از شعرای دانشمند قرن چهارم و معاصر با رودکی است. در عصر خود از مشاهیر زبان فارسی بودهاست. عوفی او را حکیم مینامد. در تاریخ یمینی نام او با رودکی آمدهاست. با شمسالمعالی قابوس (متوفی؛ ۴۰۳ ه . ق) و صاحب بن عباد (متوفی؛ ۳۸۵ ه . ق) همعصر است و از ایشان مستمری سالیانه داشته است، که برای او میفرستادهاند.
نخستین شاعری است که افکار فلسفی را با خیالات شعری آمیخت. بعدها این شیوه پیروان زیادی پیدا کرد. ادیب صابر شعر خویش را با او میسنجد و منوچهری او را در فراخوان به شنیدن شعر عنصری دعوت میکند.
ابوبکر خوارزمی قصیدهای در مرثیهی او گفته و چون ابوبکر خوارزمی در سال (۳۸۳ ه. ق) فوت کردهاست، خسروی سرخسی باید قبل از (۳۸۳ ه. ق) وفات یافتهباشد.
از اوست:

 

 

 

 

 

 

 

 

مرده است زمی، ابر بر اوی است مسیحا		بیمار جهان، باد صبا داروی بیمار
تا ابر مسیحا شد، بلبل همه انجیل		بر خواند و بر کوه پدید آید زنّاز

منابع:
فروزانفر، بدیعالزمان، سخن و سخنوران، ص ۳۷/ صفا، ذبیحالله، گنج سخن، جلد اول، ص ۶۰/ ادارهچیگیلانی، احمد، شاعران همعصر رودکی، ص ۲۲۶/ صفا، ذبیحالله، تاریخادبیات در ایران، جلد اول، ص ۴۳۳/ ریپکا، یان، تاریخادبیات در ایران، جلد اول، ص۲۷۸
 
ابوحامد (ابوطالب) محمّد بن ابیبکر ابراهیم فریدالدّین
در زمان سلطان سنجر، در ششم شعبان ۵۳۰ ه. ق در شادیاخ نیشابور به دنیا آمد. طبق نظر محققان نام پدر او محمّد بن ابراهیم بن اسحاق میباشد و مزار پدرش با نام «پیر زروند» در کدکن، در ولایت رخ از ولایات دوازدهگانهی نیشابور قدیم واقع است. ابتدا شغل عطاری را که از پدر به ارث بردهبود، ادامه داد. بعد بر اثر تغییر حالت در سلک صوفیان و عارفان درآمد و در خدمت مجدالدّین بغدادی از شاگردان نجمالدّینکبری به کسب مقامات پرداخت. مجدالدّینبغدادی و رکنالدّیناکاف اسرار تصوف را به او آموختند. با رکنالدّین اکاف به زیارت مکه مشرف شد و از دست نجمالدّین کبری خرقه پوشید. بعد از سفرهایی که کرد، در زادگاه خود رحل اقامت افکند.
استفاده ازتمثیلات گوناگون و آوردن حکایات مختلف، هنگام طرح یک موضوع، قصد او را برای مردم عادی روشن و آشکار میسازد. متقدمین او را شیخالاولیا و عرفای متأخر، وی را سلیمان ثانی میدانند.
آثار عطار:۱- دیوان، ۲- منطقالطیر(نفیسترین تألیف اوست)، ۳- خسرونامه، ۴- خیاطنامه، ۵- اسرارنامه، ۶- مصیبتنامه، ۷- الهینامه، ۸- رباعیات (مختارنامه)، ۹- تذکرهالأولیا
و تحت تأثیرخاورشناسان آثاری به او نسبت دادهاند، که درست نسیت. این آثار عبارتاند از: نزهتنامه، جوهرذات (جوهرنامه)، هیلاجنامه (آبحیات)، منصورنامه، لسانالغیب، بلبلنامه، بیسرنامه، وصلتنامه، مظهرالغرایب، مثنوی پندنامه، وصیتنامه و گل و هرمز.
وفات او: پس از یک عمر طولانی (حدود ۱۱۴ سال)، در قتل عام نیشابور به سال ۶۲۷ ه. ق به دست سپاهیان مغول کشتهشد. آرامگاه وی امروزه در امامزاده محروق نیشابور، کنار قبر حکیم عمر خیام واقع است.
از اوست:

 

 

 

 

 

 

گم شدم درخود چنان کز خویش ناپیدا شدم		شبنمی بودم ز دریا غرقه در دریا شدم
سایهای بودم ز اول بر زمین افتاده خوار

yle="box-sizing: inherit; width: 1104px;" width="531">