مقدمه

امروزه در کنار سرمایه های انسانی ، اقتصادی و فیزیکی از سرمایه دیگری به نام سرمایه اجتماعی نام برده می شود که در بررسی های اقتصادی و اجتماعی جوامع مطرح شده است (مرادی ؛ جلیلیان ؛ کریمی ؛  ۱۳۸۹:  ۹۶) . سرمایه اجتماعی بر خلاف سایر سرمایه ها به صورت فیزیکی وجود ندارد بلکه حاصل تعاملات ، هنجارهای گروهی و اجتماعی است  (زارعی متین ؛  جندقی؛  توره ؛   ۱۳۸۵ :  ۳۳).  مفهوم سرمایه اجتماعی که صبغه جامعه شناسانه دارد بستر مناسبی برا بهره وری سرمایه انسانی و فیزیکی و راهی برای نیل به موفقیت قلمداد می شود ( امامقلی ؛ ۱۳۹۰ :  ۵۹). در جهان پرشتاب امروز سازمان های زیادی در تلاشند در راستای رسیدن به اهداف سازمانی و اقتصادی و تداوم حیات خویش از الگو ها و شیوه های مختلف بهره مند شده و مزیت رقابتی جدیدی کسب کنند تا از سقوط و واژگونی و خطرات ناشی از دگرگونی های سریع محیطی در امان بمانند ، در عصر حاضر مدیران به منظور دستیابی به توسعه بیش از آن که به سرمایه فیزیکی و انسانی نیازمند باشند به سرمایه اجتماعی نیاز دارند تا از این راه بتوانند زمینه های توسعه سازمان را فراهم آورده راه کامیابی شغلی و سازمانی را هموار سازند ( امیرخانی و آغاز  ؛  ۱۳۹۰ :  ۳۱-۳۲ ).  امروزه سرمایه اجتماعی اساسی برای انتخاب های استراتژیک است ، می تواند تصمیم گیرندگان را مطلع و تحت تاثیر قرار می دهد و حتی تصمیمات آن ها را در داخل و خارج سازمان محدود سازد۲۰۰۶ : ۱۷) Shipilov & Danis; ). بدین لحاظ سرمایه اجتماعی مانند سرمایه های دیگر بستر مناسب برای دسترسی به فرصتها و اهداف زندگی را آماده ساخته، یکی از منابع مهم موفقیت سازمانی و اجتماعی محسوب می شود (معمارزاده ؛ عطایی ؛ اکبری ؛۱۳۸۸: ۹ ). در این بخش به بیان تعاریف ، اهمیت و ضرورت ، مدل ها ،  عوامل  موثر و پیامد های مثبت و منفی متغیر سرمایه اجتماعی می پردازیم .

• مفاهیم و تعاریف سرمایه اجتماعی

قبل از آن که وارد بحث مفاهیم و تعاریف سرمایه اجتماعی شویم شایسته است درباره سرمایه و آیا واقعاً سرمایه اجتماعی سرمایه است ؟ مفاهیمی را مبذول بداریم .

۲-۱-۱-۱ تعریف سرمایه

درمورد سرمایه آلبرو[۱]  (۲۰۰۱) آن  را اساس ارزشهای  آینده می داند ، آن هییر[۲] و همکاران (۱۹۹۵)  سرمایه را یک منبع عام اعم از پولی و غیر پولی و همچنین ملموس و غیر ملموس می داند. سرمایه به چند گروه طبقه بندی شده است که سرمایه اجتماعی از جمله آنها ست ( زمردیان  و  رستمی ؛ ۱۳۸۹ : ۵۱)  در واقع  سرمایه اجتماعی می تواند به عنوان یک مفهومی که نشان دهنده دارایی های غیر مادیست تعریف شود  و بدهی است که آن  شرایط را برای همکاری بین افراد و یا شرکت ها تحت تاثیر قرار می دهد( Eklinder-Frick ; Torsten Eriksson;  Hallén ;  ۲۰۱۴ :  ۱ ).

۲-۱-۱-۲ دلایل سرمایه بودن سرمایه اجتماعی

برای اینکه سرمایه اجتماعی به عنوان یک سرمایه شناخته شود دلایل زیادی وجو د دارد که در زیر بیان می گردد :

• ماندگاری : مانند دیگر اشکال سرمایه ، سرمایه اجتماعی دارای عمر طولانی است که در آن می توان هم چون منابع دیگر در آن سرمایه گذاری کرد .
• انعطاف پذیری و قابلیت تبدیل : سرمایه اجتماعی در معنای انعطاف پذیری بدین منظور است که ، روابط می تواند برای مقاصد مختلف مورد استفاده قرار گیرد از جمله جمع آوری اطلاعات و یا مشاوره. علاوه بر این سرمایه اجتماعی را می توان به انواع دیگر سرمایه ها تبدیل کرد مانند مزایای اعطا شده توسط موقعیت فرد در یک شبکه اجتماعی می تواند به مزایای اقتصادی و یا دیگر مزیت ها تبدیل گردد.
• جانشین و مکمل بودن : مانند دیگر اشکال سرمایه می تواند جایگزین یا مکمل منابع دیگر شودAdler &  Kwon ;  ۲۰۰۲:  ۲۱)   .(برای مثال سرمایه اجتماعی می تواند با کاهش هزینه مبادله، بهره وری سرمایه فیزیکی را بهبود دهد و جانشینی برای سرمایه فیزیکی مازاد باشد.
• استهلاک : مانند سرمایه فیزیکی و سرمایه انسانی ، سرمایه اجتماعی نیز نیاز به نگهداری دارد . سرمایه اجتماعی نیز مستهلک می شود . در بعضی از اوقات نیز استفاده بیش از حد از سرمایه اجتماعی موجود در بین افراد برای رسیدن به هدف های فردی خود باعث استهلاک در سرمایه اجتماعی خواهد شد . گاهی اوقات نیز عدم استفاده از روابط  اجتماعی سبب استهلاک در سرمایه  اجتماعی خواهد شد (رنانی و  دلیری ؛  ۱۳۸۸ :  ۱۶۲-۱۶۱ ).
• امکانات سرمایه گذاری : منظور همان توانایی ساخت و یا تخریب سرمایه موجود است . سرمایه گذاری در سرمایه اجتماعی نیز می تواند وجود داشته باشد و با ایجاد برنامه ریزی لازم، باعث خلق آن شد (همان منبع : ۱۶۴ ).

۲-۱-۱- ۳  تعاریف سرمایه اجتماعی

اصطلاح سرمایه اجتماعی نخستین بار در اثر کلاسیک  “جین جاکوب”[۳]  به نام “مرگ و زندگی” شهرهای بزرگ آمریکایی بکار رفته است ( زمردیان و  رستمی ؛  ۱۳۸۹ :  ۵۱).  همان طور که سرمایه فیزیکی، با ایجاد تغییرات در مواد جهت شکل دادن به ابزارهایی که تولید را تسهیل می کند به وجود می آید و ازجنبه ای ملموس و قابل مشاهده برخوردار است . سرمایه انسانی، با تغییر دادن افراد برای کسب مهارت ها و توانایی هایی به آنها پدید می آید و افراد را توانا می سازد تا به شیوه های جدید رفتار کنند و بنابراین کمتر ملموس بوده و در مهارت ها و دانشی که فرد کسب کرده تجسم می یابد. اما سرمایه اجتماعی ، حتی کمتر از این ملموس بوده و در روابط میان افراد تجسم می یابد و موقعی سرمایه اجتماعی به وجود می آید که روابط میان افراد به شیوه ای دگرگون شود که کنش را تسهیل نماید (ناطق پور  و  فیروز آبادی ؛   ۱۳۸۵ : ۱۶۲ ).

