کارکرد سیاسی بقاع متبرکه[۱]

امنیت سیاسی یکی از اقسام امنیت است که بر تمام شئون حکومت و جامعه احاطه دارد اصول مهم امنیت سیاسی از دیدگاه امام علی (‌ع)‌ به طور بسیار گسترده و فراوان در خطبه ۱۹۲معروف به خطبه قاصعه و نامه ۵۳ عهدنامه مالک اشتر مندرج است که در این مقوله به بخش های مهم آن که چون منشوری برای اعقاب ایشان و بالطبع امام زادگان و حکام جامعه اسلامی است اشاره می شود.در بسیاری از بخش های نهج البلاغه،‌ امام علی (‌ع) ‌به شکل غیر مستقیم و اغلب مستقیم به این مقوله اشارات صریح می فرمایند: « ‌پس با مردم چنان که با پادشاهان سرکش سخن می گویند،‌ حرف نزنید ‌و چنان که از آدم های خشمگین کناره می گیرند، دوری نجویید و با ظاهر سازی با من رفتار نکنید و گمان نبرید اگر حقی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید، یا در پی بزرگ نشان دادن خویشم؛ زیرا کسی که شنیدن حق یا عرضه شدن عدالت بر او مشکل باشد،‌ عمل کردن به آن برای او دشوارتر خواهد بود (‌دشتی ،‌۱۳۷۹:‌ خطبه ۲۱۶)‌.حاکم اسلامی باید همه مردم را ناموس حکومت بداند و حتی غیر مسلمانانی که تحت حکومت اسلامی اند ‌را عزیز بشمارد. (دشتی،‌۱۳۷۹: ‌خطبه ی۲۷) و درگیلان آن روزگار بر اساس چنین دیدگاه و تعلیماتی زعامت و رهبری جامعه مشمول نگاه خاصی بود. بر اساس شرایط خمسه در امامت که قیام با شمشیر را اصل می دانستند، ‌هر سید حسنی یا حسینی صاحب اندیشه و عادل که قیام می کرد،‌ گرد او جمع می شدند و با او بیعت می کردند. قیام با شمشیر و سیادت آن قدر مهم بود که گاه اجازه داشتند ضمن در دست گرفتن رهبری جامعه اسلامی، آشنایی با علوم معارف اسلامی را کسب کنند. (‌غلامی،‌۱۳۸۶:‌۱۹) ‌و این نبود جز این که این بزرگان خدای متعال را ناظر بر تمام اعمال خود می دیدند،‌ آن گاه مطابق اصول دینی به حرکت سیاسی دست می زدند و تلاششان بر این بود که تحرکات سیاسی شان در پیمایش مسیر رشد و تعالی جامعه صورت گیرد چراکه رعایت عدالت در تحقق امنیت سیاسی یکی از ملاک های بسیار مهم است.

اماکن مقدس همواره موجب برتری سیاسی یک منطقه نسبت به مناطق دیگر بوده اند. برای مثال وجود زیارتگاه در بالای تپه مشرف به یک روستا، موقعیت سیاسی آن روستا را نسبت به روستاهای دیگر برتری می بخشد. در تحقیقات این نکته نمایان است که روستاهای دارای زیارتگاه ، روستاهای همجوار را به لحاظ مختلف تحت الشعاع قرار داده و از قرب و منزلت بالاتری در بین مردم برخوردارند  (یوسفی، ۱۳۸۶). در عین حال نماد و اسطوره شدن دادگران، نشانی از خواست تاریخی عدالت اجتماعی در جامعه بشری است. در تاریخ ایران هرگاه حکومت وظیفه حمایت از طبقات فرودست را وا می‌گذاشت، آنان برای رفع ستم و تامین عدالت به راه‌های دیگری چون توسل به کانون‌های دینی(مشاهد رهبران دین)، مقابله با نظام حاکم(شورش) یا برقراری خودانگیخته عدالت(با توسل به گروه‌های عیار، لوطی، پهلوان) روی می‌آوردند. در شرایط رواداری ستم و بروز نارضایتی در جامعه، پناه جویی در نزد عالمان و اماکن مذهبی، چونان راهکاری برای مقابله با ظلم و نیز گسترانیدن عرصه مبارزه سیاسی و اجتماعی بود. این امر، مفهوم بست‌نشینی را چون واژه‌ای مدرن در تاریخ سیاسی جدید ایران بازتعریف و مطرح کرد. تحصّن‌ها گاه در اماکن مختلف صورت می‌گرفت، اما توسل به حرم امامزادگان، اهمیت دینی، اجتماعی و به ویژه سیاسی پیدا کرد. اوج این روند در جریان تحصّن‌ها در اواخر سده سیزدهم ه.ق، و وقوع انقلاب مشروطیت، به ویژه در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) و حرم حضرت معصومه(ع)، بروز کرد.

۲-۵-۷-کارکرد اقتصادی بقاع متبرکه[۲]

کارکردهای اقتصادی بقاع متبرکه را باید در اعتبارات مالی آن جستجو کرد. افرادی که به اماکن معنوی مراجعه می کنند، هدایای نقدی و غیرنقدی خود را پیشکش زیارتگاه می کنند. علاوه بر این، این گونه اماکن معمولاً دارای بناها و زمین های وقفی فراوان هستند که وجود این وقف ها به اعتبار اقتصادی زیارتگاه کمک می کنند.وجود یک زیارتگاه به علت مراجعه ی افرادی که برای زیارت امامزاده می آیند و مخارجی که برای این کار متقبل می شوند و همچنین هدایایی که به این مکان مقدس پیشکش می کنند، همگی در رشد و توسعه ی اقتصادی منطقه نقش مهمی دارند. ضمن آنکه اختصاص نذورات بعضی از زیارتگاه ها به نوادگان یا مستحقان، در زندگی آنها نقش مهمی می تواند ایفا کند. همچنین در روزهای خاص ، وجود بازارها و دست فروش ها که کالاهای خود را در معرض فروش زائران قرار می دهند، از کارکردهای مهم اقتصادی زیارتگاه ها به شمار می رود (یوسفی، ۱۳۸۶).

یکی از مهمترین انگیزه های مهم گردشگری در جهان، انگیزه مذهبی و زیارتی است. این نوع گردشگری یکی از پایدارترین انواع گردشگری است. در این راستا بقاع متبرکه علاوه بر نقش و تأثیر مذهبی می‌توانند بر عمران و آبادانی منطقه تأثیرگذار باشند و در کنار فضای معنوی، فضای تفریحی نیز برای مردم ایجاد کنند. در ایران این جاذبه های فرهنگی – مذهبی (امامزادگان، زیارتگاه ها، مساجد تاریخی، حسینیه ها و …) در کنار اجرای مراسم فرهنگی و مذهبی در آنها که ریشه در باورها و اعتقادات دارند، منجر به پیوند بین فرهنگ و مذهب شده است و تعداد زیادی از گردشگران مذهبی و فرهنگی را به خود جذب کرده است (قادری و همکاران، ۱۳۸۸: ۷۷). گردشگر به عنوان یک امر فرهنگی در دو سوی جریان گردشگری در یک مکان، تعامل ها و تبادل هایی را سبب می شود و با انسان های دیگر، انگیزه ها، خواسته ها، نیازها و آرزوهای آنها که منبعث از فرهنگ جامعه است ارتباط می یابد. توسعه گردشگری به عنوان یک پدیده فرهنگی – مذهبی موجب می شود که فرصت کافی برای تبادل فرهنگی – مذهبی بین گردشگر و جامعه میزبان به وجود آید (پاپلی یزدی و سقایی، ۱۳۹۰: ۸۹).این گردشگران به سرمایه فرهنگی کل یک مکان بسیار علاقمند و مایل به تماشای تمام آنند زیرا به آن روش می توانند از طریق تجربیات جدید خود به فرهنگ خود بیفزایند. به این دلیل، گردشگران فرهنگی خاص، نوعی گردشگر هستند که غالباً در بازار گردشگری مورد تقدیرند آنان بخش بسیار حیاتی تقاضای گردشگری فرهنگی را تشکیل می دهند و تکراری ترین مصرف کنندگان سرمایه فرهنگی و نیز یکی از بانفوذترین بخش های جمعیتند؛ به نظر می رسد این گردشگران بر ذائقه و رفتارهای مربوط به مصرف محصولات فرهنگی معین تاثیرگذار باشند. این موارد، دلایل مهمی است که به خاطر آن، گردشگران فرهنگی خاص از بقیه گردشگرانی که گردشگر عادی نامیده می شوند و به خاطر فرهنگ سفر نمی کنند، متمایز می شوند. علاوه بر این، این تفکیک بین این دو نوع گردشگر را می توان با مخاطب کلی فرهنگ مقایسه نمود.

در هر دو مورد، محصولات باید به طور شایسته طراحی و در محل قرار داده شود تا بخش واقعی بازار را جذب و درگیر کند. تقاضا را همواره باید مد نظر قرار داد (موسوی و باقری کشکولی، ۱۳۹۲ :۱۴). در نتیجه ترکیب امتیازاتی چون وجود بقاع متبرکه (امامزاده ها، زیارتگاه ها، کلیساها، حسینیه ها و…)، مراسم و آئین های مذهبی، تاریخ شکل گیری بقاع متبرکه، وجود امکانات برای اقامت در شب در بقاع متبرکه، فرصت های خرید، جاذبه های گردشگری مذهبی عمومی و غیره، یک امامزاده یا سایر اماکن مذهبی می تواند بازدیدکنندگان را از مکان های متعدد جذب کند. رونق اقتصادی در نتیجه جذب توریسم مذهبی بسیار حائز اهمیت است و برای اقتصاد کشور مهم و نیرومند می تواند عمل کند.

در ذیل به برخی کارکردهای حاصل از وجود امامزادگان اشاره می شود

[۱] Political function holy shrines

[۲] Economic performance of holy shrines

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید