۲۵/۳۸

۶۱/۵

۱۳۳

۰۹/۳

۰۰۲/۰

همان گونه که در جدول شماره۴-۱۵ مشخص است، در تمام مقیاس‌ها به جز مقیاس راهبرد مقابله دینی تفاوت معناداری در سطح ۰۰۱/۰P< بین زنان و مردان بیمار مبتلا به سرطان نشان داده شده است. همچنین میانگین مردان در راهبردهای مقابله دینی، رضایت زناشویی و خودکارآمدی نسبت به گروه زنان بالاتر است و میانگین زنان در سلامت روان نسبت به گروه مردان بالاتر است به عبارت دیگر زنان نسبت به مردان از سلامت روان پایینتری برخوردار هستند.
فصل پنجم
بحث و نتیجه گیری
۵-۱- مقدمه
پژوهش حاضر به منظور بررسی رابطه راهبردهای مقابله دینی، رضایت زناشویی و خودکارآمدی با سلامت روان در بیماران مبتلا به سرطان تحت شیمی درمانی انجام گرفت. برای انجام این پژوهش تعداد ۱۳۵ نفر از بیماران مبتلا به سرطان در شهر شیراز انتخاب و به پرسشنامههای مورد نظر پاسخ دادند که نتایج حاصل از آنها بطور مفصل در فصل چهار ارائه شده است که این نتایج به طور خلاصه گویای آن است که همهی متغیرهای پیشبین پژوهش در پیشبینی سلامت روان در بیماران مبتلا به سرطان تحت شیمی درمانی تاثیر معنادار دارند. در این فصل ابتدا به بحث و بررسی نتایج حاصل از پژوهش پرداخته خواهد شد و سپس محدودیتهای پژوهش و در انتها پیشنهادات پژوهشی و کاربردی مورد نظر ارائه خواهد شد.
۵-۲- بحث در مورد فرضیههای پژوهش
۵-۲-۱- فرضیه اول: راهبردهای مقابله دینی سلامت روان را در بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی پیشبینی میکند.
نتایج حاصل از بررسی و تجزیه و تحلیل دادههای فرضیهی اول پژوهش نشان میدهد که از بین راهبردهای مقابله دینی تنها راهبرد مقابله دینی منفی به طور مثبت و معنادار به پیشبینی سلامت روان بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی میپردازد، به این معنا که استفاده از راهبرد مقابله دینی منفی با کاهش سلامت روان در ارتباط میباشد و اعمال دینی، ارزیابی خیرخواهانه، راهبرد مقابله فعال و راهبرد مقابله منفعل تاثیر معناداری در پیشبینی سلامت روان بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی نداشتهاند.
این یافته با نتایج حاصل از پژوهشهای میشل (۲۰۰۶)، شرمن (۲۰۰۵)، رندی و همکاران (۲۰۰۹) و پارگامنت و همکاران (۲۰۰۴) همسو میباشد. نتایج حاصل از این بررسی کاملا قابل انتظار میباشد زیرا همانطور که پارگامنت (۱۹۹۸) بیان میکند راهبرد مقابله مذهبی منفی (روگردانی از مذهب) نمایانگر رابطه کمتر ایمن با خدا، دیدگاه بدبینانه و نامطمئن به دنیا و ستیزه‌جویی مذهبی در چالش برای جست‌وجوی معناست و با پیامدهای منفی، مانند افسردگی، آشفتگی هیجانی، سلامت جسمی و کیفیت زندگی پایین و حل مسئله ضعیف همراه است. از طرفی دیدگاه منفی نسبت به خدا یک نوع کشمکش و تعارض دینی است که منجر به احساس سردرگمی و نومیدی از ارتباط با خدا و احساس خشم نسبت به او میشود.
وقتی افراد برای حل مشکل خود به خدا روی میآورند، معتقدند که مشکل آنها قابل تغییر است و این امر امکان کنترل موقعیت را افزایش میدهد، حال اگر این قضیه معکوس باشد این احساس کنترل از بین میرود و تبدیل به یاس و ناامیدی میشود و سلامت روان فرد کم میشود (پارگامنت، ۱۹۹۷).
با این وجود بخش دیگری از نتایج که مربوط به اعمال دینی، ارزیابی خیرخواهانه و راهبرد مقابله فعال و راهبرد مقابله منفعل میباشد که میتوان آنها را به طور کلی در قالب راهبرد مقابله دینی مثبت در نظر گرفت، نقش معناداری در پیشبینی سلامت روان بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی نداشت.
این یافته ناهمسو با نتایج حاصل از پژوهشهای انجام شده توسط گاستون[۱۲۶] و همکاران، (۲۰۱۳)، تونی بویل (۲۰۰۴)، کویینگ (۲۰۰۷)، احمد و همکاران (۲۰۱۱)، حسینی (۱۳۹۱) و پارگامنت و همکاران (۲۰۰۴) میباشد. بدیهی است که مقابله دینی مثبت اثر آسیب زای رویدادهای منفی را تعدیل میکند و سازش یافتگی با این رویدادها را تحت تاثیر قرار میدهد (جورک و ترمن[۱۲۷]، ۲۰۰۷). هنگامی که افراد ‌از سبک‌های ‌مقابلهی ‌مذهبی استفاده ‌می‌کنند، قادر هستند با وجود تجربهی شرایط بسیار ناگوار بیماری، معنا و مفهوم ‌تازه‌ای در زندگی خود بیابند و ‌شرایط روحی و روانی بهتری ‌را تجربه‌ کنند. نکتهی دیگر این‌ که به ‌دلیل‌آسیب‌های شدید ناشی از ابتلا به بیماری، فرد از قدرت کافی در کنترل شرایط ‌نامساعد اطراف خود برخوردار نیست در حالی که با به کارگیری ‌سبک‌های مقابلهی مذهبی میتواند سرنوشت زندگی خود را به قدرت ‌خداوند واگذار ‌کرده ‌و احساس‌ کنترل ‌بیشتری بر محیط داشته باشد. حال آنکه نتایج پژوهش مغایر با مطالب ذکر شده میباشد.
در تبیین این یافته میتوان اظهار داشت که افراد عادی هنگامی که با حادثهی ناگواری بویژه مرگ قریب الوقوع خود مواجه میشوند دچار حالتهای شدیدی از ناامیدی و فشار روانی میشوند که سیستم شناختی-رفتاری و سبک مقابلهی فرد را تحت تاثیر قرار میدهد و افراد از سیستم مقابلهی هیجان مدار و منفی استفاده میکنند و به اعتقاد پارگامنت(۱۹۹۷) با اسنادی مبنی بر خلق منفی و ارزیابی منفی در این افراد مواجه هستیم.
از طرفی فرد مذهبی در بحرانها به عبادت و ستایش خدا میپردازد و برای رهایی از فشار روانی و دریافت یک شفای مقدس به مکانهای مذهبی میرود که این امر به دلیل شرایط خاص بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی و عوارض جسمی بسیار سخت این بیماران و همچنین نشخوارهای ذهنی با مرگ، صورت نمیگیرد. البته این حالات میتواند گذرا باشد و پس از بهبود وضعیت جسمانی و تسکین درد این بیماران از بین رود.
۵-۲-۲- فرضیه دوم: رضایت زناشویی سلامت روان را در بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی پیشبینی میکند.
نتایج حاصل از بررسی و تجزیه و تحلیل دادههای فرضیه دوم پژوهش نشان میدهد که متغیر رضایت زناشویی تاثیر معناداری در پیشبینی سلامت روان در بیماران مبتلا به سرطان تحت شیمی درمانی داشته است.

1. پژوهش حاضر بر روی قشر ویژهای از افراد جامعه (بیماران مبتلا به سرطان) انجام گرفته است که ممکن است مشکلاتی زیادی در توجه و تمرکز داشته که در پاسخهایشان به سوالات پرسشنامهها اثر گذاشته باشد.

1. کم بودن تعداد آزمودنیها نیز ممکن است یکی از محدودیتهای دیگر این پژوهش باشد.

1. یکسان نبودن گروه نمونه از نظر متغیر جنسیت، نوع سرطان، خوشخیم و بدخیم بودن بیماری که ممکن است بر متغیرهای مرتبط با سلامت روان تاثیر گذاشته باشد، یکی دیگر از محدودیتهای این پژوهش میباشد.

1. استفاده از روش نمونه گیری در دسترس و جمعآوری دادهها با استفاده از پرسشنامه به صورت خودگزارشی بیماران از دیگر محدودیتهای پژوهش حاضر میباشد.

1. عدم کنترل متغیرهای واسطه گر و تعدیل کننده و عدم استنتاج رابطه علت و معلولی بین متغیرها به دلیل اینکه تحقیق از نوع توصیفی و همبستگی است و مطالعه به صورت مقطعی صورت گرفته است.

1. عدم تعمیم نتایج به گروهای بالینی به دلیل خاص بودن شرایط افراد نمونه.

1. در مرحله انتخاب نمونه و جمعآوری اطلاعات به خاطر عدم همکاری بیماران با محدودیت مواجه بود.

۵-۵- پیشنهادات پژوهش
۵-۵-۱- پیشنهادات پژوهشی
با توجه به اینکه جامعهی آماری مورد مطالعه در این پژوهش بیماران مبتلا به سرطان تحت شیمی درمانی میباشند و فشار روانی زیادی به این بیماران تحمیل میشود، پیشنهاد میشود که نقش متغیرهای پیشبین دیگر در سلامت روان این گروه از بیماران بررسی شود. با توجه به اهمیت مفهوم سلامت روان و با توجه به این که این سازه نسبتا جدید است و پژوهشهای کمی در ارتباط با آن در کشور ما انجام شده است پیشنهاد میشود در بیماران مزمن و بالینی مختلف بررسی شود تا اعتبار نتایج این پژوهش مورد آزمون قرار گیرد. همچنین با توجه به محدودیت پژوهش حاضر در ارزیابی متغیرهای واسطهگر و تعدیلکننده پیشنهاد میشود در پژوهشهای آتی نقش این متغیرها نیز کنترل و بررسی شود و پژوهشهای متنوعی در قالبهای مختلف( توصیفی، آزمایشی، طولی و…) در ارتباط با آن انجام شود. این تحقیق در بیماران مجرد نیز انجام شود به دلیل اینکه استرسها و نوع و میزان حمایت در این بیماران متفاوت است. همچنین در مورد تاثیر خودکارآمدی در بیماران سرطانی هنوز این تحقیقات دوره رشد را طی میکند و نیاز به تحقیقات بیشتر در این زمینه احساس میشود. از آنجایی که افراد خانواده مسئول کارهای درمانی و مراقبت از بیمار و تهیه دارو هستند که یادگیری این نقشهای جدید برای افراد خانواده که خود با استرس تشخیص بیماری هستند استرس زیادی را در آنها ایجاد میکند بنابراین ضروری است به سلامت روان این افراد هم پرداخته شود.
۵-۵-۲- پیشنهادات کاربردی
با توجه به اینکه نتایج پژوهش حاضر نشان میدهد که در افراد مبتلا به سرطان تحت شیمی درمانی متغیرهای روانشناختی پیشبینی کنندهی سلامت روان هستند و از آنجایی که در این گروه از بیماران اضطراب، نقص عضو و ترس از مرگ وجود دارد پس پیشنهاد میشود به منظور افزایش سازگاری در بیماران سرطان به مسائل روانشناختی این بیماران توجه بیشتر شود و در کنار درمانهای پزشکی برای آنان مداخلات روانشناختی نیز ارائه شود تا آنان بتوانند وضعیت بیماریشان را مدیریت کنند و یکی از بهترین راههای رسیدن به این مقصود این است در بیمارستانهای انکولوژی از متخصصان روانشناسی برای نیازهای روانی این بیماران استفاده شود. همچنین آگاهی درمانگران از اینکه هرکدام از سبکهای مقابله مذهبی، خودکارآمدی و رضایت زناشویی چه تاثیری بر بهبود سلامت روان بیماران سرطانی تحت شیمی درمانی دارند، تلویحات درمانی قابل ملاحضهای از جمله کاربرد تکنیکهای افزایش خودکارآمدی، مشاورههای مذهبی و همچنین درمان شناختی-رفتاری برای کنترل استرس و اضطراب(به دلیل تاثیر بر علائم فیزیکی مانند تهوع)، کنترل افکار منفی و نگرانیها و نشخوار ذهنی با مرگ در پی دارد. برای خانوادهها و همسران افراد سرطانی هم جلسات مشاوره برگزار شود تا به آنها آموزشهای لازم جهت رفتار صحیح با فرد بیمار داده شود و اطلاع رسانی به همسران بیماران که امنیت عاطفی همسران در سلامت روان بیماران تاثیر گذار است. از طرفی با توجه به اهمیت نقش متغیرهای راهبردمقابله دینی، رضایت زناشویی و خودکارآمدی در ارتقای بهداشت روان، پیشنهاد میشود که در جامعه اقدامات آموزشی لازم جهت بالا بردن این دو خصیصه در افراد انجام شود تا اگر شخصی دچار ضربه روانی شد بتواند با داشتن این ویژگیها موقعیت استرس زا را کنترل کند و از سلامت روان بالاتری برخوردار شود،که این نوعی اقدام پیشگیرانه است.
منابع و مآخذ
منابع فارسی
اخبارده، مهدی (۱۳۹۰). نقش اعتقادات معنوی و نماز در اعتلای سلامت بیماران مزمن: مطالعه کیفی، فصلنامه قرآن و طب، ۱(۱)، ۵-۹٫
اعرابیان، اقدس، خداپناهی، محمدکریم، حیدری، محمود و صالح صدقپور، بهرام (۱۳۸۳). بررسی رابطه باورهای خودکارآمدی بر سلامت روانی و موفقیت تحصیلی دانشجویان، فصلنامه روانشناسی، ۸(۴)، ۳۶۰-۳۷۱٫
امیری مجد، مجتبی و زری مقدم، فاطمه (۱۳۸۹). رابطه شادکامی و رضایت زناشویی در بین زنان شاغل فرهنگی و خانهدار شهر اراک. فصلنامه علوم رفتاری، ۲(۳)، ۹-۲۱٫
امیریانزاده، منصوره، امیریانزاده، مژگان، و امیریانزاده مژده (۱۳۸۶). بررسی برخی متغیرهای مرتبط با لذت جنسی در زنان شهر شیراز ۱۳۸۴٫ چکیده مقالات دومین کنگره آسیبشناسی خانواده، دانشگاه شهید بهشتی، (۵۸).

1. تغییرات اقتصادی ۲٫ تغییرات اجتماعی و فرهنگی

گروه دوم: منابع طبیعی

1. منابع انسانی ۲٫ زمین ۳٫ سوخت ۴٫ مواد خام

گروه سوم: دولت و زیر بنا
رابطه دولت و بهره وری از دو جنبه اصلی مورد توجه قرار می گیرد
الف) نقش دولت در ارتقای بهره وری جامعه: دولت با سیاست گذاری درست و حساب شده می تواند فضایی را بر جامعه حاکم کند که منجر به افزایش بهره وری در بخش های مختلف شوند. این فضا سازی باید به گونه ای باشد که تمایل به فعالیت مؤثر و کارآ در جامعه بالا رفته و گرایش به کارهای زاید و کم ارزش نه به زور و اجبار بلکه به طور طبیعی کاهش یابد. منافع فردی مثل نوع دوستی، رفاه خواهی، جاه طلبی و غیره نه تنها سرکوب نشود بلکه به عنوان نیروی محرکه ای قوی برای حرکت دادن جامعه به سمت درست هدایت شود. سیاست گذاری صحیح بهترین نقش را در توسعه اقتصادی کشورها داشته و می تواند یک اقتصاد ضعیف را در مدت کوتاهی پویا و قوی نماید.
ب) ارتقای بهره وری در ساختار دولت: جهت افزایش تأثیر گذاری، دولت باید از تصدی اموری که در خارج از ساختار دولت قابل تحقق است خودداری کند. در گیری در امور کم اهمیت و کم ارتباط با وظایف اصلی دولت و اموری که بدون دخالت مستقیم دولت هم قابل انجام است تمرکز و توجه
دولت روی اهداف اصلی را کاهش می دهد. برای افزایش کارآیی، حجم و تعدد شاخه های دولت باید کاهش یابد، کارکنان از نظر تعداد به حداقل و از نظر تخصص و توان به حداکثر برسند. هر چه حجم تشکیلات کوچکتر باشد تحرک بالاتر و هماهنگی سیاست ها بیشتر و اعمال کنترل امکان پذیرتر می شود (رضایی کلیدبری و همکاران ، ۱۳۹۱،ص ۴۵).
۲-۱۴) عوامل محدود کننده بهره وری
اقتصاد نا کارآمد: اخذ مالیات زیاد، پایین بودن میزان پس انداز و سرمایه، مقررات دست و پا گیر و…
مقررات نا کارآمد دولتی: بوروکراسی دست و پا گیر، کاغذ بازی اداری، کم کاری سازمان های دولتی و…
منابع انسانی نا کارآمد: پایین بودن سطح تحصیلات، تنزل اخلاقی، خلاف کاری و نگرش منفی کارکنان و…
مدیریت نا کارآمد: کوتاه بودن دوره تصدی مشاغل، انتخاب نادرست مدیران، فقدان فرصت های آموزشی اثر بخش برای مدیران و…
سازمان های نا کارآمد: بی توجهی نسبت به آموزش و توسعه کارکنان و…(مصطفوی پور، ۱۳۸۹، ص۲۴)
۲-۱۵) مدل دمینگ (PDCA)
شهرت دمینگ نتیجه نظریات او و به واسطه ((برنامه ۱۴ نکته ای)) و ((چرخه دمینگ)) و نظریه ((بیماری های مرگ بار)) می باشد. ۱۴ نکته دمینگ عبارت است از:
۱- ایجاد انسجام و ثبات در هدف، ۲- پذیرش فلسفه جدید، ۳- حذف نیاز به بازرسی انبوه، ۴- متکی نکردن فعالیت ها به هزینه، ۵- بهبود مستمر، ۶- نهادینه کردن آموزش ضمن کار، ۷- نهادینه کردن رهبری، ۸- حذف دلهره و ترس، ۹- درهم شکستن موانع بین بخش های سازمانی، ۱۰- حذف پرخاش و نصیحت گری، ۱۱- حذف استانداردهای کار، ۱۲- حذف موانعی که افراد خواهان مهارت را کنار
می گذارد، ۱۳- نهادینه کردن برنامه ای محکم برای یادگیری و خود بهسازی، ۱۵- همه را به کار در زمینه تغییر وا داشتن.
((بیماری های مرگ بار)) بهره وری و کیفیت به تعبیر دمینگ در مسیر تحول سازمانی وجود دارند و این بیماری ها عبارتند از: ۱- فقدان انسجام هدف در برنامه ریزی محصول یا خدمات، ۲- تأکید بر منافع کوتاه مدت، ۳- سیستم رتبه بندی و بازنگری های سالانه که به نتایج نهایی تأکید دارند. افراد به خاطر خوب کار کردن در سیستم مستحق پاداش می شوند. نه به خاطر بهبود آن، ۴- تحرک مدیریت به شکل جهش شغلی، ۵- تکیه صرف مدیریت به ارقام مشهود و عوامل محسوس و عدم توجه به عوامل غیر محسوس.
به علاوه دمینگ روشی سیستماتیک برای حل مسأله و بهبود ارایه کرده است که به چرخه دمینگ معروف است و از آن به PDCA تعبیر می شود. در بهبود سیستم، عمل کردن به این شیوه ها آگاهانه و منطقی است. در غیر این صورت، به چیزی می رسیم که در اصطلاح ((تحریف سیستم)) نامیده می شود و تنها به بدتر شدن امور می انجامد: (حاج کریمی و پیرایش، ۱۳۸۵، صص ۶۴-۶۳)
شکل۲-۶) چرخه دمینگ
P برنامه اقدام A
D اجرا بررسی C
P = (PLAN) D = (DO)
= C (CHECK) A = (ACTION)
۲-۱۶) اندازه گیری بهره وری
برای بشر آگاهی از نتایج تلاش هایش یک نیاز ذاتی است و مدیران نیز باید بدانند سیستم سازمانی که آن را مدیریت می کنند چگونه عمل می کند. اندازه گیری بهره وری ابزاری مؤثر در تجزیه و تحلیل عمل کرد شرکت بوده و ضمن آن که مشخص می کند تلاش های بهره وری تا چه حدی مفید بوده است، محل های قابل بهبود را نیز نشان می دهد. اندازه گیری بهره وری زمانی مؤثر بوده و به بهبود سازمان کمک می کند که بر اساس یک سیستم صحیح و اصولی انجام گیرد. در غیر این صورت، یعنی از اندازه گیری های پراکنده و غیر سیستماتیک نمی توان انتظار بهبود مستمر داشت. برای اندازه گیری درست بهره وری باید به نکات زیر توجه کرد:
۱- مدیران و کارمندان باید سیستم بهره وری را درک کرده و به آن اعتماد داشته باشند؛

صنایع ژاپن در در دهه ۱۹۹۵ برای بالا بردن سطح بهره وری روی پنج عامل تأکید دارند:
– برتر شمردن آموزش و پرورش کارکنان؛
– نشر اطلاعات و ایجاد تصور مشترک از آرمان ها، اهداف و برنامه های سازمان؛
– توسعه تکنولوژی با توجه به مهارت کارکنان؛
– استقرار نظام باثبات از دستمزد و روابط صنعتی؛
– افزایش سرمایه گذاری در تحقیقات بنیادی و کاربردی. (طاهری، ۱۳۹۰،ص۱۹۰)
۲-۲۰) برداشت های نادرست از مفهوم بهره وری
۱- بهره وری مختص به صنعت است
بهره وری مختص به سیستم های تولید صنعتی نیست. امروزه این مفهوم در انواع سیستم های تولید کننده ی خدمات حتی در بخش دولتی نیز رایج گردیده است و جهت ارتقا و بهبود بهره وری خدمات عمومی (دولتی) نظریه ها و مدل های مختلفی ارایه گردیده است.
۲- بهره وری یعنی سودآوری بیشتر
سودآوری با بهره وری رابطه ی مستقیمی ندارد. به سخن دیگر با بالا رفتن سود، ممکن است بهره وری بالا نرود.
۳- بهره وری همان اثربخشی است
اثربخشی به میزان یا درجه ی تحقق اهداف یک سیستم گفته می شود. لکن تحقق یک یا چند هدف سازمانی یا ملی به منزله ی حسن بهره برداری از منابع یا به مثابه ارتقای بهره وری نیست، زیرا می توان به هدفی با هزینه ی گزاف و یا با صرف وقت و نیروی انسانی زیاد نایل شد که در این صورت هدف به نحو کارآمدی تحقق نیافته است و جهت نیل به آن منابع زیادی مصرف گردیده است.
۴- بهره وری یعنی کاهش هزینه ها
عده ای عقیده دارند که تقلیل هزینه ها به ارتقا و افزایش بهره وری کمک می کند، حال آن که اگر این عمل به کاهش تولید انجامیده باشد، در بلند مدت، افت بهره وری را به دنبال خواهد داشت.
۵- بهره وری یعنی تولید بیشتر
افزایش تولید یک سیستم (کالا یا خدمات) بر افزایش بهره وری دلالت نمی کند زیرا بهره وری بنا به تعریف، رابطه بین مقدار تولید را با منابع مصروفه نشان می دهد و صرف تأکید بر مقدار تولید و عدم توجه به ارتباط آن با منابع مصروفه، نتیجه گیری غلطی را به دست می دهد.زیرا هزینه ها ممکن است در درون افزایش تولید، نامتناسب با مقدار تولید افزایش یافته باشد یا افزایش ارزش تولیدات صرفاً به دلیل قیمت ها و تورم، باشد نه بهبود بهره وری.
۶- بهره وری یعنی بهره وری نیروی کار
کوشش های سازمان های جهانی نظیر سازمان بین المللی کار و سازمان بهره وری آسیایی در خصوص مفهوم بهره وری معطوف بر این است که بهره وری صرفاً بهره وری نیروی کار نیست و باید به بهره وری سایر عوامل تولید توجه شود. بهبود بهره وری زمانی حاصل می شود که استفاده مؤثر و بهینه ای از کلیه ی منابع در دسترس به عمل آید. به سخن دیگر بهره وری صرفاً یک مسئله فنی و مدیریتی نیست، بلکه در عین حال موضوعی است اجتماعی، اقتصادی و سیاسی.
۷- بهره وری قابل اندازه گیری نیست
برخی بر این باورند که بهره وری قابل اندازه گیری نیست بلکه بهره وری با توجه به مدل ها و شاخص ها امری است که می تواند آن را اندازه گیری کرد (خاکی، ۱۳۸۶، صص ۴۰-۳۸).
ب) بهره وری منابع انسانی
۲-۲۱) بهره وری منابع انسانی
