازار کارا صورت گرفته است. طبق مطالعات صورت گرفته سه نوع بازار کارا وجود دارد که به طور خلاصه اشاره می‌شود (تهرانی و دیگران، ۱۳۸۲):

۱-شکل ضعیف بازار کارا: اگر قیمت های جاری سهام اثر پذیر از اطلاعاتی باشد که از حرکت قبلی قیمتها بدست آمده است در این صورت بازار سرمایه در سطح ضعیف دارای کارایی می‌باشد. چنانچه الگوی بخصوصی برای تعیین قیمتها وجود نداشته باشد، حرکت قیمتها مستقل از حرکت قبلی خواهد بود و در نتیجه سرمایه گذاران از بررسی قیمتهای گذشته نمیتوانند به برداشت خاصی برسند. به عبارت دیگر اطلاعات راجع به قیمت و بازده سالهای گذشته نمی‌تواند راهنمای خوبی برای رسیدن به بازده اضافی باشد و حرکت قیمتها در بازار کارا به شکل تصادفی است(فاما، ۱۹۸۰).

مفهوم شکل ضعیف فرضیه بازار کارا این است که اطلاعات قیمتی تاریخ گذشته، در ارزیابی تغییرات آتی قیمت تاثیر ندارد(تهرانی و دیگران، ۱۳۸۲).

۲-شکل نیمه قوی بازار کارا: سطح خیلی متداول کارایی بازار نه تنها شامل اطلاعات موجود قیمتی است؛ بلکه شامل تمام اطلاعات شناخته شده و در دسترس مانند اطلاعات مربوط به درآمد، سود تقسیمی، اعلان تجزیه سهام، پیشرفت های جدید در مورد محصولات، مشکلات تامین مالی و تغییرات مربوط به حسابداری است. در بازاری که این چنین اطلاعاتی سریعا در قیمتها منعکس می‌شود به آن بازار کارای قوی گفته می‌شود. توجه داشته باشید که چون داده های مربوط به بازار، قسمتی از کل اطلاعات در دسترس است به همین دلیل بازار کارای نیمه قوی دربر گیرنده شکل ضعیف بازار کارا نیز هست.

بازار کارای نیمه قوی شامل سرمایه گذارانی است که اطلاعات منتشره جدید استفاده نمی کنند و انتظار دارند با توجه به متوسط ریسک، بازده بیشتری بدست آورند.اگر تعدیل قیمت سهام در مقابل برخی از اطلاعات منتشره با تاخیر انجام شود و سرمایه گذاران بتوانند با استفاده از تاخیر به بازده غیر متعارف دست پیدا کنند بدین معنی است که بازار نیمه قوی یا کارای کامل نیست چون در بازار کارای کامل به محض وقوع اطلاعات، قیمت ها تحت تاثیر اطلاعات قرار می‌گیرند (در این صورت شکل نیمه قوی کارایی بازار، ناقص است).

۳-شکل قوی بازار کارا: اگر بازار کارا به شکل قوی آن وجود داشته باشد، هیچ گروهی از سرمایه گذاران نمی‌توانند بیش از نرخ بازده در یک برهه از زمان منتفع شوند. پرتفولیوهایی که به صورت حرفه ای مدیریت شوند معمولا جز این دسته هستند. شکل قوی کارایی دربرگیرنده شکل ضعیف و نیمه قوی نیز هست و نشان دهنده بالاترین سطح کارایی بازار است(تهرانی و دیگران، ۱۳۸۲).

شکل زیر سطوح تجمعی کارایی بازار و اطلاعات مربوط به هر سطح را نشان می‌دهد.

[۱]Efficent market

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

موانع کارایی بورس اوراق بهادار تهران:

بورس اوراق بهادار تهران دارای مشکلاتی خاص است که اگر در رفع آن کوشش شود به کارا شدن آن کمک زیادی خواهد کرد. در این بخش سعی می‌شود با شناخت عوامل عمده کارا نبودن بورس و راهکارهای رفع مشکلات موجود در بورس اوراق بهادار تهران، روند کاراتر شدن آن تسریع شود(اله یاری، ۱۳۸۷):

۱-سیستم اطلاع رسانی در بورس اوراق بهادار تهران بسیار ناقص و نارسا میباشد و نیاز به روشهای پیشرفته تر در این مورد است تا اطلاعات به طور گسترده تر در اختیار عموم قرار گیرد از این‌رو برقراری جریان اطلاع رسانی شفاف و به موقع در سازمان بورس اوراق بهادار از طریق این موارد امکان پذیر می‌باشد:

-ارائه لحظه به لحظه آخرین اطلاعات در کلیه زمینه های موثر برتصمیمات سرمایه گذاران در قالبهای قابل فهم و تجزیه و تحلیل آن برای عموم.

