اسناد و معاهدات بین المللی

الف) کنوانسیون برن[۱]– در آغاز دهه ۱۸۵۰ میلادی کشورهای اروپایی به ناکارآمدی قوانین ملی و معاهدات دو جانبه یا چند جانبه برای حمایت از آثار ادبی و هنری در خارج از قلمروهای سیاسی خویش پی برده و به فکر تدوین معاهده ای با هدف تضمین حمایت بین المللی و یکنواخت از آثار ادبی و هنری افتادند. به همین منظور پس از بحث های مقدماتی در این زمینه و برگزاری نشست های متعدد ؛  سند اولیه کنوانسیون برن برای حمایت از آثار ادبی و هنری در ۹ سپتامبر ۱۸۸۶ میلادی را تصویب نمودند. هر چند کنوانسیون مذکور یک سال بعد ؛ یعنی در سال ۱۸۸۷ میلادی جنبه اجرایی یافت. البته سند اولیه کنوانسیون همگام با پیشرفت های فنی و در راستای حمایت های هر چه بیشتر از آثار ادبی و هنری بارها و به ترتیب در پاریس ۱۸۹۶ ، برلین ۱۹۰۸ ، برن ۱۹۱۴ ، بروکسل ۱۹۴۸ ، استکهلم ۱۹۶۷ ، پاریس ۱۹۷۱ میلادی مورد بازنگری و اصلاح قرار گرفت.[۲]از ویژگی های کنوانسیون برن به عنوان اولین و قدیمی ترین معاهده در زمینه حمایت از حق مولف (کپی رایت) می توان به موارد زیر اشاره کرد :

اول آنکه بند نخست ماده ۲ کنوانسیون[۳] در مقام بیان آثار قابل حمایت مقرر می دارد : « عبارت آثار ادبی و هنری تمامی آثار ادبی ، علمی و هنری ، هر آن چه که ممکن است تحت عنوان کتاب یا جزوه انتشار یابد ، نوشته ی مربوط به کنفرانس ها ، سخنرانی ها ، نمایشنامه ها ی موزیکال یا کمدی و تفریحی ، پانتومیم ، موسیقی با کلام یا بدون کلام ، فعالیت های سینمایی و کارهای مرتبط با آن ، نقاشی ، آثار عکاسی ، … را شامل می شود. »[۴] از این ماده دو نکته اساسی قابل فهم است : نخست آنکه شکل اثراست که موجب اعمال حق مولف می شود و صرف فکر و ایده قابل حمایت نمی باشد. دوم آنکه آثار مورد اشاره در این ماده جنبه احصائی نداشته و تمثیلی بوده ، بدین مفهوم می توان آثار جدید ناشی از پیشرفت های فنی و تکنولوژی جدید همچون آثار ادبی و هنری در فضای اینترنت و مجازی را نیز مورد حمایت قرار داد.

دوم آنکه مطابق بند نخست ماده ۵ کنوانسیون[۵]به اصل رفتار ملی اشاره شده و به موجب این اصل در هر یک از کشورهای عضو کنوانسیون برن پدیدآورندگان آثار ادبی و هنری سایر کشورهای عضو علاوه بر حقوق ملی کشور مبداء از حقوق ویژه ای نیز که کنوانسیون مقرر کرده بهره مند خواهند شد.

سوم آنکه مطابق بند دوم ماده ۵ کنوانسیون اصل بر عدم رعایت تشریفات است. بنا بر این اصل حمایت از آثار ادبی و هنری نیازمند رعایت هیچ شرطی مانند ثبت یا تودیع اثر نمی باشد و در ادامه اثر مستقل از کشور مبدا باید در کشورهای عضو مورد حمایت قرار بگیرد ، هر چند این اصل در مواد بعدی با استثنائاتی خصوصاً در باب مدت حمایت مواجه شده است.

چهارم آنکه به موجب ماده ۶ مکرر کنوانسیون برن نخستین سند بین المللی است که در کنار حقوق مادی اثر به حقوق معنوی هر چند در دو حوزه محدود به حق سرپرستی و حق احترام به اثر اشاره نموده است. با این وجود حقوق معنوی در صورتی حمایت خواهد شد که به شهرت و اعتبار پدیدآورنده لطمه ای وارد آمده باشد. در نتیجه کنوانسیون برن با در نظر گرفتن حمایت حداقلی در حمایت از آثار ادبی و هنری در سطح بین المللی و هم به لحاظ تعداد کشورهای عضو از اهمیت بسیاری در زمینه حق مولف (کپی رایت) برخوردار است.

سال ۱۹۰۸ میلادی همزمان با بازنگری کنوانسیون در برلین به پیشنهاد فرانسه حمایت از آثار سینمایی مطرح شد ، گرچه این پیشنهاد را سازندگان آثار سینمایی مطرح نکرده ، بلکه در آغاز نویسندگان نمایشنامه بواسطه استفاده از کل اثرشان در فیلم خواستار حق قانونی خویش شدند ، نهایتاً با بررسی های دقیق حمایت از آثار سینمایی و کارهای مرتبط با آن در زمینه مکان حمایت (بند اول ماده ۴) ، زمان و مدت حمایت (بند دوم ماده ۷) ، حقوق مادی (ماده ۱۴، ۱۴ و ۱۱ مکرر) ، حقوق معنوی (ماده ۱۵،۶ مکرر) در کنوانسیون گنجانده شد.[۶]واضح است که به حمایت از آثار تلویزیونی در کنار آثار سینمایی اشاره نشده باشد ، به دلیل آنکه تلویزیون تا آن زمان هنوز اختراع نشده بوده که آثار پخش شده از آن بخواهد مورد حمایت قرار بگیرد. با این وجود شباهت هایی که در ساخت اثر سینمایی و تلویزیونی از حیث نحوه تهیه و تولید وجود دارد و نیز به دلیل تمثیلی بودن ماده ۲ کنوانسیون برن در مقام بیان آثار قابل حمایت می توان ، تلویحاً آثار تلویزیونی را نیز قابل حمایت دانست. از طرف دیگر در بازنگری بعدی کنوانسیون در سال ۱۹۲۸ میلادی در رم ، به پیشنهاد فرانسه حمایت از سیستم پخش رادیویی مطرح شد. ناگفته نماند ، کشور انگلستان اولین کشوری است که حمایت از پخش رادیویی را در قالب قانون کپی رایت خود مقرر کرده است.[۷] در این زمان پخش بوسیله دستگاه رادیو (پخش صدا) رواج یافته بود ، اما پخش بوسیله دستگاه تلویزیون (پخش همزمان صدا و تصویر ) روزهای آغازین خود را طی می کرد. در نتیجه ابراز نگرانی از تضییع حقوق مولفان بواسطه پخش آثارشان از وسایل ارتباط جمعی ، حق مادی دیگری برای پدیدآورنده به دلیل پخش اولیه[۸] و یا پخش مجدد[۹] اثرش در قالب آگهی، صدا یا تصویر در ماده ۱۱ کنوانسیون تعبیه شد. بنابراین کنوانسیون برن علاوه بر حمایت از آثار سینمایی و تلویحاً آثار تلویزیونی به عنوان اثر ادبی و هنری ، برای کلیه آثار قابل حمایت حق مادی پخش از رادیو یا تلویزیون را در نظر گرفته است.

علاوه بر کنوانسیون برن ، « کنوانسیون جهانی کپی رایت »[۱۰]نیز در زمینه حقوق مولف در سال ۱۹۵۲ میلادی تحت نظر سازمان آموزش ، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد یونسکو و تشویق ایالت متحده آمریکا در ژنو برگزار شد که در سال ۱۹۵۵ میلادی جنبه اجرایی به خود گرفت. حمایت همه جانبه از پدیدآورنده به موجب کنوانسیون برن و عدم تامین خواسته های کشورهای در حال توسعه که نیازمند ترجمه آثار فکری و پخش برنامه های رادیویی و تلویزیونی کشورهای پیشرفته بودند و در عین حال قادر به پرداخت هزینه های سنگین حقوق مادی آن آثار نبودند از یک سو و پذیرش تشریفات در حمایت از آثار ادبی و هنری در کشورهایی مانند آمریکا برخلاف آنچه در کنوانسیون مقرر بود و مدت حمایت محدودتر از کنوانسیون برن از سوی دیگر زمینه تدوین کنوانسیون ژنو را فراهم کرد. این کنوانسیون از این حیث که در مقام بیان آثار قابل حمایت از عباراتی کلی استفاده نموده ، نسبت به کنوانسیون برن برتری دارد ، اما با قراردادن مدت حمایت ۲۵ سال پس از مرگ پدیدآورنده شرایط استفاده از اثر ادبی و هنری را ساده تر نموده است. کنوانسیون ژنو در سال ۱۹۷۱ میلادی مورد اصلاح قرار گرفته و علاوه بر پذیرش حق پخش رادیو و تلویزیونی استفاده از برنامه های علمی و آموزشی رادیو و تلویزیون دیگر کشورها را با کسب اجازه از مرجع صلاحیت دار داخلی مجاز دانست.  

ب)کنوانسیون رم[۱۱]– علی رغم تلاش های صورت گرفته در تدوین کنوانسیون برن و بازنگری های پی در پی آن جهت حمایت از همه نوع اثر ادبی و هنری ، برخی آثار به دلیل ماهیت متفاوت خود از این حمایت برخوردار نشده اند. زیرا ویژگی های خاص آثار حق مولف همچون اصالت و خلاقیت را دارا نبوده ، بلکه تنها تکنولوژی و سیستم های فنی بودند که به ضبط و پخش آثار حق مولف کمک می کردند. از طرف دیگر به دلیل اینکه هدف از خلق آثار ادبی و هنری آن بوده که به منصه ظهور رسیده و در دسترس عموم قرار بگیرند ، قاعدتاً نمی شد ، این فناوری ها را نادیده گرفت و از آن ها حمایت نکرد. به همین دلیل در بازنگری کنوانسیون برن در سال ۱۹۴۸ میلادی در بروکسل بر ضرورت حمایت از اجراکنندگان[۱۲]، تولید کنندگان آثار صوتی[۱۳]، سازمان های پخش[۱۴] تاکید شد ، هر چند نتیجه ای درپی نداشت ، اما بعد از آن حمایت از این سه گروه شکل جدی تری به خود گرفت. تا اینکه پیش نویس کنوانسیون رم توسط یونسکو ، دفتر اتحادیه برن و سازمان بین المللی کار تهیه شده و پس از بررسی های لازم در سال ۱۹۶۱ میلادی تحت عنوان «کنوانسیون حمایت از اجراکنندگان ، تولید کنندگان آثار صوتی و سازمان های پخش» در رم به تصویب رسید. کنوانسیون مذکور ، کنوانسیونی پیشرو محسوب می شود ، زیرا برخلاف سایر کنوانسیون های بین المللی که به جهت هماهنگ سازی قوانین ملی شکل گرفتند، کنوانسیون رم تلاشی بود ، برای تامین مقررات بین المللی درزمینه های جدیدی که تنها چندکشور محدود آن را قبول داشتند و غالب کشورها برای عضویت در کنوانسیون رم اقدام به تدوین قوانین ملی در زمینه حقوق مرتبط نمودند.[۱۵] از ویژگی های کنوانسیون رم در جهت حمایت از سه دسته آثار دارای حقوق مرتبط (مجاور) و همچنین مقایسه آن با کنوانسیون برن می توان به موارد زیر اشاره کرد :

اول آنکه به موجب ماده ۱ کنوانسیون رم[۱۶] که تحت عنوان اصل حفاظتی نیز از آن یاد می شود ؛ اعضای کنوانسیون رم نباید حقوق شناخته شده برای آثار ادبی و هنری تحت عنوان حق مولف را مورد تعرض قرار دهند. زیرا از یک طرف شرط الحاق به کنوانسیون رم ، پیوستن به کنوانسیون برن یا ژنو در زمینه حق مولف می باشد. از طرف دیگر حقوق مرتبط زمانی قابل حمایت می باشند که اثر ادبی و هنری قبلاً شناسایی شده باشد. در نتیجه هیچ یک از مقررات کنوانسیون نباید به گونه ای تفسیر شوند که به حمایت از اثر اولیه آسیبی وارد نماید.

دوم آنکه در ماده ۲ کنوانسیون رم رعایت اصل رفتار ملی همچون کنوانسیون برن پیش بینی شده و حتی در تعریف رفتار ملی آمده ؛ « رفتار پذیرفته شده بوسیله قانون داخلی کشور عضو کنوانسیون رم نسبت به آثار سایر کشورهای عضو»[۱۷]بنابراین اعضاء مکلف هستند علاوه بر حقوق انحصاری اعطاء شده بوسیله این معاهده و حق اجرت منصفانه ، حقوق اعطایی خود را نیز به اتباع کشورهای عضو اعطاء نمایند. همچنین برخلاف کنوانسیون برن ، در کنوانسیون رم رعایت حقوق معنوی همچون رعایت نام و تمامیت اثر مورد اشاره قرار نگرفته و تنها حقوق مادی آثار مورد حمایت قرار گرفته است.

 متن فوق تکه ای از این پایان نامه بود

برای دیدن جزییات بیشتر ، خرید و دانلود آنی فایل متن کامل می توانید به لینک زیر مراجعه نمایید:

متن کامل