منابع انسانی دارایی های با ارزشی هستند که در اختیار هر سازمان می باشد. عامل اصلی در افزایش بهره وری را باید در عامل انسانی جست و جو کرد. توجه به نیروی انسانی در قالب آموزش و رشد کارکنان سازمان، کوشش در ایجاد روحیه و انگیزه، برانگیختن قوه خلاقیت و ابتکار آنان و به خصوص کسب مشارکت افراد به منظور دستیابی به اهداف مأموریت های سازمان، رشد کارآیی و افزایش بهره وری را در سازمان تضمین می کند (رنجبریان،۱۳۸۳، ص۳۰). نیروی انسانی را باید یک سرمایه ملی تلقی کرد که قابل مقایسه با منابع دیگر نیست (بهرام زاده و سراج، ۱۳۸۶، ص ۲۳).
از منظر هدفمندی، توسعه ی منابع انسانی در این عبارت کوتاه خلاصه می شود: ((تواناسازی انسان ها برای کیفیت زندگی بهتر، زندگی فردی، اجتماعی و سازمانی)) صرف نظر از دیدگاه ها، آن چه مهم به نظر می رسد این است که منابع انسانی تنها منبع لایزال و جاویدان است که نه تنها به سهولت قابل دسترسی است، بلکه پدیده ای است که در صورت مدیریت صحیح به طور مرتب در حال خودافزایی و ارتقای توانمندی خواهد بود. پس توسعه ی منابع انسانی ابزاری برای بهبود بهره وری افراد در محیط کار است. نیروی انسانی ماهر و کارآمد پر بهاترین و گران بهاترین ثروت و دارایی هر کشور و سازمانی است. بسیاری از جوامع با وجود برخورداری از منابع طبیعی سرشار، به دلیل فقدان نیروی انسانی شایسته و لایق توان استفاده از این مواهب الهی را ندارند و روزگار را به سختی می گذرانند. دیگر ملت ها به رغم کمبود منابع طبیعی در نتیجه داشتن نیروی انسانی کارآزموده و مناسب به آسایش و رفاه رسیده و با گام های بلند و استوار مسیر پیشرفت و ترقی را دنبال می کنند. از مهمترین مسایل هر جامعه که باعث تسریع و رشد اقتصادی آن می شود، بهره وری نیروی انسانی است. (صالحی صدقیانی و همکاران، ۱۳۸۸، ص ۹۴)
در دنیای کنونی مهم ترین عامل توسعه و پیشرفت بهره وری، نیروی انسانی است و این در حالی است که شاخص بهره وری نیروی انسانی در ایران در مقایسه با کشورهای منطقه و شرق آسیا بسیار پایین است.
بهره وری نیروی انسانی یکی از اساسی ترین پیش فرض های بهره وری سازمانی محسوب می گردد و هر گونه سعی و تلاش در بهره وری سازمان بدون وجود بهره وری کارکنان بی معنا است. (مقدس و احمدی، ۱۳۸۱، صص ۱۳۹-۱۳۸).کشور ما نیز به منظور کاهش وابستگی به درآمدهای حاصل از فروش نفت که دیر یا زود به اتمام خواهد رسید، راهی جز تأکید و تکیه ی بیشتر به نیروی انسانی خود ندارد (رضایی و ساعتچی، ۱۳۸۷، ص ۱۳۰).
۲-۲۲) نقش نیروی انسانی در بهبود بهره وری
نیروی انسانی، مهم ترین عامل در بهبود بهره وری است. کارکنان می توانند با به کار گرفتن نکات زیر بهره وری خود را بهبود بخشند:

1. نگرش های مثبت کاری، هم چون داشتن غرور در کار و میل و شوق برای پیشرفت مستمر؛

1. ارتقای مهارت ها و کسب مهارت های جدید از طریق آموزش؛

1. کمک به همکاران در مواقع لزوم و اجرای کارها به صورت گروهی؛

1. مشارکت در برنامه های بهبود بهره وری هم چون گروه های کنترل کیفی و طرح پیشنهادها؛