برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

 

 

1. مفهوم مضیق

 

 

نگاه دقیق تر به مفهوم کلمه پیشگیری، معنای آن را نیز به ذهن متبادر می کند منطقاً پیشگیری اقدامی فعالانه و حاصل بررسی روابط علت و معلولی میان پدیده ها و سپس آن گونه مداخله ای در علل است که مانع تحقق معلول گردد. بنابراین می توان گفت پیشگیری در مفهوم مضیق واجد خصوصیات زیر است:
اول آگانه و هدفمند بودن: برای انجام اقدامات پیشگیرانه ابتدا باید علل و عوامل مؤثر بر تحقق یک معلول را شناسایی کرد، جمعیت هدف اقدام پیشگیرانه را به درستی مورد ارزیابی قرار داد، مبنایی نظری را برای اتخاذ تدابیر لازم در نظر گرفت و برنامه هایی را که متناسب است انتخاب و اجرا نمود.
دوم فعالانه و کنشی بودن: مداخله پیشگیرانه پس از شناسایی علل، به انتظار تعامل و عوامل و وقوع معلول و آن گاه واکنش در مقابل آن نمی نشیند، بلکه با مداخله به موقع بر روند تعامل علل تاثـیرگذاشته و از طریق خنثی سازی یا حذف علل و عوامل مؤثر مانع تحقق نتیجه می شود.
سوم تقدم بر وقوع جرم: اقدامات پیشگیرانه چنان که از معنای لغوی پیشگیری پیداست مقدم بر وقوع جرم اند و بنابراین هر چند اقدامات دستگاه قضایی یا انتظامی نیز دارای آثار پیشگیرانه است ولی به دلیل واکنشی بودن این اقدامات از یک سو و از سوی دیگر به دلیل خارج بودن بحث جرم شناسی حقوقی از بحث جرم شناسی پیشگیرانه از مفهوم مضیق و تخصصی پیشگیری خارج است.
رویکرد که اکثر مولفان جرم شناسی و نهادهای ملی و بین اللملی ذیربط در مورد تعریف پیشگیری از جرم در پیش گرفته اند نیز مبتنی بر تعریف مضیق پیشگیری از جرم است. پیشگیری از جرم در این مفهوم عبارت است از مجموعه وسایل و ابزارهایی که دولت برای مهار بهتر بزهکاری مورد استفاده قرار می دهد از طریق حذف یا محدود کردن عوامل جرم زا و یا اعمال مدیریت نسبت به عوامل محیط فیزیکی و محیط اجتماعی که فرصت ارتکاب جرم را ایجاد می کند. مطابق لایحه پیشگیری از وقوع جرم، پیشگیری از وقوع جرم عبارت است از: «پیش بینی، شناسایی و ارزیابی وقوع جرم و اتخاذ تدابیر و اقدامات لازم برای جلوگیری از وقوع آن» هر چند سیاق نگارش عبارات ماده ۱ لایحه مجمل و مبهم است لکن رویکرد اتخاذ شده در این تعریف تاکید بر مفهوم مضیق پیشگیری از وقوع جرم است. (نیازپور ۱۳۸۲، ۴۵)
۴-۱-۲- انواع پیشگیری از جرم
پس از تعریف پیشگیری باید تمامی اقداماتی را که برای پیشگیری از جرم لازم است و در دایره شمول تعریف مورد نظر قرار می گیرد، تقسیم بندی کرد. (البته ممکن است این تقسیم بندی ها در مفهوم موسع یا مضیق قرار گیرد).
بررسی جرم شناسی پیشگیری نشان می دهد که هر چه از عمر این شاخه نو رسته جرم شناسی کاربردی می گذرد، بر تنوع تقسیم بندی انواع پیشگیری از جرم افزوده می شود. این تقسیم بندی بر اساس معیارهایی چون سن، طرق پیشگیری، عمومیت و اختصاصی بودن و سایر معیارهای دیگری شکل گرفته اند. در این گفتار به اختصار انواع تقسیم بندی مورد بررسی قرار می گیرد.
دانشمندان علوم اجتماعی و جرم شناسی، پیشگیری از جرم را به انواع مختلفی تقسیم کرده اند. اما با وجود اختلاف نظرها، اغلب اندیشمندان در تقسیم بندی بر پیشگیری کیفری و غیر کیفری اتفاق نظر دارند. در پیشگیری کیفری با تکیه بر اثرات اعمال کیفری، اجرای سریع و حتمی آن سعی می نمایند که بر افکار عمومی جامعه تاثیر گذارند تا از ارتکاب جرایم پیشگیری شود. اما در پیشگیری غیر کیفری بعلت اینکه در پیشگیری کیفری (رسمی، دولتی) اثرات محدودتری در پیشگیری داشته است جرم شناسان و صاحب نظران برای پیشگیری از جرایم، فعالیت های خود را بر منابع غیر رســمی و غیر متمرکز کرده اند. به طور کـــلی
پیشگیری غیر کیفری دارای ویژگی های زیر است:

 

 

 

• قبل از ارتکاب جرم پیش بینی و تدارک شده باشد.

 

 

• ناظر بر شرایط و عوامل نوعی جرم باشد و به اتفاق و فرد خاصی بستگی نداشته باشد.

 

 

• از آنجا که این اقدامات قبل از وقوع جرم، مورد استفاده قرار می گیرد، باید فاقد خصیصه کیفری و قهر آمیز باشد.

 

 

• عدم توجه به هر یک از اقدامات پیشگیرانه، زنگ خطر و هشداری است که خبر از وقوع جرایم در آینده دارد.

 

 

اکنون به اختصار به تعدادی از تقسیم بندی های پیشگیری از جرم می پردازیم :
۴-۱-۲-۱- پیشگیری های متداول

 

 

 

• پیشگیری از بزهکاری اطفال و پیشگیری عمومی که قدیمی ترین نوع پیشگیری بوده و بر اساس معیار سن می باشد. طبق این تقسیم، در مورد اطفال و جوانان بزهکار باید از تدابیر پرورشی و بازپروی استفاده کرد ؛ حال آن که در مورد بزهکاری عمومی (بزهکاران بزرگسال) باید از تدابیر ارعاب انگیزه و اقدامات تهدید آمیز نظیر مجازات استفاده کرد. طبق این تقسیم بندی پلیس و نمودهای خارجی آن به عنوان یکی از ارکان نظام کیفری نقش مهمی در پیشگیری از جرایم را ایفا می نمایند.

 

 

• پیشگیری عمومی و اختصاصی که در پیشگیری عمومی اقدام علیه عوامل بزهکاری عمومی مورد توجه است و بدیهی است نهادهای مردمی و خود مردم از جمله خانواده، مدرسه، محله و غیره در این نوع پیشگیری نقش عمده ای دارند. حال آنکه پیشگیری اختصاصی شامل اقداماتی است که برای یک جرم خاص به کار می رود.

 

 

• پیشگیری انفعالی و پیشگیری فعال از دیگر تقسیم بندی هاست. در نوع انفعالی هشدار دادن و اخطار کردن به جامعه برای جلوگیری از قربانی شدن و بزه دیدگی مورد نظر است و در نوع فعال عملاً برای اجتناب از وقوع جرم اقدامات مثبتی انجام می پذیرد.

 

 

• پیشگیری اولیه شامل اقداماتی می شود که جهت گیری آن بر هم زدن اوضاع و احوال جرم زا در محیط فیزیکی و اجتماعی است. پیشگیری ثانویه یا سطح دوم عبارت است از مداخـــــله در حالت های خطرناک و وضعیت هایی که در آستانه وقوع جرم قرار دارند و نهایتاً پیشگیری سطح سوم که برای مهار آثار انفجار و بحران حالت خطرناک باید اعمال شود یعنی زمانی که جرم محقق و حالت خطرناک به حالت مجرم تبدیل شده است. از این سه سطح، گونه اول و دوم در جرم شـناسی پیشـگیرانه مـطرح می شـوند و نوع سـوم مربـوط به جرم شنـاسی بالـینی اسـت. ( خلعتبری و دیگران ۱۳۸۴، ۱۹۸)

 

 

۴-۱-۲-۲- پیشگیری های جدید