کلمن[۴] (۱۹۸۸ ) در تعریف سرمایه اجتماعی آن را به عنوان  تابع در نظر گرفته و آن را دارای موجودیت واحد نمی داند و معتقد است که ، سرمایه اجتماعی در سازمان های مختلف متفاوت است اما دارای ۲ عنصر مشترک :  ۱- جنبه ساختار اجتماعی و ۲-تسهیل اقدامات خاص برای افراد و شرکت ها می باشد( Zheng ;  Li ; Wu ; Xu  ;  ۲۰۱۴ : ۴۸۹-۴۹۰ ) . هم چنین کلمن ( ۱۹۹۰ ) بیان داشته واژه سرمایه دلالت می کند که سرمایه اجتماعی همانند سایر اشکال سرمایه  ماهیتی زاینده و مولد دارد( Koutsou ; Partalidou ; Ragkos ; 2014 : 204) ، یعنی ما را قادر می سازد ارزش ایجاد کنیم، کارها را انجام دهیم، به اهدافمان دست یابیم، ماموریت هایمان را در زندگی به اتمام رسانیم و به سهم خویش به دنیایی یاری رسانیم که در آن زندگی می کنیم.  وقتی می گوییم سرمایه های اجتماعی زاینده و مولد هستند، منظور این است که هیچ کس بدون آن موفق نیست و حتی زنده نمی ماند  (الوانی و  شیروانی ؛  ۱۳۸۳ :  ۱۷ ).

فوکویاما[۵] (۱۹۹۵ ) سرمایه اجتماعی را به عنوان ” توانایی افراد برای کار تعریف شده با هم و برای رسیدن به اهداف مشترک در گروه ها و سازمان ها می داند ” Fu ; 2004 : 19)) بعدها فوکویاما  ) ۱۹۹۹) تعریف دیگری از سرمایه اجتماعی ارائه می دهد و می گوید: سرمایه اجتماعی را به سادگی می توان به عنوان وجود مجموعه معینی از هنجارها یا ارزشهای غیر رسمی تعریف کرد. ( زمردیان و  رستمی ؛  ۱۳۸۹ :  ۵۱)

پیر بوردیو [۶]،  جامعه شناس فرانسوی، به عنوان اولین دانشمندی که به تجزیه و تحلیل نظام مند مفهوم سرمایه اجتماعی پرداخته است.  برای بوردیو ، سرمایه  اجتماعی در درجه اول از این نظر که می تواند به سرمایه فرهنگی و اقتصادی تبدیل و  موجب  حفظ  مزیت کلاس  در  شبکه های  نسبتا  با  دوام  شود  مورد  توجه  بود Darcy ;  Maxwell;  Edwards ;  Onyx ;  Sherker ;  ۲۰۱۴ : ۲) ). وی سرمایه اجتماعی  را به عنوان تجمع واقعی یا بالقوه منابع تعریف شده و جدایی ناپذیر با در اختیار داشتن یک شبکه پایدار خاص، است که به خوبی شناخته شده ، به خوبی تثبیت  شده و دارای یک نوع شبکه ی ارتباطی نهادینه شده مرتبط است تعریف می کند ( Zhengdong ; 2011 : 230 ). از نظر بوردیو سرمایه اجتماعی جمع بالقوه و بالفعلی است که نتیجه مالکیت شبکه ی با دوامی از روابط نهادی شده بین افراد و عضویت در یک گروه برای دستیابی به منابع آن گروه است . بوردیو سرمایه اجتماعی را دارای دو مولفه می داند : نخست به عنوان یک منبع که با عضویت گروهی و شبکه های اجتماعی مرتبط است و دوم میزان سرمایه اجتماعی یک کارگزار خاص به حجم شبکه ی ارتباطی او وابسته است. برای بوردیو سرمایه اجتماعی یک پدیده جمعی است ، حتی اگر از چشم انداز کنشگر به ان نگاه شود ( جهانگیری  و  شکری زاده؛ ۱۳۸۹ :   ۱۰۹ ).

هاینفان  [۷]مفهوم سرمایه اجتماعی (۱۹۱۶) را ”حسن نیت“، ”رفاقت و دوستی“”همدردی متقابل“ و ”معاشرت و تبادلات اجتماعی“ در میان گروهی از افراد توصیف کرده است که یک نظام اجتماعی را پدید می آورد ( خورشید ؛  ۱۳۹۱ :  ۱۲۱ ) .

۲۰ – Albero

۲۱ –  Anheier

۲۲- Jane Jacob

۲۳ – Coleman

۲۴ – Fukuyama

۲۵ –  Pierre Bourdieu

۲۶– Hanifan

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید