آزادی مطبوعات

آزادی به معنای عام آن، همان داشتن حق و اختیار انتخاب عمل و رفتار، مانند آزادی عقیده، بیان، قلم، اجتماعات و رفت‌وآمد است. این آزادی در هر محدوده‌ای از اجتماع یا در هر کشوری، به چگونگی نظام حاکم و اندیشه حاکمان بستگی دارد. خداوند پس از خلقت انسان او را ناطق ساخت و به شنیدن و گفتن و آموختن مسلح نمود. پس آیا رواست که انسانی، انسان دیگری را از گفتن باز دارد؟ «خلق الانسان * علمه البیان[۱]». انسان را آفرید، به او بیان آموخت.

اگر به راز خلقت بیاندیشیم و زندگی پر از آزمون و خطای انسان‌ها را بنگریم، خواهیم دید هر چه بیشتر بیاموزیم، درست بشنویم و درست بخوانیم، معرفت ما در زمینه خداشناسی، خودشناسی و دیگر شناسی بیشتر خواهد شد و به امر خداوند، هر که می‌داند باید بگوید و یاد دهد تا چراغ هدایت و فروغ دانایی خاموش نماند: «ولتکن منکم امه یدعون الی الخیر و یامرون بالمعروف و ینهون عن المنکر[۲]»؛ و باید از میان شما، گروهى، [مردم را] به نیکى دعوت کنند و به کار شایسته وادارند و از زشتى بازدارند و آنان همان رستگارانند.

در باب احترام به آزادی قلم و حراست و حفظ قداست و صداقت آن، همین بس که خداوند بدان سوگند خورده است «ن والقلم و ما یسطرون» یعنی ن قسم به قلم و آنچه می‌نگارد [۳]. حضرت علی (ع) هنگامی که از به خطر افتادن آزادی مردمان توسط نااهلان نگران بود فرمود: «ولی از این اندوهناکم که سرپرستی حکومت این امت بدست این بی خردان و نابکاران افتد، بین المال به غارت برند، آزادی بندگان خدا را سلب کنند و آن‌ها را برده خویش سازند[۴]».

آزادی عقیده و بیان در عصر کنونی در مجامع جهانی و همایش‌های بین‌المللی پیوسته مورد تاکید قرار گرفته و این مهم در قوانین اساسی همه کشورها پاس داشته شده است. در ماده ۱۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است: «هر کس حق دارد از آزادی فکر، وجدان و مذهب بهره مند شود. این حق متضمن آزادی تغییر مذهب یا عقیده و متضمن آزادی اظهار عقیده و ایمان می‌باشد». ماده ۱۹ همین اعلامیه تاکید می‌کند: «هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مزبور شامل آنست که از داشتن عقایده خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و نشر آن با تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی آزاد باشد.» ماده ۱۸ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی مصوب ۱۹۶۶ میلادی، بر لزوم داشتن حق آزادی فکر، وجدان، مذهب و ابراز آن تاکید کرده است. البته نخستین اعلامیه حقوق بشر، به روایت تاریخ در منشور کورش کبیر پادشاه هخامنش ایرانی آمده است، گفته می‌شود که کورش خود موحد بود و با تاکید بر سیاست تسامح و آزاداندیشی، همه عقاید وادیان و آداب و رسوم را آزاد گذاشته بود. استوانه یا منشور کوروش در سال ۱۸۷۹ میلادی در کاوش‌های شهر بابل در عراق به دست آمده و اکنون در موزه بریتانیاست [۵].

«جان استوارت میل» عقیده دارد: خطر بزرگ خاموش کردن عقیده در این است که زیان آن دامن‌گیر همه نژاد بشر می‌شود و آنچه آیندگان از این حیث از دست می‌دهند کمتر از خسارتی که نصیب نسل‌های معاصر می‌گردد نیست؛ او اضافه می‌کند: «اما اگر عقیده ای اشتباه باشد، خفه­کنندگان آن به هر تقدیر زیان برده­اند چون اگر اصطکاک عقاید را آزاد می گذاشتند از برخورد حق و باطل به هم، سیمای حقیقت زنده تر و روشن تر دیده می‌شد[۶]» در این مبحث، پس از بیان اهمیت مطبوعات، آزادی مطبوعات را به اختصار مورد بررسی قرار می‌دهیم.

اهمیت مطبوعات را نه تنها در یک محدوده جغرافیایی کوچک، که باید در پهنه گیتی بازیافت، با توسعه فن آوری مخابراتی و عبور اینترنت از مرزها و دیوارها، امروزه در هر گوشه از جهان می‌شود صفحات روزنامه چاپ شده در هر کشوری را ورق زد و از اوضاع و احوال هر ملتی با خبر شد. بی‌شک در این میدان پیشتازان استفاده از این فن­آوری حرف نخست را خواهند زد و در شرایط موجود جریان یک‌سویه اطلاعات از غرب به شرق همچنان ادامه خواهد یافت. «ژان کازنو» نقل می‌کند که باید پذیرفت که در مسایل ارتباط جمعی تأثیری قطعی بر توسعه فرهنگی و از اختلال آن بر توسعه اقتصادی خواهند داشت[۷]. محمد حسین هیکل روزنامه‌نگار برجسته مصری، مطبوعات را تیغ دولبه ای می‌داند که وقتی به دست رژیم‌های غیر مردمی بیافتد، اگر نتوانستند در جهت توجیه اعمال خود بکار گیرند، در جهت سرکوب یک جامعه بکار خواهند گرفت. هیکل می‌گوید: آنچه درباره وسایل ارتباط جمعی در جهان سوم صادق است بر اسلحه نیز مصداق دارد. وقتی آرمان و رویا ضایع می‌شود. برای این رژیم‌ها یک راه می‌ماند که آغاز آن رادیو، تلویزیون و مطبوعات است و در نهایت توپ و تانک و هواپیما[۸]. پییر سالینجر مشاور مطبوعاتی کاخ سفید در زمان ریاست جمهوری کندی می‌گفت: «هیچ سیاستگذار تراز اولی در واشنگتن نیست که روزش را با خواندن روزنامه نیویورک تایمز آغاز نکند[۹]». کلیمنت ماروکین روجاس روزنامه‌نگار گواتمالایی روزنامه را وسیله‌ای برای مبارزه سیاسی و هر خبرنگار را یک مدافعه­گر توصیف می‌کرد. وی می‌گوید در حالی که غربی‌ها به آزادی اطلاعات تاکید می‌کنند، جهان سومی‌ها به آزادی هوشیارانه می‌اندیشند، زیرا شرایط ضروری رشد اندیشه و بیان بر هر چیزی مقدم است [۱۰]. قوام نکرومه رهبر استقلال طلب غنا نقشی از این فراتر برای مطبوعات قایل شده و می‌گوید: مطبوعات جزو لاینفک جامعه هستند و باید به استقلال یک نظام اقتصادی و سیاسی مترقی آفریقایی که انسانی را از نیازمندی و فقر و بی‌عدالتی اجتماعی آزاد کند، کمک نمایند و در دسترس توده‌ها باشند[۱۱]. اکنون که با عقیده تعدادی از شخصیت‌ها و اندیشمندان جهان سوم آشنا شدیم، ببینیم مطبوعات چه جایگاهی در قوانین و مقررات برخی کشورها پیدا کرده‌اند.

قانون مطبوعات فرانسه، آزادی مطبوعات را بر بنیاد سه اصل تصریح کرده است. اصل نخست؛ آزادی چاپ و نشر، اصل دوم؛ تعدد و کثرت مطبوعات، اصل سوم؛ استقلال و بی‌طرفی مطبوعات و به طور کلی وسایل ارتباط جمعی. در انگلستان اصولاً روزنامه‌ها همان حقوقی را که برای افراد عادی پیش‌بینی‌شده است دارا هستند؛ اما در صورت انتشار هر مطلبی که آن را در معرض تعقیب حقوقی یا جزایی قرار دهد باید آثار آنرا در برابر دادگاه مدنی یا جزایی به عهده بگیرد [۱۲]. در آمریکا آزادی مطبوعات همزمان با پیروزی جنگ‌های استقلال طلبانه مستعمره نشینان این سرزمین علیه استعمار انگلیس در سال ۱۷۷۶ به عنوان یک حق طبیعی فردی مورد توجه و احترام قرار گرفت[۱۳]. و در ایران اصل ۱۳ قانون اساسی مشروطیت مصوب ۱۳۲۴ هجری قمری اجازه چاپ «مطالب عام المنفعه» و اصل ۲۰ متمم قانون اساسی مشروطیت، آزادی مطبوعات را به طور گسترده‌تر تضمین کرد. آزادی عقیده و بیان در اصل ۲۴ و ضمانت محاکمه ناعادلانه مطبوعات در اصل ۱۶۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به صراحت مورد تاکید قرار گرفته است. اصل آزادی مطبوعات، بیش از دو قرن پس از اختراع چاپ و حدود یک قرن بعد از انتشار نخستین روزنامه‌های چاپی جهان در غرب، به دنبال مبارزات طولانی، بورژوازی آزادی جوی اروپا و آمریکا، ابتدا با لغو «قانون مربوط به اجازه چاپ و سانسور مطبوعات» در انگلستان (۱۶۹۵) و سپس به طور وسیع تر و کامل تر در فرانسه و ایالات متحده آمریکا به رسمیت شناخته شد و در طول قرن‌های ۱۹ و ۲۰ به تدریج در اکثر کشورهای دنیا پذیرفته شد. در مورد آزادی مطبوعات، مفهوم‌ها و تعریف‌های فراوان و گوناگونی وجود دارند. برای آزادی مطبوعات، از لحاظ حقوقی معمولاً دو تعریف عام و خاص، در نظر گرفته می‌شود:

الف- آزادی مطبوعات به معنای عام: آزادی مطبوعات به طور عام، جست و جو، جمع‌آوری و کسب آزادانه اخبار و اطلاعات و عقاید عمومی، انتقال و مخابره آزادانه آن‌ها، انتشار آزادانه روزنامه‌ها و پخش آزادانه برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی، دریافت و مطالعه آزادانه مطبوعات و دریافت آزادانه برنامه‌های یادشده را در بر می‌گیرد.

ب- آزادی مطبوعات به معنای خاص: آزادی مطبوعات به طور خاص، «نشر آزاد روزنامه‌ها، بدون هیچ گونه محدودیت و نظارت قبل از انتشار، عدم توقیف و تعطیل خودسرانه آن‌ها بعد از انتشار، پیش بینی دقیق ضوابط مسئولیت های قانونی نشریات و رسیدگی به تخلفات و جرائم احتمالی آنان در دادگاه های عادی با حضور هیئت منصفه» را شامل می‌شود که با رعایت اصل تعدد و تنوع نشریات از جهت سیاسی و مسلکی و حفظ انتقال آن‌ها در برابر صاحبان ثروت و قدرت، تحکیم می‌شود.

 متن فوق تکه ای از این پایان نامه بود

برای دیدن جزییات بیشتر ، خرید و دانلود آنی فایل متن کامل می توانید به لینک زیر مراجعه نمایید:

متن کامل