قشرهای صاحب امتیاز در دوره قاجاریه شامل شاهزادگان، رؤسای ایلات، حکام ایالات و فرماندهان نظامی، رده های بالای دیوان سالاری و علما بودند. این گروهها اغلب از طریق منافع مشترک، شراکت در کار و ازدواج با هم پیوند داشتند. آن ها همچنین به گروههای رقیب و جناحهای سیاسی در جماعتهای محلی خود تقسیم میشدند. جای شگفتی نیست که تعارضهای درونی اشراف شهری اغلب قشرهای متوسط و عوام را نیز درگیر میکرد. ( همان : ۴۵)

1. طبقه متوسط جامعه

طبقه متوسط شامل تجار، علمای میانه حال، زمین داران کوچک، اعیان محلی و در یک سطح پایین تر از آن، صنعتگران و پیشهوران میباشد. ( همان : ۵۹)

1. طبقه پایین جامعه یا رعایا

عامه رعایا شامل دهقانان، مردمان ایلات و کارگران فرو رتبه در کارهای ساختمانی و کارگاهها و خدمات شهری و روستایی و نیز گروههای بیطبقهای همچون درویشان تهیدست، گدایان و راهزنان میشد. ( همان : ۶۱)
علاوه بر این طبقات ، اشرف بیان میکند که در این دوره به دلیل تغییراتی که در ساختارهای اجتماعی ایران به وجود آمده، ما شاهد ظهور طبقات جدیدی در بافت جام

عه هستیم.
ادغام ایران در اقتصاد نوظهور جهانی در دهههای نخستین قرن ۱۴ه/ دهههای پایانی قرن ۱۹ م موجب تغییرات مهمی در ساختار اجتماعی کشور شد. اقتصاد از شیوه پیشاتجاری و نظام مبادله چندپاره که در آن بیشتر تولید برای تامین قوت لایموت بود به اقتصاد بازار تبدیل گردید که در آن مقدار کمی تجارت خارجی نیز انجام میشد. تجاری شدن کشاورزی، بهبود حمل و نقل و ارتباطات و ایجاد صنایع کوچک جدید باعث افزایش درآمد ملی، عواید دولت و معیارهای زندگی شهری شد. این تغییرات اقتصادی منجر به پیدایش طبقات جدید اجتماعی در کنار طبقات سنتی شد ، به ویژه گروه کوچکی از روشنفکران دیوان سالار و حرفه ای در چهارچوب دستگاه دولت، گروه جدیدی از تجار بزرگ و سرمایه گذاران و یک طبقه کارگر صنعتی نوپا از اهمیت خاصی برخوردار بودند. ( همان: ۶۳)
ساختار طبقاتی ایران در دوره پهلوی:

1. اقشار مسلط: اقشار مسلط در اوایل عصر پهلوی همچون اواخر دوره قاجار شامل خاندان سلطنتی، کارمندان سطح بالای اداری، زمین داران بزرگ، خان های عشایر، علمای بانفوذ، و تجار ثروتمند بودند. در پایان عصر پهلوی تغییرات مهمی چه از لحاظ اندازه و چه از لحاظ ترکیب طبقاتی در این اقشار صورت گرفت. این تغییرات مشتمل بود بر جایگزینی نخبگان متخصص و اداری جدید به جای سیاست مداران کهنه کار قدیمی که اغلب از زمین داران سنتی و رؤسای ایلات بودند؛ جایگزینی تدریجی سرمایه گذاران صنعتی و تجار جدید، پیمانکاران، مهندسان مشاور، صاحبان سرمایههای مالی و بانکداران به جای تجار مرفه و کاهش قدرت و موقعیت علما و زمین داران سنتی. ( اشرف و بنو عزیزی : ۷۶)

1. طبقه متوسط جدید: رشد نظام اداری، نیاز روزافزون به تکنسین ها و مدیران در همه سطوح، چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی، و گسترش سریع سوادآموزی به سبک غرب منجر به پیدایش طبقه متوسط غیرسرمایهدار شد که شامل صاحبان حرفههای آزاد، کارمندان دولتی، پرسنل نظامی، کارمندان اداری و تکنسین های بخش خصوصی و روشنفکران بودند. ( همان : ۸۶ )

1. قشرهای متوسط سنتی: که شامل قشرهای مذهبی سنتی ( معممین ) و بازرایان شامل تجار، پیشهوران و کسبه میبا شند. ( همان : ۹۰ )

1. طبقه کارگر بسیار ناهمگون، از جمله کارگران ماهر، نیمه ماهر صنعتی، کارگران ساده، کارگران فصلی و افراد دیگری در مشاغل حاشیهای: در اوایل دهه ۱۳۰۰/ ۱۹۲۰ اغلب کارگران ایرانی هنوز در صنایع دستی و دیگر صنایع کوچک سنتی مشغول به کار بودند. برای مثال در سال ۱۳۰۶ /۱۹۲۷ در تهران در حالی که ۵۰۰۰ پیشه ور و ۷۰۰۰ کارآموز در حرفههای گوناگون به کار مشغول بودند. تنها چند صد تن در کارخانههای کوچک و جدیدی همچون کارخانههای اسلحه سازی، نساجی، چاپخانه و کارخانه برق کار میکردند.

طی دهههای ۱۳۲۰/ ۱۹۴۰ و۱۳۳۰ /۱۹۵۰ ، اندازهی طبقه کارگر صنعتی همچنان افزایش یافت. در سال های ۱۳۳۵- ۱۳۲۰/ ۵۶ – ۱۹۴۱ ، تعداد کارگران در کارگاههای بزرگ صنعتی ( با ده کارگر یا بیشتر ) از ۴۰۰۰۰ به ۷۰۰۰۰ نفر افزایش یافت . (همان : ۹۹)

1. طبقات زراعی: که از زمین داران خرد، دهقانان و برزگران خوش نشین ترکیب مییافت.

• علاوه بر معیار شغل، هر طبقه از سبک زندگی خاص خود برخوردار است که آن را از بقیه طبقات متمایز میکند. این بحث شبیه بحث سرمایه فرهنگی و اجتماعی بوردیو است.

• با در نظر گرفتن معیار بالا شریعتی به این نتیجه میرسد که درایران طبقه کارگر نداریم بلکه گروه کارگر داریم. زیرا هنوز در سطح جامعه گسترش پیدا نکرده و سبک خاص زندگی خود را ندارد. و به آگاهی طبقاتی دست پیدا نکرده است .

• جیمز بیل :

