ترجمه: مرگ ، جان هیچ یک از ایشان را نگیرد، مگر اینکه از بویِ گندشان چوبی به دست گیرند.
۱۲- النصح و الارشاد‌(نصیحت و ارشاد و راهنمایی): مثل این بیت از ابن وردی:

 

 

 

 

جانِبِ السُّلطانَ وَ احْذِرْ بَطْشَهُ

لا تُعانِدْ مَن إذا قَال فَعَل‌ (ابو العدوس؛ ۱۴۲۷: ۵۷)

ترجمه: از پادشاه و فرمانروا و از صولت و حمله‌ی او بر حذر باش. و با کسی که قدرت دارد و وقتی بگوید انجام می‌دهم انجام می‌دهد، عناد و دشمنی نکن.
فصل چهارم
بررسی اغراض جملات خبری در خطبه‌های ۵۰ تا ۱۰۰ نهج‌البلاغه
فصل چهارم
بررسی اغراض جملات خبری در خطبه‌های ۵۰ تا ۱۰۰نهج‌البلاغه
۴-۱-۰ مدخل
از آنجایی که هر جمله خبری برای بیان یک غرض به کار می‌رود و گاه این غرض می‌تواند فائدۀ‌الخبریا لازم الفائده باشد که اغراض اولیه نام دارند. و گاه ممکن است که غرض هیچ یک از این دو نباشد بلکه غرض از جمله خبری بیان و اظهار استرحام و استعطاف، تذکیر، تحذیر، فرح، حسرت و … باشد که اغراض ثانویه نام دارند.
حضرت علی(ع)خود نمونه بارز و یک الگوی کامل بلاغت به شمار می‌رفتند و چه بسیار پیش می‌آمد از بیان سخنانشان هدف و غرضی خاص داشتند که در اغراض اولیه جملات خبری نمی‌گنجید.چرا که مردم آن زمان بسیار در حق حضرت جفا نمودند چه در سال‌هایی که امام‌(ع) خلیفه مسلمین بود. این مردم با حماقت‌ها و کج‌فهمی‌هایشان بارها دل امام‌(ع) را به درد آوردند. و بارها ایشان را وادار به انجام کارهایی نمودند که مطابق میل ایشان نبود. چه بسیار که به این امام بزرگ تهمت می‌زدند و سخنان ناروا درباره ایشان می‌زدند و همه‌ی این‌ها باعث می‌شد که امام‌(ع) در خطبه‌های خود با توجه به شرایط زمان خویش و مردم آن روزگار به بیان یک جمله خبری می‌پرداختند اما هدفشان دادن خبر برای غرض اولیه آن نبود بلکه هدف و غرض دیگری داشتند که در اغراض ثانویه خبر می‌گنجد.
بنابراین، این فصل به خطبه‌های ۵۰ تا ۱۰۰ نهج‌البلاغه پرداخته است و تلاش می‌شود جملات خبری آن از جهت اغراض اصلیه و ثانویه مورد بررسی قرار گیرد. این فصل به این صورت است که ابتدا متن هر خطبه آورده ‌شده و بعد از آن ترجمه خطبه نوشته می‌شود و سپس غرض هریک از جملات خبری بررسی می‌شود. همچنین به جملات انشایی بجز مواردی اندک پرداخته نشده است.
اغراض جملات خبری در خطبه‌ها
۴- ۲ ۰ خطبه ۵۰:
إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ، وَأَحْکَامٌ تُبْتَدَعُ، یُخَالَفُ فِیهَا کِتَابُ اللَّهِ وَیَتَوَلَّى عَلَیْهَا رِجَالٌ رِجَالًا عَلَى غَیْرِ دِینِ اللَّهِ. فَلَوْ أَنَّ الْبَاطِلَ خَلَصَ مِنْ مِزَاجِ الْحَقِّ لَمْ یَخْفَ عَلَى الْمُرْتَادِینَ. وَلَوْ أَنَّ الْحَقَّ خَلَصَ مِنْ لَبْسِ الْبَاطِلِ انْقَطَعَتْ عَنْهُ أَلْسُنُ الْمُعَانِدِینَ. وَلَکِنْ یُؤْخَذُ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ وَمِنْ هَذَا ضِغْثٌ فَیُمْزَجَانِ فَهُنَالِکَ یَسْتَوْلِی الشَّیْطَانُ عَلَى أَوْلِیَائِهِ وَیَنْجُو الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ الْحُسْنی.
همانا آغاز پدید آمدن فتنه‌ها، هواپرستی و بدعت‌گذاری در احکام آسمانی است. نوآوری‌هایی که قرآن با آن مخالف است، و گروهی- با دو انحراف یاد شده- بر گروه دیگر سلطه و ولایت یابند، که بر خلاف دین خداست. پس اگر باطل با حق مخلوط نمی‌شد. بر طالبان حق پوشیده نمی‌ماند، و اگر حق، از باطل جدا و خالص می‌گشت، زبان دشمنان قطع می‌گردید. اما قسمتی از حق و قسمتی از باطل را می‌گیرند و به هم می‌آمیزند، آنجاست که شیطان بر دوستان خود چیره می‌گردد و تنها آنان که مشمول لطف و رحمت پروردگارند، نجات خواهند یافت.‌(دشتی؛ ۱۳۸۶: ۷۱)
إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ وَأَحْکَامٌ تُبْتَدَعُ یُخَالَفُ فِیهَا کِتَابُ اللَّهِ وَیَتَوَلَّى عَلَیْهَا رِجَالٌ رِجَالًا عَلَى غَیْرِ دِینِ اللَّهِ در هر دو جمله غرض تحذیر است. چرا که امام مردم را بر حذر می‌دارد از پیروی از هوای نفس و بدعت‌گذاری در احکام آسمانی و نوآوری‌هایی که قرآن با آن مخالف است. و نیز بر حذر می‌دارد از این گروه‌های منحرف که دارای سلطه می‌شوند که بر خلاف دین خدا نیز می‌باشند.
وَلَکِنْ یُؤْخَذُ مِنْ هَذَا ضِغْثٌ وَمِنْ هَذَا ضِغْثٌ فَیُمْزَجَانِ. غرض از جمله تحذیر است. چرا که امام قصد دارد که مردم را بر حذر دارد از این که حق و باطل را در هم آمیزند.
فَهُنَالِکَ یَسْتَوْلِی الشَّیْطَانُ عَلَى أَوْلِیَائِهِ. غرضه تنبیه[۲]: چرا که امام می‌خواهد مردم را آگاه و متنبه کند که در این مواقع شیطان بر آنها چیره می‌شود.
وَیَنْجُو الَّذِینَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنَ اللَّهِ الْحُسْنی. غرض از این جمله اظهار فرح و شادی است. چرا که امام اظهار شادی می‌کند از این که این گروه نجات یافته‌اند و مشمول رحمت پروردگار می‌شوند.
۴-۳ ۰خطبه ۵۱:
قَدِ اسْتَطْعَمُوکُمُ الْقِتَالَ فَأَقِرُّوا عَلَى مَذَلَّهٍ وَتَأْخِیرِ مَحَلَّهٍ. أَوْ رَوُّوا السُّیُوفَ مِنَ الدِّمَاءِ تَرْوَوْا مِنَ الْمَاءِ. فَالْمَوْتُ فِی حَیَاتِکُمْ مَقْهُورِینَ .وَالْحَیَاهُ فِی مَوْتِکُمْ قَاهِرِینَ. أَلَا وَإِنَّ مُعَاوِیَهَ قَادَ لُمَهً مِنَ الْغُوَاهِ وَعَمَّسَ عَلَیْهِمُ الْخَبَرَ حَتَّى جَعَلُوا نُحُورَهُمْ أَغْرَاضَ الْمَنِیَّهِ.
این خطبه از سخنان حضرت‌(ع) است که به هنگام چیره شدن اصحاب معاویه بر آب فرات و باز داشتن یاران امام از نوشیدن آب، ایراد فرموده است: سپاهیان معاویه با بستن آب شما را به پیکار دعوت کردند اینک شما یکی از دو کار را در پیش دارید: یا باید ذلت و خواری را پذیرا گردیده در تشنگی باقی بمانید، و یا شمشیرهایتان را از خون دشمنان و خود را از آب فرات سیراب گردانید. مرگ با ذلت در زندگی شماست اگر مغلوب شوید و زندگی با عزت در مرگ شماست.اگر پیروز گردید. اینک این میدان کارزار، شما و شمشیرهایتان و این هم شریعه‌ی فرات و دشمنانتان. معاویه گروهی از گمراهان شام را به میدان جنگ آورده و حقیقت امر را که ریاست‌خواهی است از آنان پوشیده داشته و به بهانه‌ی خونخواهی عثمان گلو‌های خود را هدف پیکان های مرگ قرار داده‌اند.‌(بحرانی؛ ۱۳۷۵: ۲/۲۸۹)
– قَدِ اسْتَطْعَمُوکُمُ الْقِتَالَ.‌غرض تحریک‌الهمۀ است. قصد امام برانگختن همت به سوی آنچه دستیابی به آن لزوم دارد. امام این خطبه را در لحظاتی بسیار حساس و سرنوشت‌ساز ایراد فرمودند و هدف حضرت پایان دادن به حرکت ناجوانمردانه معاویه در بستن آب بر روی ایشان و یارانش می‌باشد. لذا به دنبال ایراد آن غیرت و همت آنها تحریک شد و به یکباره به حرکت در آمدند و دست ستمگران را از شریعه فرات کوتاه کردند.
فَالْمَوْتُ فِی حَیَاتِکُمْ مَقْهُورِینَ وَالْحَیَاهُ فِی مَوْتِکُمْ قَاهِرِینَ. غرض تذکیر است. چرا که امام قصد دارد تفاوت بین مراتب شکست و پیروزی را یادآور شود تا مردم برای پیروزی تلاش کنند.
وَإِنَّ مُعَاوِیَهَ قَادَ لُمَهً مِنَ الْغُوَاهِ. غرض فائدۀ‌الخبراست چرا که امام خبری را به مردم می‌دهد که از آن اطلاع ندارند.
عَمَّسَ عَلَیْهِمُ الْخَبَرَ حَتَّى جَعَلُوا نُحُورَهُمْ أَغْرَاضَ الْمَنِیَّهِ. غرض اظهار حسرت و اندوه است. امام حسرت و اندوه می‌خورد از این که این گروه بی‌خبر هستند و حقیقت را از آنها پوشانده‌اند. این مردم آنقدر ناآگاه هستند که حتی گلوی خود را هدف پیکان‌ها قرار داده‌اند.
۴-۴ ۰خطبه ۵۲:

 

yle="box-sizing: inherit; width: 1104px;" width="531">