دانلود متن کامل این پایان نامه در سایت abisho.ir

ادعوت به مشاوره بادانایان وکارآزمودگان وپیران،ازخودکامگی وسلطه‌ی استبدادی بازدارد.اصولاًپادشاه آرمانی خواجه هرچندبرگزیده‌ی خداونداست وبرخوردار از فره‌ی ایزدی ودارنده‌ی هنردلیری وکیاست وتوانایی ومهارت،اماپادشاهی خودکامه نیست.این فرمان‌روا نیازمنداست که درخردورزی بادیگران شریک شود،درکاردین پژوهش کند،اندرزهای تربیتی حکیمانه رابشنودوبرابرآموزه‌های دینی رفتارنمایدتادراین جهان وجهان بازپسین کامروا باشد.چنین پادشاهی به‌هیچ‌وجه عقل کل نیست وهنگامی‌که پیامبربزرگ اسلام(ص)می‌بایست درکارهابادیگران مشورت کند تکلیف فرمان‌روا دراین میان روشن است.خواجه ازشاه بت نمی‌سازدوبراین پندارباطل وسودای خام،خردمندانه خط بطلان می‌کشدکه هرچه آن خسرو کند شیرین بود.
هشدارباش تربیتی خواجه به پادشاه تاآن‌جا به هنجاری بت‌شکنانه پیش می‌رودکه درسیرالملوک،شاه را برپایه‌ی آموزه‌های دینی ازستمگری برحذرمی‌دارد.«الملک یبقی مع الکفرولایبقی مع الظلم.ملک باکفربپایدوباستم نپاید.»(تدین،۴۹:۱۳۷۳)فرمان‌روایی ابرمردکه خودقانون مجسم وفراترازتمامی قوانین وموازین است،چگونه به چنین هشدارها و انذارهایی تربیتی می‌تواند نیاز داشته باشد؟
۴-۷-۳- تحلیل وانگیزه‌های انتقادی نظام‌الملک ازوضع دیوانی واداری موجود
یادآوری می‌شودکه محتوای سیرالملوک ازفصل چهلم،به‌شدت ازرخدادهاودگرگونی‌های سیاسی زمانه‌ی خواجه‌نظام‌الملک تأثیر پذیرفته است.خواجه عمیقاً نگران سرنوشت دولت ودل‌واپس وزیدن تندبادهای مهیبی است که می‌تواند میراث ارجمندوزارت آن دانای فرزانه راچونان پرتوشمعی لرزان خاموش سازد.روابط پادشاه ووزیرتیرگی یافته،ترکان خاتون درکارسخن‌چینی وخراب‌کاری است،فدائیان اسماعیلی باخنجرهای آخته‌ی آب‌دیده،درکمین‌ هستند.نظام‌الملک ازسرهوشمندی ودنیادیدگی،صدای فروپاشیدن قدرت فراگیرترکان سلجوقی راپیشاپیش می‌شنودوواپسین تدبیرهاوتمهیدهارادرقالب اندرزهایی تربیتی ازپیشینیان به میان می‌آورد.«بهروقتی حدیثه آسمانی بدیدارآیدومملکت راچشم بد اندر یافت دولت تحویل کندوازخانه بخانه شودومضطرب گردد…»(همان،۱۶۶)
خواجه‌ی بزرگ بانگاشتن این کلمات،حجّت رابرقدرت‌مندان وخداوندان شمشیردرروزگارخویش تمام می‌کنداوباآوردن اندرزهایی تربیتی ازبزرگمهرحکیم،درواقع به درمی‌زندکه دیواربشنود.البته اندرزهای نظام‌الملک به پادشاه وبیدارباش اودرباره‌ی فتنه انگیزی‌های ترکان خاتون،نیوشیده نمی‌شود.سلطان این تمثیل نظام‌الملک راکه تاج ودیهیم پادشاه به دستارودوات اوبسته است به درستی درنمی‌یابدوآن‌چنان که خواجه پیش‌بینی کرده بود،ازپس برداشتن دستارودوات،ملک‌شاه درزمانی کوتاه به کاروانیان مرگ می‌پیونددوترکان سلجوقی،قوس نزولی قدرت خویش رامی‌گذراندند.
نظام‌الملک به دانش وتجربه دریافته بودکه باده‌ی قدرت،مستی آورومردافکن است و برخورداری وغنا، بشررادچارغروروغفلت وطغیان می‌سازد.ازاین روبه فرمان‌روایان زمانه‌ی خویش،همواره درس اعتدال وملایمت می‌داد.درمهندسی قدرت سیاسی،فرمان‌روا باید کام‌کاری را با بردباری‌ بیامیزدو علم راباهنرونعمت راباشکروطاعت رابا خداترسی.این‌گونه آمیختگی،ازخطر گسیختگی لگام قدرت وفروافتادن آن در ورطه‌ی کشمکش،درگیری وخون‌ریزی می‌کاهدومجال راازافراط‌گرایی وخودکامگی بازمی ستاندبااین مضمون تربیتی که دانایان باوردارندکه صبروبردباری نیکوست؛ اماموقع کام‌کاری نیکوتر.علم خوبست؛ امّااگر باهنر باشد خوب‌تر است. نعمت خوب است؛امابا سپاس وبرخورداری نیکوتر.اطاعت رواست؛اماباعلم وپرهیزگاری سزاوارتر.
۴-۷-۳-۱-کردارنامه‌ی سفیران
خواجه‌نظام‎الملک،فصل بیست‌ویکم سیاست‌نامه رابه احوال وروش رسولان وترتیب کارایشان اختصاص داده است که ماامروزه آن رادرموضوع سیاست خارجی،فن دیپلماسی می‌خوانیم.مطالب این فصل،ازاحاطه وآگاهی ژرف خواجه به شیوه هاوشگردهای روابط خارجی وویژگی‌های سفیران حکایت می‌کندوهنوز،پس ازگذشت حدودهزارسال،آن‌چنان تازه وپرمایه است که می‌تواند کردارنامه‌ی سفیران ودیپلمات‌های دوران جدیدخوانده شود.آنان‌که باقواعدودستورالعمل‌های جاری درعلم سیاست خارجی ودیپلماسی آشنایی دارند،می‌توانندبه روشنی دریابندکه چه‌اندازه یک‌سانی ومشابهت میان این قواعدوآموزه‌ها بارهنمودهای تربیتی وزیرفرزانه‌ی ایرانی وجوددارد.
نظام‌الملک،فرستادن رسولان راصرفاًدرتسلیم پیغام ونامه به فرمان‌روایان نمی‌داند.درنگاه اوتبادل رسولان برای آن است که پادشاهان،هم ازاسرار یک‌دیگر باخبر شوندوهم ازوضع زندگی ولشکروشرایط جغرافیایی کسب اطّلاع کنند.رسول بایدازوضع راه‌هاوآب رودهاومسیرعبورلشکریان وشماره‌ی آنان آگاهی یابدو هم‌چنین خلق وسیرت وصفات مَلک؛واین‌که«ظالم است یاعادل،ولایتش آبادان است یاویران،لشکرش خشنوداست یامشتکی،رعیتش توانگرندیادرویش،درکارها عاقل است یاغافل،وزیرش کفایتی داردوبا دیانت ونیک‌روش هست یانه،سپاه‌سالاران اوکاردیده ورزم‌آزموده هستندیانه وندیمانش مردان شایسته وظریف هستندیانه،وچه چیزدوست داردوچه دشمن،ودرشراب گشاده وخوش‌طبع است یانه،ودرکاردین صلب هست وشفقتی داردیامغفول است وسست،ومیل اوبیشتربه هزل باشدیابه جدّ،وبه غلامان راغب‌تراست یابه زنان؛تااگروقتی خواهندکه اورابه دست آرند
یابااومخالفتی کنندویاعیبی گیرند،چون براحوال اوواقف باشندتدبیرآن کارمی‌سگالند،ازنیک وبدبدانندکردوبه واجبی بردست گیرندچنان‌که به روزگارسلطان شهید آلپ‌ارسلان اناراللّه‌برهانه بنده راافتاد.»(همان،۱۲۵)
خواجه ازذکرسیرت وصورت رسولان،چیزی رافروگذار نمی‌کندونکته‌ای رانمی‌پوشاند؛حتی این‌که رسول وفرستاده بایست