ساختار طبقاتی در خاور میانه اسلامی : جیمز بیل در تحلیل طبقاتی و دیالکتیک های نوسازی در خاورمیانه به بررسی ساختار طبقاتی در خاورمیانه اسلامی میپردازد. وی طرحی را که مطابق با طرح لنسکی است قابل کاربرد در کشورهای خاورمیانه اسلامی میداند. در واقع وی دولت اسلامی و فرهنگ منطبق بر آن را به عنوان زیربنا در نظر گرفته است که براساس آن طبقات و گروههای مختلف در جامعه شکل میگیرند.
شکل زیر بیانگر نموداری از ساختار طبقاتی جوامع اسلامی است. این نمودار منطبق با طرحی است که توسط گرهارد لنسکی ارائه شده و شکل توسعه یافته تصویر هرمی از جامعه است. این نمودار ضمن آنکه توزیع قدرت را نشان میدهد، این احساس که طبقات چیزی بیش از لایههای رویهم انباشته شده نیستند را کنار میزند. لنسکی اظهار میدارد که این نمودار متداخل بیانگر آن است که ساختار طبقاتی متشکل از یک سری قشرهای مجزا ومنفک از یکدیگر به مفهوم زمین شناختی نیست. این نمودار شکاف عظیمی را که طبقات بالا و پایین را از یکدیگر جدا میسازد را نیز روشن میکند . ( بیل : ۱۳۷۳ )
به طور کلی طبقه حاکم سنتی را میتوان به شش مولفه تقسیم نمود: ۱) حاکم ( سلطان، شاه، شیخ ) ۲) خانوادههای حاکم ۳) اشراف عشایر ۴)زمینداران بومی ۵) علمای بلند پایه حامی نظام ۶) نخبگان نظامی. همانگونه که نمودار نشان میدهد نخبگان اقتصادی درونزا و نخبگان بهره گیر و اجارهدار فاقد زمین اخیراً جزو طبقه بالا شدهاند. همچنین گروهی از صاحبان صنایع و تجار خارجی هستند که با دیگر گروههای طبقه بالا ترکیب شده و طبقه حاکم بومی را تقویت و حمایت میکنند. ( همان : ۱۱۰ )
طبقات متوسط سنتی عبارتند از : طبقات دیوان سالار ، بورژوازی و روحانیت. در دو دهه اخیر شاهد پیدایش طبقه متوسط متخصص بوده ایم که اعضایش موقعیت قدرت خود را مرهون مهارت ها و استعدادهایی میدانند که به خاطر برخورداری از آموزش مدرن از آن بهره مند شدهاند. و طبقات پایین جامعه که از دهقانان، کوچروان و کارگران تشکیل شده است. ( همان )
در ادامه بحث جیمز بیل روی تعامل گروهی در خاورمیانه به عنوان عاملی تأکید میکند که روابط طبقاتی را تحت تأثیر خود قرار داده است. وی همچون بسیاری از متفکران دیگر به وجود نزاعهای گروهی و قبیلهای به عنوان عامل نیرومندی که شکاف های طبقاتی را تحت تأثیرخود قرار میدهند، اشاره دارد.
تاریخ الگوهای ائتلاف و ستیز که ویژگی گروههای قبیلهای و مذهبی در خاورمیانه است، داستانی چرخهای و دورهای است، چون فرقهها و طوایف مختلف به طور مستمر در رابطه با یکدیگر ( قدرت را ) به دست آورده از دست میدهند. این انعطاف پویا که ویژگی تعامل گروهی در خاورمیانه است، بازتاب عمیقی روی ساختار طبقاتی دارد. برای نمونه پیوند های گروهی در حال انتقال و تعادل، بشدت روابط طبقاتی که با آن پیوند دارند را تحت نفوذ قرار میدهند. ( همان: ۱۱۲ )
ساختار طبقاتی در جامعه ایرانی: جیمز بیل در کتابی با عنوان “سیاست های ایران : گروهها، طبقات و نوگرائی” به بررسی ساختار طبقاتی در جامعه ایرانی میپردازد. وی ساختار طبقاتی جامعه ایرانی تا قرن بیستم رامشخص میکند و از طبقات زیر نام میبرد:
طبقه حاکم، طبقه متوسط بوروکرات، طبقه متوسط بورژوا، طبقه متوسط دبیران، طبقه کارگر سنتی، طبقه دهقانان و طبقه چادر نشین. بر اینها در قرن بیستم دو طبقه دیگر نیز میافزاید: طبقه کارگر جدید و طبقه متوسط حرفهمند و آزاد . ( ادیبی : ۶۹ )
جیمزبیل در مورد ظهور طبقه متوسط جدید در ایران بحث میکند و بر توانایی های بوروکراتیک این طبقه تاکید دارد .وی از نظریه مانفرد هالپرن برای چهارجوب نظری کار خود استفاده میکند.
طبقه جدید متشکل از افرادی است که موقعیت قدرتی آنها متکی بر استخدام حاصل از مهارت و استعدادی است که به مدد آموزش مدرن به دست آوردهاند. این طبقه، طبقه متوسط غیربورژوایی است که اعضای آن به جای تکیه بر ثروت ، پیوندهای خانوادگی و مالکیت، از طریق عملکرد، انجام کارهای برجسته و خدماتی که ارائه میدهند با دیگر طبقات و آن نظام پیوند یافتهاند. اعضای این طبقه در مشاغل حرفهای، فنی، فرهنگی، فکری، و اداری مشغول به کارند و به طور کلی طبقهی متوسط حقوق بگیر محسوب میشوند. (بیل ، ۱۳۸۷ : ۹۷ )
نظریه هالپرن مستقیماً به طبقه متوسط جدید مربوط می شود که بحث اصلی و رئوس کلی آن در زیر بطور خلاصه ارئه میشود:

1. طبقه متوسط جدید یک طبقه اجتماعی در خود است که اخیراً ظاهر شده است .

1. طبقه متوسط جدید یک طبقه متجانس نیست بلکه اعضاء آن از گروهای اجتماعی مختلفی منشاء گرفته اند .

1. طبقه متوسط جدید با تمام نامتجانس بودنش یک نیروی مستقل در نو کردن جامعه به شمار رفته و قدرت سیاسی را در جامعه اعمال میکند.

1. در میان اعضاء طبقه متوسط جدید ستیز و رقابت وجود دارد. ولی اعضاء این ط
   

   برای دانلود متن کامل پایان نامه به سایت zusa.ir مراجعه نمایید.

   بقه از این موضوع آگاهند و همین هشیاری و آگاهی موجب حفط همبستگی آنها میشود.

1. طبقه متوسط جدید به دو سطح بالا و پایین تقسیم میشود. در کشورهای درحال توسعه گروه بالای این طبقه با دستیابی به قدرت سیاسی جامعه را نو میکند.

1. در کشورهای درحال توسعه، طبقه متوسط جدید نیروی اصلی انقلابی را تشکیل میدهد.

1. در جامعههای در حال توسعه بین توده مردم و طبقه حاکم تضاد و ستیز طبقاتی وجود ندارد. بلکه این تضادبین طبقه متوسط جدید و طبقه حاکم در جریان است.

1. در کشورهای خاورمیانه، ارتش عمدهترین و اصلیترین وسیله برای قبضه قدرت سیاسی و تاسیس نظم نوین بشمار میرود.

1. هالپرن در بحث هایش نتیجه میگیرد که اگر طبقه متوسط جدید در قبضهی قدرت سیاسی شکست بخورد، بدبختی و مصیبت دامنگیر این کشورها خواهد شد .

1. سرانجام هالپرن با قاطعیت اظهارنظر میکند که طبقه متوسط جدید در اغلب کشورهای خاورمیانه و افریقای شمالی به استثنای کشورهای کمتر توسعه یافته و کم نفوذ بر سریر قدرت نشسته است .( ادیبی ، ۱۳۵۸ : ۴۴ -۴۵ )

مهمترین نکاتی که در اندیشه وی وجود دارند:

1. جیمز بیل ساختار طبقاتی مبتنی بر طرح لنسکی را برای کشورهای خاور میانه اسلامی مناسب میداند. در این طرح تأکید میشود که طبقات لایههای رویهم انباشته نیستند.

1. در بررسی طبقه بالا، از نخبگان نظامی و نخبگان اقتصادی و علمای بلند پایه نام میبرد که میتوان آن را به طرح میلز در مورد طبقات حاکم نزدیک دانست.

1. در بررسی ساختار طبقاتی جامعه ایران وی با استفاده از نظریه هالپرن به بررسی ظهور و رشد طبقه متوسط در ایران میپردازد.

