۲-۱۷-۱- بخش دولتی
با توجه به وضعیت پرداخت‌های بیمار سه وضعیت را می‌توان شناسایی کرد. ۱-رایگان و بدون هیچ هزینه‌ای برای بیمار ۲- پرداخت کمک هزینه برای بیمار ۳- پرداخت کل هزینه‌ها توسط بیمار.

1. A) خدمات مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان در وضعیتی که هیچ هزینه‌ای برای بیمار نداشته باشد: در این شرایط دولت بودجه‌ای که برای این منظور تعیین کرده را از طریق افزایش مالیات‌های عمومی تامین می شود (Daly et al., 2002b). خدمات اولیه مراقبت بهداشت دهان و دندان به وسیله دندانپزشکان حقوق بگیر دولت در کلینیک‌های عمومی فراهم می‌شود (PDCs) که معمولاً در تمام کشورهایی که به آنها اشاره خواهد شد، وجود دارند. (قسمت A شکل ۱)

1. B) خدمات مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان با کمک پرداخت‌ها، (مقداری که بر اساساًًًٌََُ درصدی از هزینه‌ها است): دولت قسمتی از هزینه‌ها را که از طریق مالیات به این منظور جمع‌آوری کرده، پرداخت می‌کند. افراد بالغی که به کلینیک‌های دندانپزشکی دولتی می‌روند شامل این قسمت از مدل می‌شوند. در این طبقه‌بندی طرح دستمزدها به وسیله دولت مشخص می‌شود، و بیمار باید قسمتی از هزینه‌های خدمات را پرداخت کند (قسمت B شکل ۱).

مشخص است که سرمایه‌گذاری و رسیدگی به مبحث‌های مالی خدمات مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان در این دو طبقه‌بندی (A و B) به وسیله کشورهایی که دولت قدرتمند و مدیریت قوی بر روی سرویس‌های رفاهی خود دارند مثل کشورهای شمال اروپا، بیشتر متداول است (Grytten 2005).

1. C) خدمات مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان که کل هزینه‌ها را بیمار پرداخت می‌کند: بیمار تمام هزینه‌های خدمات مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان را مستقیماً از جیب پرداخت می‌کند و دندانپزشکان حقوق بگیر دولت، خدمات مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان را در بخش دولتی، بر اساس طرح دستمزدهای که به وسیله دولت، سالانه تعیین می‌شود، فراهم می‌کنند (شکل ۱ قسمت C).

فراهم‌کننده خدمات مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان برای افراد بالغ در کشورهای در حال توسعه مثل ایران را می‌توان در زیر این عنوان © قرار داد.
۲-۱۷-۲- بخش خصوصی
با توجه به وضعیت پرداخت‌های بیمار سه وضعیت را می‌توان شناسایی کرد: ۱- رایگان و بدون هیچ هزینه‌ای برای بیمار ۲- پرداخت کمک هزینه برای بیمار و ۳- پرداخت کل هزینه‌ها توسط بیمار.

1. A) خدمات مراقبت بهداشت دهان و دندان که هیچ هزینه‌ای برای بیمار ندارد: در این شرایط کارفرمایان برای کارکنانشان این مزایا را به عنوان مزایای شغل پیشنهاد می‌کنند و تمام هزینه‌های خدمات را، حتی به صورت مستقیم به بیمار و یا به دندانپزشک که در بخش خصوصی کار می‌کند و یا به شرکت‌های بیمه خصوصی (به صورت حق بیمه) پرداخت می‌کنند. خدمات به وسیله قراردادی که بین شرکت‌های بیمه خصوصی و دندانپزشکان بسته می‌شود در کلینیک‌های دندانپزشکی خصوصی فراهم می‌شود. پرداخت کل هزینه‌های مراقبت بهداشت دهان و دندان به وسیله کارفرمایان در شرکت‌های بیمه تجاری ایرانی صورت می‌گیرد (Bayat et al., 2000b). و بعضی از طرح‌های بیمه خصوصی در ایالات متحده آمریکا (Chapin, 2006) می‌توانند به عنوان این قسمت (در شکل ۱ قسمت D) در نظر گرفت.

1. B) خدمات مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان شامل کمک هزینه‌هایی که بیمه پرداخت می‌کند شامل بیمه سلامت دولتی و بیمه سلامت خصوصی (شکل ۱ قسمت E).

در طرح بیمه‌های دولتی، شرکت بیمه متعلق به عموم افراد جامعه است. که معمولاً یک شرکت بیمه در هر دولتی وجود دارد. عضویت در این نوع طرح بیمه برای همه اجباری است. افراد شاغل و کسانی که حقوق دریافت می‌کنند و یا دارای شغل آزاد هستند این مبلغ را، به صورت اجباری از حقوق یا دستمزدشان کسر می کنند.برخی کارفرمایان مبالغ اضافی نیز به کارکنان خود کمک می‌کنند. (Daly et al., 2002b; windstorm and Eaton 2004, Grytten 2005) بیمه‌ها مقداری از هزینه مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان را پرداخت می‌کنند نرخ مبلغی که بازپرداخت می‌کنند در رنج ۳۰ تا ۶۵ درصد (۷۰-۳۵ درصد کمک دولت برای هزینه‌های شرکت‌های بیمه ) که میزان پرداخت بستگی به سن بیمار و میزان درمان آنها دارد. اکثر خدمات بهداشتی برای افراد بالغ در کشورهای شمال اروپا با این روش کمک، تأمین مالی می‌شوند. (Holst 1997; Grytten, 2005)
در فنلاند و سوئد این اقدام به عنوان تکمیل‌کننده طرح برای برگرداندن قسمتی از هزینه‌های خدمات سلامت برای آن افرادی که مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان را از طریق بخش خصوصی دریافت می‌کنند، انجام می‌شود (Widstrom and Eaton 2004).
دندانپزشکان بخش خصوصی با بستن قرارداد با شرکت‌های بیمه خدمات بهداشت دهان و دندان را فراهم می‌کنند. در بعضی مواقع بیماران کل هزینه‌ها را به دندانپزشک پرداخت می‌کنند و بعد بیمه دولتی بخشی از کل هزینه‌ها را برمی‌گرداند. بیماران هر دندانپزشکی را که دوست داشته باشند می‌توانند انتخاب کنند. حتی اگر دندانپزشک، قراردادی با شرکت بیمه که شخص را بیمه کرده نداشته باشد شخص می تواند با ارائه فاکتورپرداخت به دندانپزشک نزد شرکت بیمه که بیمه شده تا ۶۰ تا ۸۰ درصد (Buss and Riesberg 2004, Vuorenkoski et al., 2008) مقدار هزینه دندانپزشکی پرداخت شده را بر اساس تعرفه‌ها به او پرداخت خواهند کرد.
در آلمان اگر چه کارفرماها و کارکنان باید مبالغ حق بیمه را پرداخت کنند ،اما طرح مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان مقدار مشخصی به ازای هر ماه یا سال برای کارکنان و خانواده‌هایشان را پرداخت می‌کند. (Nomuna, 2008) جمعیت باقی‌مانده نیز تشویق به گرفتن بیمه‌های خصوصی برای پوشش نیازهای بهداشت دهان و دندان می‌شوند.
بیمه‌های دندانپزشکی خصوصی جایگزینی برای بیمه‌های دولتی هستند (Feldstein, 1973; Bailit, 1999) این نوع از بیمه‌ها وجود دارند که مکمل و تکمیل‌کننده برای بخشی از هزینه‌های درمان هستند و به وسیله طرح بیمه سلامت دولتی پوشش داده می‌شود و بخش دیگر این هزینه‌ها هستند که به وسیله یارانه و کمک دولت پرداخت نمی‌شوند (Widstrom and Eatan, 2004).
این طرح‌ها به وسیله افراد و یا بر اساس حق بیمه‌های کارفرماها و کارکنان تأمین مالی می‌شوند. طرح‌های بیمه سلامت خصوصی بیشتر در ایالت متحده آمریکا متداول است (Manski and Cooper, 2007) و نسبتاً در کشورهای اروپای غربی نیز این نوع از بیمه وجود دارد (Windstrom and Eaton, 1999). بر اساس قانون بیمه سلامت در هلند، (Zorgverzekeringswet,2007) همه هلندی‌ها باید از شرکت‌های بیمه سلامت خصوصی، که از عهده هزینه‌های آن برمی‌آیند بیمه سلامت بگیرند. در واقع شخص بیمه‌گذار به بیمه‌گر سلامت خود، مبلغ حق بیمه را پرداخت می کند.
همه مردم در موقعیت‌های مشابه شغلی حق بیمه مشابه پرداخت می‌کنند. کارفرمایان نیز از طریق پرداخت‌های اجباری که به نسبت درآمد کارکنان انجام می‌شود، به طرح کمک می‌کنند (وزارت سلامت هلند، ۲۰۱۰). در ایالت متحده آمریکا کارفرمایان که مبلغ اصلی برای مراقبت‌های سلامت را پرداخت
می‌کنند معمولاً با یک قرارداد با بیمه‌گذار این مبالغ را کنترل می‌کنند. پرداخت‌کننده‌های حق بیمه تصمیم می‌گیرند که چه خدماتی را پوشش بدهند مقدار و نوع هزینه‌هایی که بیمار برای پوشش خدمات پرداخت می‌کنند را تعیین می‌کنند و نیز چگونه به دندانپزشکان خود برای این خدمات پرداخت انجام دهند. (Bailit and Beuzoglou, 2008)
‍C) مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان که همه هزینه‌ها را، بیماران پرداخت می‌کنند:
به طور سنتی پرداخت برای مراقبت‌های بهداشت دهان و دندان به طور مستقیم از طریق استفاده‌کننده این خدمات پرداخت می‌شود و این بیماران هستند که به طور مستقیم مبالغ هزینه‌ها را به بخش خصوصی پرداخت می‌کنند. بیماران بدون هیچ پوشش بیمه‌ای و کمک سازمانها و نهادها مجبورند که هزینه درمان را به طور مستقیم به دندانپزشکان پرداخت کنند، که اکثراً در کشورهای در حال توسعه مثل ایران این شرایط پیش می‌آید (شکل ۱ قسمت F)
چندین روش برای توضیح و طبقه‌بندی برنامه‌های بیمه مورد استفاده قرار می‌گیرد. مدل‌های معمولی مؤسسات بیمه اجتماعی که در کشور های توسعه یافته مخصوصاً سازمان توسعه همکاری‌های اقتصادی OECD وجود دارند که مطابق با نقاط مشترک تاریخی، فرهنگی، اقتصادی، ایدئولوژیکی و موقعیت سیاسی هستند.(Korpi and Palme, 1998; widstrom and Eaton; 2004; Sonder et at., 2009)
در کشورهای در حال توسعه شرایط به طور کلی متفاوت است و سیستم‌های آنها را نمی‌توان به طور یک مدل استفاده کرد. برای درک بهتر طرح بیمه سلامت در ایران ،ویژگی‌های سیستم بیمه سلامت را در فنلاند، آلمان و ایالات متحده که به ترتیب مدل ها را نمایندگی می‌کنند در این جدول آورده شده است به نظر می‌رسد که خصوصیات بیمه سلامت در این کشورها شباهت زیادی به سیستم بیمه سلامت در ایران دارند.
جدول۲-۱: ترتیب سیستم بیمه سلامت افراد بالغ مطابق با ساختار سازمانی در بعضی از کشور های جهان