-استفاده از تکنولوژی روز در جهت جمع آوری ، تجزیه و تحلیل و انتشار سریع اطلاعات.

-توسعه شبکه های کامپیوتری درشهرستان ها و ایجاد شبکه های کارگزینی در این مراکز ، جهت توسعه فعالیت بورس.

-الزام شرکتها به افشاء وضعیت مالی، تصمیمات مهم مقامات شرکت، ابداعات و اختراعات، ضرر و زیان احتمالی شرکت و هر گونه اطلاعات موثر بر تصمیمات سرمایه‌گذاران در اسرع وقت.

-ایجاد ترتیباتی جهت آشنایی عموم با وضعیت شرکتهای متقاضی ورود به بورس قبل از ورود سهام آنها دربورس.

-استقرار بخش مشاوره و همچنین مشاوره سرمایه‌گذاری در بورس یا بصورت تشکیلات جداگانه، به منظور تهیه گزارشات و اظهارنامه های رسمی شرکتها و تهیه و تنظیم اوراق و اطلاعات استاندارد.

۲-مشکل دیگر کمبود معاملاتی است که ناشی از عدم اقدامات لازم توسط دست اندر‌کاران بورس در جهت افزایش تقاضا در سطح جامعه است. این افزایش تقاضا میتواند بوسیله برنامه های آموزشی برای عموم مردم از طریق جراید در رسانه های گروهی انجام گیرد. که میتواند شامل موارد ذیل باشد:

-بالا بودن نرخ سود سپرده‌های بانکی، عدم شمول مالیات اینگونه سپرده ها و عدم ریسک سپرده های بانکی، مانع از سرمایه گذاری عموم مردم در بورس اوراق بهادار میشود. کاهش سود بانکی راهی برای هدایت بهینه سپرده ها و سرمایه های مردم و توسعه فعالیت بورس میباشد.

-سیستم پایه بانکی و عملکرد آن ، بایستی مکمل بازار بورس باشد و هر دو به سمت بازار سرمایه حرکت نمایند. بانکها با اعطای تسهیلات لازم به خریداران سهام بعنوان وثیقه از طرف صاحبان سهام ، می توانند در کنار بازار بورس نقش موثری را ایفا نمایند.

-به منظور ایجاد انگیزه های کافی برای سرمایه گذاران با وضع قوانین و مقررات خاص میتوان اطمینان لازم را در سرمایه گذاران نسبت به حقوق آنان، ایجاد نمود.

-بدلیل عدم آشنایی اکثر مردم نسبت به بورس اوراق بهادار و عملکرد در آن لازم است که از طریق رسانه‌های گروهی و تبلیغات، علاوه بر شناسایی بورس اوراق بهادار، فرهنگ مشارکت و فرهنگ سرمایه گذاری در بورس ترویج داده میشود.

۳-ایجاد مقررات لازم برای جلوگیری از فریب کاری و ایجاد قیمتهای کاذب از طریق انتشار اطلاعات نادرست.

۴-کمبود شدید متخصصین و تجزیه و تحلیلگران بازارهای مالی در بورس اوراق بهادار تهران.

یعنی افرادی که بتوانند انواع اطلاعات مختلف اطلاعات را تجزیه و تحلیل کنند، در چنین حالتی می‌توان انتظار داشت که اطلاعات موجود از طریق اقدامات افراد مطلع و آگاه به روی قیمتها منعکس شود. پیشنهاد می‌شود که مسیر حضور افراد متخصص در زمینه های مالی- اقتصادی حتی المقدور هموارتر شود و تعداد بیشتری از چنین افرادی جذب بازار شوند.

۵-یکی دیگر از مشکلات بازار سرمایه عدم وجود یا توسعه نیافتگی سازمانهای خود انتظام که از نهادهای نظارتی بازار سرمایه بشمار می‌روند (اعم از انجمنهای حرفهای در قالب موسساتی همچون جامعه حسابداران رسمی، انجمن های وکلا، شرکتهای سرمایه‌گذاری و صندوق بازنشستگی و کانون های معامله گران اوراق بهادار) که بایستی برای ایجاد و توسعه آنها برنامه ریزی کرد.

۶-عدم وجود بازارهای خارج از بورس که نقش بسزایی در تسهیل مبادلات اوراق بهادار و جذب سرمایه را بر عهده دارند. در کشور ما به دلایل مختلف از جمله مقررات سخت و دست و پاگیر، برقراری الزامات پذیرشی دشوار و عدم توانایی در برآورده کردن تمامی سلایق سرمایه گذاران از سوی بورس، بسیار از شرکتها (از ۳۰۰ هزار شرکت ثبت شده، تنها از ۵۰۰ شرکت از بورس اوراق بهادار پذیرفته شده اند) دربورس اوراق بهادار پذیرفته نشده اند که به این ترتیب اهمیت بازارهای خارج از بورس آشکار می‌شود.

۷-از دیگر مشکلات بورس سهم بالای اشخاص حقوقی و نهادهای دولتی از بازار سرمایه است که این شرکتها و موسسات در حال حاضر بعنوان بازارساز وارد بازار شدهاند و به جای تثبیت بازار با اقدامات، آگاهانه و یا غیر آگاهانه به آشفتگی بازار سرمایه دامن زده اند که بایستی به آن توجه شود.

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

صورتهای مالی

اگر کسی بخواهد بداند وضعیت مالی یک شرکت چگونه است بهترین راه آن بررسی صورت مالی شرکت است. تحلیل صورتهای مالی شرکتها کار نسبتاً دقیق و فنی است.پس ازبررسی صورت مالی مشخص می شود، که گذشته شرکت از لحاظ قدر ت فروش، سرمایه وسود دهی چگونه بوده است و وضعیت آینده را می توان پیش بینی کرد . نیاز به تحلیل صورتهای مالی کاملا ضروری است وبسیاری که در انتخاب خود متضرر می شوند، به دلیل توجه نکردن به صورتهای مالی شرکت می باشد.

صورتهای مالی اساسی شرکتها عبارتند از (شهر آبادی، بشیری، ۱۳۸۹):

• ترازنامه
• صورتحساب سود و زیان
• صورت جریانهای نقدی

ترازنامه

ترازنامه[۱] صورت مالی است که وضعیت مالی شرکت را در یک زمان خاص، نشان می دهد، و دربردارنده حساب دارایی ها، بدهی ها و سرمایه (حقوق صاحبان سهام ) شرکت است.

اطلاعات ترازنامه طبقه بندی خاص خود را دارد. مثلا اول دارایی ها ذکر می ‌شود، بعد بدهی‌ها و درآخر حقوق صاحبان سهام. ترازنامه، برای سهامداران از این جهت با اهمیت است که معلوم می کند، شرکت چه میزان دارایی،چه میزان بدهی وسرمایه دارد و بدین وسیله می توان قدرت شرکت را پیش بینی کرد. در واقع ترازنامه، وضعیت مالی شرکت را در یک لحظه زمانی نشان می دهد و مانند عکسی است که در یک لحظه از شرکت گرفته شده باشد (شهر آبادی، بشیری، ۱۳۸۹).

صورتهای سود و زیان

صورت سود و زیان[۲] وسیله ای است برای تعیین قدرت سود دهی شرکت در یک دوره زمانی مشخص.صورت های سود و زیان غالبا به صورت فصلی تهیه می شوند و آنها را صورت میان دوره می نامند. صرف نظر از زمان شروع، پایان و طول دوره مالی شرکت، نکته مهم این است که در صورت سود و زیان، فعالیتهای شرکت برای یک دوره زمانی مشخص خلاصه می‌شود(پی نوو، ۱۳۷۴).

صورت جریانهای نقدی

سومین صورت مهم صورت جریانهای نقدی[۳] است.در این صورت، جریانهای نقدی شرکت در فاصله دو دوره زمانی مشخص زمانی محاسبه می شود.بیشتر داده های این صورت از دو ترازنامه ای که در آن دو دوره زمانی تهیه شده اند؛ گرفته می شود. داده های اضافی نیز از صورت سود و زیان همین دوره زمانی گرفته می‌شود.صورت جریانهای نقدی بصورت یک منبع اطلاعاتی مالی، پیوست ترازنامه و صورت سود و زیان است که در گزارشهای مالی سالانه منتشر می شود و این نشانه اهمیت این صورت است(پی نوو، ۱۳۷۴).

نسبت های مالی و شاخص های عملکرد شرکت های موفق

از جمله پیامدهای سیر تکاملی حسابداری ، استفاده از نسبت های مالی[۴] برای تجزیه تحلیل صورتهای مالی است(انواری رستمی، ختن لو، ۱۳۸۵). نسبت مالی، نسبت ارزش های به دست آمده از اقلام صورت های مالی شرکت است که برای شناخت وضعیت مالی شرکت و بررسی نقاط ضعف و قوت آن به کار می رود(شهر آبادی، دیگران، ۱۳۸۹). نسبتهای مالی، معمولاً به پنج گروه نسبتهای نقدینگی[۵]، بدهی(اهرمی)[۶]، کارائی(فعالیت) [۷]و سودآوری[۸]  و رشد[۹] تقسیم می شوند که هریک از آنها نیز دارای چندین زیرگروه است.

با نسبت های نقدینگی می‌توان قدرت شرکت را در پرداخت بدهی های جاری(آنگاه که تاریخ سررسید آنها برسد) تعیین کرد. با استفاده از نسبت های فعالیت می توان درجه کارایی شرکت را از نظر استفاده موثر از منابع تعیین کرد. میزان وجوهی را که شرکت از راه گرفتن وام تامین کرده است بوسیله نسبتهای بدهی یا اهرمی نشان می دهند. توانایی شرکت در بدست آوردن سود بوسیله نسبت های سودآوری نشان داده می شود(پی نوو، ۱۳۷۴).نسبت های رشد نشان می‌دهند وضعیت شرکت در صنعت تا چه میزان مناسب است(ارتگرل و کاراکازوگلو ، ۲۰۰۷).

Balance sheet [1]

[۲] income statement

[۳] statement of cash flow

[۴] Financial ratios

[۵] liquidity ratios

[۶] debt or leverage ratios

[۷] activity ratios

[۸] profitability ratios

[۹] growth ratios

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

روشهای تصمیم گیری چند معیاره

روش تصمیم‌گیری چند معیاره فرآیند یافتن بهترین گزینه از بین تمام گزینه های موجه است به طوری که همه گزینه ها قابلیت ارزیابی توسط تعدادی شاخص یا معیار را داشته باشند(تان و چن، ۲۰۱۰).روشهای تصمیم‌گیری چند معیاره اشاره به غربال، اولویت بندی، رتبه‌بندی و یا انتخاب یک مجموعه از گزینه ها تحت شاخصه‌های معمولا مستقل، غیر مرتبط یا متناقض دارد( هوانگ و یون، ۱۹۸۱).در طی سال ها، تعداد زیادی از روش های تصمیم‌گیری چند معیاره معرفی شده اند. به طور کلی تمام تکنیک های تصمیم‌گیری چند معیاره قابلیت ساختار بندی مسئله به صورت مشخص و سیستماتیک را دارند. یکی از روشهای مرسوم تصمیم گیری چند معیاره فرآیند تحلیل سلسله مراتبی [۱]است.این روش به صورت موفقیت آمیزی در مسائل عملی تصمیم سازی به کار رفته است.

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی

فرآیند تحلیل سلسله مراتبی به صورت گسترده ای برای حل مسائل تصمیم گیری چند شاخصه استفاده شده( چان و کومار، ۲۰۰۷).مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی براساس تحلیل مغز انسان برای مسائل پیچیده و فازی پیشنهاد گردیده است.روش توسط محققی به نام ساعتی در دهه ۷۰ میلادی پیشنهاد گردید بطوریکه کاربردهای متعددی از آن زمان تا کنون برای این روش مورد بحث قرار گرفته اند (اصغر پور، ۱۳۷۷).اگرچه فرآیند تحلیل سلسله مراتبی قدیمی می تواند نظرات متخصصان را تامین کند و یک ارزیابی را بر اساس چند شاخص انجام دهد ولی با این حال، به طور کامل توانایی بازتاب قضاوت افراد را ندارد چون این روش از ارزش های عددی دقیق در ماتریس های مقایسه زوجی استفاده می کند.به دلیل اینکه بسیاری از معیارهای ارزیابی در طبیعت کیفی و ذهنی هستند؛ فرآیند تحلیل سلسله مراتبی فازی[۲] به عنوان یک جایگزین به منظور حذف نقص های فرآیند تحلیل سلسله مراتبی کلاسیک و سهولت تطبیق با مسائل واقعی زندگی بوجود آمد(کاهرمان و دیگران، ۲۰۰۳).

در اینجا از ماتریس مقایسات زوجی با رویکرد فازی برای تعیین اوزان شاخص ها به کار گرفته می‌شود و عمل رتبه‌بندی توسط روشهای دیگر تصمیم‌گیری چند معیاره فازی انجام خواهد شد.

در زیر به طور خلاصه، برخی از تعاریف اصلی رویکرد فازی که در این پایان نامه مورد استفاده قرار خواهد گرفت شرح داده می شود.

۲-۹ مجموعه فازی و اعداد فازی

مجموعه گردآیه ای معین از اشیا است به طوریکه در تعریف آن بر لفظ معین تأکید می‌شود. عسکرزاده بیان می‌کند، برای هر عدد از مجموعه ی اعداد حقیقی، عددی از بازه ی [۱و۰] به عنوان درجه نزدیکی آن عدد به ۱۰۰ نسبت دهیم، هرچه این عدد به ۱۰۰ نزدیکتر بود، عدد متناظر برای عضویت آن در گردآیه “اعداد حقیقی نزدیک به ۱۰۰ ” به یک نزدیکتر باشد و برعکس. بدین ترتیب بسیاری از مفاهیم ناخوش تعریف و بیگانه با مجموعه های قطعی وارد دنیای ریاضیات می‌شود و به تفکرات، زبان و منطق بشری در قالب یک ساختار ریاضی نظم و ترتیب می‌دهد و به این ساختار ریاضی، نظریه مجموعه های فازی می‌گویند(ارتگرل و دیگران، ۲۰۰۷).

اعداد فازی یک تعمیم طبیعی برای اعداد معمولی هستند، یک عدد معمولی مانند a را می توان با تابع عضویت زیر نشان داد:

همچنین ما می‌توانیم یک عدد A متعلق به R را بر یک فاصله اطمینان [a₁,a₂] به صورت زیر نشان دهیم.

یک فاصله اطمینان در R یک زیر مجموعه معمولی از R است که بیانگر نوعی عدم اطمینان است.(ما می‌دانیم که A نمی‌تواند کوچکتر از a₁ و بزرگتر از a₃ باشد)(ارتگرل و دیگران، ۲۰۰۷).

از آنجاکه استفاده از اعداد فازی مثلثی کاربرد بیشتری نسبت به بقیه دارد در این مقاله نیز مورد استفاده قرار   می‌دهیم.

اعداد فازی مثلثی را می‌توان به صورت (l,m,u) نشان داد. پارامترهای l،m و u به ترتیب نشانگر کمترین ارزش ممکن، محتمل‌ترین ارزش و بیشترین ارزش ممکن که یک رویداد فازی را توضیح می‌دهند.در شکل زیر یک عدد فازی مثلثی نشان داده شده است(دنگ، ۱۹۹۹).

شکل ۲-۲ عدد فازی مثلثی

عملیات متعددی روی اعداد فازی مثلثی صورت می‌پذیرد. سه عملیات مهم که در این مطالعه استفاده شده است به شرح ذیل است:

اگر ما دو عدد فازی مثبت مثلثی (l₁,m₁,u₁) و (l₂,m₂,u₂) را داشته باشیم، داریم:

(l₁, m₁, u₁) + (l₂, m₂, u₂) = (l₁+l₂, m₁+m₂, u₁+u₂)

(l₁, m₁, u₁) . (l₂, m₂, u₂)= (l₁.l₂, m₁.m₂, u₁.u₂)

(l₁,m₁,u₁)^-1 = (

[۱] Analytic hierarchy process

[۲] Fuzzy analytic hierarchy process

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید