ویژگی­های شخصیتی مدل پنج عامل

پنج بعد اصلی شخصیت از نظر کوستا^[۱] و مک کری^[۲] (۱۹۸۵) عبارتند از: نوروزگرایی یا روان نژندی(N)، برون‌گرایی^[۳] (E)،انعطاف­پذیری(تجربه­پذیری^[۴]،گشودگی) (O)،دلپذیربودن،(توافق، همسازی^[۵])(A)، باوجدان بودن (وظیفه‌شناسی^[۶]) ©. تمایل عمومی به تجربه عواطف منفی چون ترس، غم، دستپاچگی، عصبانیت، احساس گناه و نفرت مجموعه حیطه N را تشکیل می­دهد.هر چند N چیزی بیشتر از آمادگی برای ناراحتی‌های روانشناختی دارد.مردان و زنان با نمره بالا در N مستعد داشتن عقاید غیرمنطقی هستند و کمتر قادر به کنترل تکانش­های خود بوده و خیلی ضعیفتر از دیگران با استرس کنار می­آیند (گروسی فرشی،۱۳۸۰). برون­گراها، البته، جامعه­گرا بوده اما توانایی اجتماعی فقط یکی از صفاتی است که حیطه برون­گرایی دارای آن است. علاوه بر آن دوست داشتن مردم، ترجیح گروه­های بزرگ و گردهماییها، با جرأت بودن، فعال بودن و پرحرف بودن نیز از صفات برونگراها است. آنها برانگیختگی جنسی و نیز تحریک را دوست دارند و متمایلند که بشاش باشند. همچنین سرخوش، باانرژی و خوش بین هستند(کوستاو مک کری،۱۹۸۵). انعطاف­پذیری  به عنوان یک بعد اصلی شخصیت، خیلی کمتر از E و N شناخته شده است. عناصر انعطاف پذیری چون تصور فعال، احساس زیبا پسندی، توجه به احساسات درونی، تنوع طلبی، کنجکاوی ذهنی و استقلال در قضاوت، اغلب نقشی در تئوریها و سنجش­های شخصیت ایفا نموده­اند اما به هم پیوستگی آن­ها در یک حیطه وسیع و تشکیل عاملی از شخصیت به ندرت مطرح بوده است. (مک کری و کوستا، ۱۹۸۵). همانند برونگرایی، دلپذیر بودن مقدمتا بعدی از تمایلات بین فردی است. یک فرد دلپذیر اساسا نوع دوست است، او نسبت به دیگران همدردی کرده و مشتاق است که کمک کند و باور دارد که دیگران نیز متقابلاً کمک کننده هستند (کوستا و مک کری، ۱۹۹۲). فرد با وجدان هدفمند، با اراده و مصمم می­باشد. افراد موفق، موسیقی دانان بزرگ و ورزشکاران به نام این صفات را در حد بالا دارند(مک کری، کوستا و بوش، ۱۹۸۶، به نقل از گروسی فرشی ۱۳۸۰).

۷-۱-۲- طبقه‌بندی ویژگی‌های شخصیت براساس مدل پنج عامل

طبقه بندی چارچوبی نظام دار برای تمایز قائل شدن، نظم دادن و نام گذاری انواع و گروه‌ها در یک علم می‌باشد ( جان و همکاران، ۱۹۹۸ ). از جمله اهداف اصلی طبقه بندی‌های علمی، ارائه از حوزه‌های اصلی و غالب یک علم است که از طریق آن می‌توان تعداد زیادی از موارد خاص و منفرد را به جای بررسی جداگانه، به صورت (گروهی ومتعاقباً) ساده تر، مورد بررسی قرار دارد.

علاوه براین، یک طبقه بندی که به صورت عمومی پذیرفته شده است، می‌تواند تا حد زیادی فرایند افزایش و انتقال یافته‌های تجربی را از طریق ارائه یک سیستم نام گذاری و واژگان استاندارد تسهیل کند ( جان و سرایواستاوا، ۱۹۹۹ ). چنین طبقه بندی پذیرفته شده‌ای از مدت‌ها پیش در بعضی از علوم چون زیست شناسی وجود داشته است. اما نباید فراموش کرد که طبقه بندی ویژگی‌های شخصیتی در روان شناسی شخصیت مشکل تر از طبقه بندی گونه‌های حیوانی وگیاهی در زیست شناسی خواهد بود. به عنوان یکی از دلایل این امر می‌توان به انتزاعی بودن ویژگی‌های شخصیتی اشاره کرد (جان و همکاران، ۱۹۸۸ ).

خوش بختانه علی رغم وجود چنین دشواری هایی، می‌توان ادعا کرد پس از چندین دهه تحقیق، روان‌شناسان شخصیت در حال نزدیک شدن به یک وفاق عمومی در مورد ویژگی‌های شخصیتی انسان می‌باشند: مدل ۵ عاملی یا پنج عامل اصلی شخصیت (جان و سریواستاوا، ۱۹۹۹).

بر اساس این مدل، شخصیت از پنج بعد اصلی تشکیل شده است که عبارتند از نوروز گرایی(N)  یا از وجه دیگر، پایداری هیجانی، برون گرایی(E)  یا فعالیت، گشودگی به تجربه (O) یا فرهنگ یا روشنفکری، همسازی (A) و وظیفه شناسی©. از این پنج عامل، دو عامل برونگرایی و توافق به صفات شخصیتی دارای ماهیتی بین شخصی مربوط اند. عامل وظیفه شناسی اساساً صفات رفتاری هدف گرا و نیز کنترل تکانه‌ها به شکلی جامعه پسند را در بر می‌گیرد. در عامل نوروز گرایی، پایداری هیجانی در برابر گستره‌ای از هیجانات منفی مانند غم، تحریک پذیری، تنش عصبی، و … قرار می‌گیرد و عامل گشودگی نیز به گستردگی، عمق، و پیچیدگی وجوه فکری، ذهنی، و تجربیات فرد مربوط است.

حجم انبوهی از تحقیقات در زبان‌های مختلف و با ابزارها و نمونه‌های متفاوت، اصلی بودن این پنج عامل را تایید کرده اند و نشان داده اند که هر پنج عامل مذکور از اعتبار همگرا و تفکیکی بین ابزار و بین ناظر خوبی برخوردارند و در طی تحول فرد نیز نسبتاً پایدار می‌مانند. هر کدام از عامل‌ها یک بعد هستند نه یک گونه یا نوع (مانند تیپ‌های شخصیت ) بدین معنا که تفاوت افراد در هر بعد و مولفه، تفاوتی کمی و درجاتی است. در این مدل هر عامل از شش مولفه تشکیل شده است که به صفات مختلف تحت پوشش آن عامل اشاره دارند (جان و پروین، ۲۰۰۳).

[۱]. Costa

[۲]. Mc Crae

[۳].  Extraversion

[۴]. Openness

[۵]. Agreeableness

[۶]. Conscientiousness

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید