جهت دستیابی به مزیت رقابتی، شرکت باید نوع مزیت رقابتی مورد نظر خود را براساس هزینه یا ایجاد تمایز در محصول تعیین و حوزه بازار یا پهنای آمیخته محصولاتی را که با توجه به آن مزیت رقابتی بدست خواهد آمد، انتخاب نماید.(کلمز، ۲۰۰۳)
مدل الماس مزیت رقابتی پورتر[۱۶]
موفقیت بین المللی یک ملت در یک صنعت خاص چگونه به دست می آید؟
پورتر درپاسخ به این سؤال مدل الماس ملی را ارائه کرد. پورتر در این مدل ۴ ویژگی اصلی از یک ملت برشمرد که به محیطی که شرکت های داخلی در آن رقابت می کنند شکل می دهد و به ایجاد مزیت رقابتی کمک می کند و یا مانع آن می شود.عوامل تعیین کننده مزیت ملی[۱۷]از دیدگاه پورتر در ۴ گروه کلی دسته بندی می شوند که این چهار گروه خصوصیات ملی، در ایجاد مزیت رقابتی شرکت های یک کشور نقش اساسی دارند. این چهار خصیصه « الماس ملی» را تشکیل می دهند.
شرایط عوامل تولید[۱۸]:وضعیت یک ملت در فاکتورهای تولید نظیر نیروی انسانی ماهر یا زیر ساخت ها برای رقابت در هر صنعتی ضروری است.
شرایط تقاضا[۱۹]: این عامل ماهیت تقاضای داخلی برای محصول یا خدمت را در یک صنعت شامل می شود.
صنایع مرتبط و پشتیبانی کننده[۲۰]: حضور یا عدم حضور صنایع عرضه کننده و صنایع مرتبط شامل کانالهای توزیع و … که در سطح بین المللی رقابت کنند، می تواند در موفقیت یک صنعت تاثیرگذار باشد.
راهبرد، ساختار و وضع رقابتی شرکت های فعال در صنعت[۲۱]: نحوه سازماندهی شرکت ها و استراتژی هایی که در آنها به کار گرفته می شود می تواند در حضور موفق آنها در بازارهای بین المللی نقش مهمی داشته باشد. شرایط در یک کشور می تواند تعیین کننده چگونگی سازماندهی، مدیریت و ماهیت رقابت داخلی شرکت های فعال در آن کشور باشد. (Porter,1985)
اگر این ۴ عامل به صورت موثری با هم ترکیب شوند موفقیت شرکت های موجود در یک کشور را تضمین کنند.
نمایشگر ۲-۳- مدل ساده الماس ملی
استراتژی، ساختار و وضع رقابتی شرکت
شرایط تقاضا
شرایط عوامل تولید
صنایع مرتبط و پشتیبانی کننده
(Porter,1985)
هر چه محیط داخلی یک کشور برای یک صنعت خاص پویاتر و پرچالش تر باشد، احتمال موفقیت آن صنعت خاص در سطح بین المللی بیشتر است. چرا که شرکت ها را تشویق می کند که مزیت های خود را با گذر زمان بهبود بخشند و توسعه دهند.
به عبارت دیگر، کشورها در صنایع یا بخش هایی از صنعت موفق به حضور جهانی می شوند که «الماس ملی» در مطلوب ترین شرایط باشد.
هر چه محیط داخلی پویاتر باشد، بیشتر احتمال دارد که برخی شرکت ها شکست بخورند، بنابراین شرکت هایی که در چنین محیطی حضور موفق دارند در رقابت بین المللی هم موفق می شوند. (همان منبع) به علاوه الماس یک سیستم تقویت کننده دو طرفه[۲۲] است. به این معنی که مزیت در یکی از عوامل تعیین کننده می تواند در دیگر عوامل مزیت ایجاد کند و یا مزیت های آنها را بهبود بخشد.
پورتر به منظور کامل کردن تئوری خود، دو متغیر دیگر که باید در ارزشیابی مزیت ملی مورد توجه قرار گیرند، معرفی کرد که شامل:
۵- شانس: پیشرفت هایی که خارج از کنترل شرکت ها و معمولاً دولت ها است. مثل: اختراعات ناب، پیشرفتهای بزرگ در تکنولوژی، جنگ ها و …
این اتفاقات می تواند روی شرکت ها و عملکرد آنها اثرات عمیق و متفاوتی داشته باشد.
۶-دولت: نفوذ دولت روی عوامل تعیین کننده اقتصادی عاملی است که می تواند مزیت رقابت ملی را در هر کشوری تحت تاثیر قرار دهد. (۷۱، ۱۹۹۰، Porter) بنابراین این عامل را نیز به عنوان یکی از عوامل مهم در ارزشیابی مزیت رقابت ملی برشمرد و مدل به شکل کاملتری مطابق نمایشگر ۲-۴ عرضه شد.
نمایشگر ۲-۴- مدل کامل الماس ملی
شرایط تقاضا
استراتژی، ساختار و وضع رقابتی شرکت
شرایط عوامل تولید
صنایع مرتبط و پشتیبانی کننده
(Porter,2003)
در قسمت بعدی به تفضیل به بررسی هر یک از عوامل تاثیرگذار در الماس می پردازیم.
شرایط عوامل تولید
عوامل تولید در تعریف ساده عبارتند از: زمین، کار، منابع طبیعی، سرمایه و زیرساختارها. این عوامل ورودی هایی هستند که در هر صنعتی برای بقا لازم و ضروری محسوب می شوند. عواملی که در داخل کشور ایجاد می شوند نسبت به عواملی که به صورت طبیعی وجود دارند از اهمیت بیشتری برخوردار هستند.
پورتر پنج عامل را به عنوان تولید حیاتی برای هر کشور معرفی می کند. (Porter,2003)
منابع انسانی[۲۳] :
کیفیت نیروی انسانی موجود و مهارت هایی که در اختیار دارند، سطح حقوق و دستمزد و اخلاق حرفه ای مجموعاً عوامل مربوط به نیروی انسانی یک ملت را تشکیل می دهند. مهارت های کارگران برای کشوری که در تولید محصولات تخصصی فعالیت می کند می تواند یک مزیت منحصر به فرد محسوب شود. در مقابل در کشوری که به تولید عمده یک محصول می پردازد و به تعداد کارگران زیاد با دستمزد پایین نیاز دارد، وجود کارگران ارزان قیمت، مزیت محسوب می شود.