ر با یک است یا خیر و یا به عبارت دیگر (۲-۶) را تخمین زده و آزمون می‌کنیم که آیا δ^=۰ است (آزمون بر اساس آمار t صورت می‌گیرد). متاسفانه مقدار t که بدین ترتیب بدست می‌آید حتی در نمونه‌های بزرگ از توزیع t استیودنت پیروی نمی‌کند. (حمیدی زاده، ۱۳۷۷: ۳۶)
تحت فرضیه H0 (منظور p=1) آماره آزمون t که در این روش محاسبه می‌شود آماره آ (tau) نامیده می‌شود، که مقادیر بحرانی آن به روش شبیه‌سازی مونت کارلو توسط دیکی و فولر بهصورت جداول آماری محاسبه شده است. در ادبیات اقتصادسنجی آزمون آ، به آزمون دیکی فولر (DF[28]) مشهور است. نکته مهم این که اگر فرضیه صفر (p=1) رد شود (یعنی سری زمانی ساکن باشد) می‌توانیم از تابع آزمون t استیودنت استفاده نماییم. بهعبارت ساده‌تر برای بررسی ساکن بودن سری زمانی، اگر رگرسیون نظیر (۲-۵) را تخمین زده و p تخمین زده شده را بر انحراف معیار آن تقسیم می‌کنیم تا مقدار آماره آزمون آ (محاسباتی) دیکی فولر بهدست آید و سپس به جدول دیکی فولر مراجعه کرده و بررسی می‌کنیم که آیا فرضیه p=1 را می‌توان رد کرد یا خیر. اگر قدر مطلق آماره آ محاسباتی بزرگتر از قدر مطلق مقادیر بحرانی آ ( یعنی قدر مطلق DF یا DF مک‌کینان) باشد، آنگاه فرضیه مبتنی بر ساکن بودن سری زمانی را رد نمی‌کنیم، از طرف دیگر اگر مقدار آماره محاسباتی (قدر مطلق آن) کمتر از مقدار بحرانی باشد، سری زمانی غیرایستا خواهدبود. (همان منبع: ۳۷)
به دلایل عملی و نظری، آزمون دیکی فولر برای رگرسیون‌هایی بهکار گرفته می‌شود که به فرم روابط (۲-۹)، (۲-۱۰) و (۲-۱۱) باشند.
(۲-۹) ΔYt = δYt-1 + ut
(۲-۱۰) ΔYt = β۱ + δYt-1 + ut
(۲-۱۱) ΔYt = β۱ + β۲t + δYt-1 + ut
که در آن t متغیر زمان یا روند است. در تمامی موارد فرضیه صفر (δ=۰) وجود دارد یعنی ریشه واحد وجود دارد. تفاوت بین رابطه (۲-۹) و دو رگرسیون دیگر ناشی از جزء ثابت (عرض از مبدأ) و جمله روند است. (حمیدی زاده، ۱۳۷۷: ۳۸)
اگر جمله خطای Ut خود همبسته باشد، (۲-۱۰) بهصورت رابطه (۲-۱۲) تعدیل می‌شود.
(۲-۱۲) ΔYt = β۱ + β۲t
هنگامی که آزمون DF برای مدل‌هایی نظیر (۲-۱۱) استفاده شود، آزمون دیکی فولر تعمیم یافته نامیده می‌شود. تابع آزمون ADF دارای توزیعی مجانبی مانند تابع آزمون DF بوده، بنابراین از مقادیر بحرانی یکسانی برای آن‌ها نیز می‌توان استفاده کرد.
۲-۱۰ معادلات همزمان
هنگامی که رفتار چند متغیر سری زمانی مورد بررسی قرار می‌گیرد لازم است که به ارتباط متقابل این متغیرها در قالب یک الگوی سیستم معادلات همزمان توجه شود. به عنوان مثال، متغیری مانند قیمت در متغیرهایی مانند تولید، مصرف، واردات و غیره تأثیرگذار است و در عین حال قیمت‌ها از اثر متقابل عرضه و تقاضا و همچنین وضعیت‌های موجود در خارج از صنعت تشکیل می‌شود. در چنین دستگاهی، هر معادله، روابط متفاوتی را در میان مجموعه متغیرهای مختلف دستگاه توصیف می‌کند. اما فرض بر این است که همه‌ی این روابط بهطور همزمان، نشان دهنده‌ی معادلات ساختاری است که شامل معادلات رفتاری و اتحاد است. (نوفرستی، ۱۳۷۶: ۷۸)
۲-۱۱ پیشبینی
قسمت اعظم تلاش‌های بشر در جهت مقداری کردن کمیت‌های اقتصادی و اندازه‌گیری پارامتر‌های اقتصادی را می‌توان به توجه و علاقه بشر برای پیش‌بینی آینده نسبت داد. اقتصادسنج‌ها بر این نکته تأکید دارند که بهترین پبش‌بینی باید از بهترین برآوردهای ساختاری یک نظام اقتصادی به عمل آید. در واقع اقتصادسنج مجبور است ساختار نظام اقتصادی را جهت هرگونه پیش‌بینی که از نظر روانشناسی مستدل باشد مطالعه کند، گرچه عوامل کنترل نشده و غیرقابل کنترل سرانجام پیش‌بینی او را به بیراهه بکشاند.
خوب بودن یک مدل اقتصادسنجی در قدرت پیش‌بینی آن نهفته است. از طرف دیگر، پیش‌بینی بر اساس مدل اقتصادسنجی بر سه اصل اساسی استوار است: (همان منبع: ۷۹)

1. مشخص کردن یک مدل بر اساس نظریه اقتصاد و اطلاعات مربوط به سازمان‌های اقتصادی

1. گردآوری داده‌ها و ارقام مناسب از متغیرهای مربوطه