* درهر ستون برای هر سطح شوری حداقل یک حرف مشترک نشان دهنده عدم تفاوت آماری در سطح احتمال ۵% براساس آزمون LSmeans می‌باشد.
۴-۱-۴- بررسی تغییرات عناصر معدنی ارقام مختلف سورگوم تحت تنش شوری
۴-۱-۴-۱- تأثیر شوری بر میزان پتاسیم
نتایج تجزیه واریانس (جدول ۴-۸) نشان داد که اثر رقم، شوری و بر همکنش آنها برای صفات سدیم، پتاسیم، منیزیم، کلسیم و نسبت سدیم به پتاسیم در سطح یک درصد معنی‌دار بود. نتایج جدول تجزیه واریانس برش‌دهی (جدول ۴-۹) نیز نشان داد که اثر شوری برای تمام صفات به جزء سدیم برگ که در تیمار شاهد غیر معنی‌دار بود، در همه سطوح در سطح یک درصد معنی‌دار شد. مقایسه میانگین برهمکنشها (جدول ۴-۱۰) نشان داد که در تیمار شاهد (محلول هوگلند)، کمترین میزان پتاسیم به رقم Sor1009با میانگین ۴۵/۱۷میلی گرم بر گرم وزن خشک برگ و بیشترین میزان پتاسیم به رقمSor857 با میانگین ۳۰/۶۷ میلی گرم بر گرم وزن خشک برگ تعلق داشت. در تیمار شوری ۵ دسی زیمنس برمتر رقم MTS با میانگین ۱۳/۶ میلی گرم بر گرم وزن خشک برگ، کمترین میزان پتاسیم و رقم Sor808 با میانگین۰۲/۳۲ میلی گرم بر گرم وزن خشک برگ، بیشترین میزان پتاسیم برگ را به خود اختصاص دادند. در سطح تنش ۱۰ دسی زیمنس بر متر رقم LTS با میانگین ۷۷/۴ میلی گرم بر گرم وزن خشک برگ و رقم Sor834 با میانگین (۴۲/۱۶ میلی گرم بر گرم وزن خشک برگ) به ترتیب کمترین و بیشترین میزان پتاسیم را داشتند. در بالاترین سطح شوری رقم LTS با میانگین ۲۴/۴ میلی گرم بر گم وزن خشک برگ، کمترین میزان پتاسیم و رقم SOR808 با میانگین ۲۵/۱۷ میلی گرم بر گرم وزن خشک برگ، بیشترین میزان پتاسیم را به خود اختصاص دادند.
با توجه به اینکه پتاسیم در تنظیم فشار اسمزی سلول گیاهی، افزایش مقاومت گیاه به خشکی، بهبود وضعیت نفوذپذیری غشاء سلول و بهبود روابط آب سلولی ریشه نقش دارد و یکی از عناصر مهم تغذیه‌ای و پرمصرف مورد نیاز گیاه می‌باشد، با افزایش جذب پتاسیم اثرهای زیان‌آور سدیم کاهش و تحمل گیاه به شوری افزایش می‌یابد (بلاک[۱۰۷]، ۱۹۹۲). یکی از راهکارهای افزایش تحمل به شوری، پایین نگه داشتن غلظت یون سدیم و افزایش غلظت یون پتاسیم در گیاه است (وان هورن[۱۰۸]، ۱۹۹۹). مقدار پتاسیم گیاه در غلظتهای بالای نمک یک مزیت است و می‌تواند به عنوان معیاری برای انتخاب گیاهان از نظر تحمل به شوری به کار رود (فلور و همکاران، ۱۹۹۷).
تنش شوری از طریق اختلال در سازوکار جذب پتاسیم توسط ریشه، باعث کاهش غلظت پتاسیم اندامهای گیاه میشود (اشرف و الیری[۱۰۹]، ۱۹۹۶). محققین دریافتند که با افزایش شوری میزان سدیم و کلر در برگ‌ها و ساقه‌ی گیاهان افزایش و میزان کلسیم ، منیزیم و پتاسیم به طور معنی‌داری کاهش می‌یابد (دلگادو و سانچورایا[۱۱۰]، ۱۹۹۹). کاهش مقدار پتاسیم چه در اثر کاهش جذب و چه در اثر کاهش نسبت پتاسیم به سدیم، تأثیر زیادی روی کاهش فتوسنتز دارد (دیویت[۱۱۱] و همکاران، ۱۹۸۱). خوش گفتارمنش و سیادت (۱۳۸۰) گزارش کردند که میزان استفاده و نیاز گیاه به پتاسیم در شرایط شوری بیشتر از شرایط غیر شور می‌باشد. به طور کلی، استفاده از کلسیم و پتاسیم موجب بهبود قابل توجه صفات رشدی سورگوم نسبت به عدم مصرف آن ها در شرایط شوری می شود. بنابراین با توجه به مسائل اقتصادی و هزینه کمتر مصرف خاکی پتاسیم، استفاده از آن در شرایط شوری در این گیاه توصیه می‌شود (لطف آبادی و همکاران، ۱۳۸۹). به طور کلی با افزایش شوری، میزان پتاسیم برگ به طور معنی‌داری کاهش یافت. نتایج این آزمایش با نتایج شیدائی (۱۳۸۶) در گلرنگ، دیویت (۱۹۸۱) در گندم و سورگوم، تایوار[۱۱۲] و همکاران (۱۹۹۷) در نیشکر، صبوری و همکاران (۱۳۸۶) در برنج و حسیبی و همکاران (۱۳۸۹) در گندم همخوانی دارد.
۴-۱-۴-۲ میزان کلسیم
مقایسه میانگین برهمکنشها (جدول ۴-۱۰) نشان داد که در تیمار شاهد (محلول هوگلند)، کمترین میزان کلسیم به رقم HTSبا میانگین ۳۳/۱ میلی‌گرم بر گرم وزن خشک برگ و بیشترین میزان کلسیم به رقم Sor808 با میانگین ۰۴/۱۱ میلی‌گرم بر گرم وزن خشک برگ تعلق داشت. در سطح شوری ۱۰ دسی زیمنس بر متر رقم Sor808 با میانگین ۶۵/۱۸ میلی‌گرم بر گرم وزن خشک برگ بیشترین میزان کلسیم و رقم Sor1009 با میانگین ۴۴/۴ میلی‌گرم بر گرم وزن خشک برگ کمترین میزان کلسیم را داشتند. در بالاترین سطح شوری رقم MTS با میانگین (۵۵/۶۱ میلی‌گرم بر گرم وزن خشک برگ) بالاترین میزان کلسیم را داشت. به طور کلی در این آزمایش با افزایش شوری میزان کلسیم برگ نیز افزایش پیدا کرد. که با نتایج نتونداو همکاران (۲۰۰۴) در گندم و سورگوم و هوشمند و همکاران (۲۰۰۵) در گندم دوروم همخوانی دارد و با نتایج دلگادو و سانچزرایا (۱۹۹۹) مطابقت ندارد.
۴-۱-۴-۳ میزان منیزیم
مقایسه میانگین برهمکنشها (جدول ۴-۱۰) نشان داد که در تیمار شاهد رقم LTS با میانگین ۴۵/۱ میلی‌گرم بر گرم وزن خشک برگ رقم بیشترین میزان منیزیم و ارقام Sor834 و Sor1011 با میانگین (۱۵/ و ۱۷/ میلی‌گرم برگرم وزن خشک برگ ) کمترین میزان منیزیم برگ را به خود اختصاص دادند. در بالاترین سطح شوری بیشترین میزان منیزیم ( ۹۲/۸ میلی‌گرم برگرم وزن خشک برگ) برای رقم MTS و کمترین آن (۷۴/۰ میلی‌گرم برگرم وزن خشک برگ) مربوط به رقم Sor834 بود. به طور کلی با افزایش شوری میزان منیزیم برگ افزایش پیدا کرد که نتایج این آزمایش با یافته‌های خوش‌گفتارمنش و سیادت (۱۳۸۱) در ذرت و آفتابگردان و فرانکویس[۱۱۳] (۱۹۹۴) در سیر مطابقت ندارد.
۴-۱-۴-۴- تأثیر شوری بر میزان سدیم برگ
نتایج مقایسه میانگین بر همکنش رقم و شوری جدول (۴-۱۰) نشان داد که در سطح شوری ۵ دسی زیمنس بر متر رقم HTS با میانگین ۴۳/۱۲۵ میلی‌گرم بر گرم وزن خشک برگ بیشترین و رقم Sor1003 با میانگین ۳۱/۲۲ میلی‌گرم بر گرم وزن خشک برگ کمترین میزان سدیم برگ را به خود اختصاص دادند. در این سطح ارقام Sor834، Sor1011 و Sor1006 در یک گروه قرار گرفتند و تفاوت معنی‌داری با هم نداشتند. رقم MTS با میانگین ۵۹/۲۳۵میلی‌گرم برگرم وزن خشک برگ بالاترین و رقم Sor808 با میانگین ۰۸/۵۰ میلی‌گرم برگرم وزن خشک برگ کمترین میزان سدیم برگ را در سطح تنش ۱۰ دسی زیمنس بر متر به خود اختصاص دادند. در این سطح تنش، ارقام SOR1003 و Sor1011 در یک گروه، ارقام Sor1009و Sor857 در یک گروه و همچنین ارقام MTS و LTS در یک گروه قرار گرفتند. در آخرین و بالاترین سطح شوری، کمترین میزان سدیم برگ به رقم Sor834 با میانگین ۴۰/۷۷ میلی‌گرم بر گرم وزن خشک برگ و بیشترین میزان سدیم برگ به رقم MTS با میانگین ۲۱/۳۱۲ میلی‌گرم بر گرم وزن خشک برگ تعلق داشت. همچنین در این سطح رقم Sor1009 و Sor857در یک گروه و فاقد تفاوت معنی‌دار با هم بودند. افزایش غلظت سدیم در بافتهای گیاهی یکی از نتایج اولیه تنش شوری است (منجزو و همکاران[۱۱۴]، ۲۰۰۰). اولین اثر سمی سدیم به تأثیر آن در غشاء سلولی مربوط می‌شود، بطوریکه یون سدیم جایگزین یون کلسیم در غشاء می‌گردد و قابلیت نفوذ پدیری آن افزایش می‌یابد. افزایش قابلیت نفوذ پذیری غشاء به نوبه خود اثرات منفی روی فرآیندهای متابولیکی باقی می‌گذارد (کرامر، ۲۰۰۲).
با افزایش شوری غلظت سدیم برگ‌ها به طور معنی‌داری در تمامی ارقام افزایش یافت. که نتیجه این آزمایش با نتایج چین[۱۱۵] و همکاران (۱۹۹۵) در گندم و جو، کلارک و همکاران[۱۱۶] (۱۹۹۹) در سورگوم، همچنین رجبی و همکاران (۱۳۸۴) در گندم ، دلایل فزونی سدیم و کلر به عنوان یونهای سمّیتزا را حلالیت شدید آنها در آب، جذب سریع و انتقال آنها با جریان تعرق دانسته و اظهار داشتند هزینهای که گیاه در قبال تنظیم یونی متقبل میشود در قالب بازداری از رشد، فتوسنتز و سایر فرآیندهای سوخت و سازی نمود پیدا میکند.