ه نسبت به ايستگاههاي اصلي مربتط با وسايل حمل و نقل عمومي
4-2- ايجاد نظام تبادل مناسب سفر بين سفرهاي بلند، متوسط و كوتاه شهري
4-3- اختصاص بيشتر فضا به وسايل حمل و نقل عمومي
4-4- ايجاد موانع فیزيكي و قانوني در برابر حركات سادع
4-5- ايجاد نظام سلسله مراتبي ارتباط شهري به شكلي كه نياز شهروندان به استفاده از وسايل مشخص كاهش يابد.

 

 

 

 

راهبردها، سياست ها و اقدامات بافت هاي فرسوده
2-2-21- تجارب بهسازی و تجدید حیات بافت های قدیمی در ایران :
مساله نوسازی و بهسازی مراکز شهری در واقع معلول تحول نظام اجتماعی،اقتصادی به ویژه سابقه صنعتی شدن، دگرگونی روابط شهری و روستایی و نظام فئودالیسم، ورود ماشین به شبکه حمل و نقل شهری، بهبود شرایط اجتماعی- اقتصادی به ویژه توسعه خدمات بهداشتی- درمانی، کاهش مرگ و میر و افزایش جمعیت، برقراری نظام جدید سیاسی مبتنی بر ساختار بروکراتیک و تکنوکراتیک (دولت)، توسعه روابط با کشورهای صنعتی، تغییر نقش و کارکرد شهرها از صورت سیاسی- اداری به شکل تجاری- خدماتی، صنعتی و غیره می باشد . این دگرگونی ها در ایران در اواخر دوره قاجاریه (صدور فرمان مشروطیت 1285)و به ویژه با روی کارآمدن سلسله پهلوی (کودتای 1299 رضاخان) در ایران آغاز شده است.
بنابراین مساله نوسازی و بهسازی شهرها به ویژه مراکز شهری در ابعاد مختلف قانونی، حقوقی، تشکیلاتی، اداری و آموزشی ، فرهنگی و اجرایی را باید در گذر زمانی 70 سال گذشته و به ویژه 30 ساله اخیر جست و جو کرد.
شهرنشینی در ایران دارای سابقه طولانی است و با مهاجرت اقوام آریایی به فلات ایران و تاسیس حکومت مادها و پایه گذاری اولین شهرها به ویژه «هگمتانه» به عنوان پایتخت در حدود 700 ق.م آغاز می گردد. با ظهور حکومت هخامنشی و احداث شهر- معبد هایی چون تخت جمشید در حدود 500 ق.م شهرنشینی و شهرسازی به حد بالایی از تکامل می رسد . ولی این حرکت با حمله اسکندر و نفوذ فرهنگ یونانی در ایران باعث احداث شهرهای خودگردانی چون «شوش» در دوره سلوکیان به شیوه «پارسی- هلنی» می گردد که در واقع ترکیبی از فرهنگ «ایرانی و یونانی» می باشند. بعضی از این شهرها مانند شوش حتی بعد از روی کارآمدن حکومت پارتیان و ساسانیان در مقابل قدرت قاهر حکومت مرکزی مقاومت نموده که با خاک یکسان می شوند(حبیبی،1387: 28-5).
روی کار آمدن حکومت ساسانیان باعث به وجود آمدن شهرهای طبقاتی (کهندژ،شارستان، و…) می گردد.علی رغم توسعه نسبی شهرنشینی ، مدارک چندانی از چگونگی مداخله در فرایند احیاء و نوسازی شهرها در این دوره در دست نیست و شرایط زندگی در این دوره نیز چنین اقداماتی را طلب نموده است. انقراض حکومت ساسانیان و پیروزی مسلمانان و نفوذ همه جانبه فرهنگ اسلامی در کالبد شهرهای ایرانی باعث دگرگونی اساسی در ساخت و بافت زندگی شهری و کالبد فیزیکی شهرهای ایرانی گردید . عناصر جدیدی از فرهنگ اسلامی از قبیل مسجد ، آدینه ، محلات ، بازار ، مدارس دارالخلافه و … وارد کالبد شهرهای ایرانی گردید .
با وجود دگرگونی های ساختاری ، کالبدی و کارکردی، رشد شهرنشینی و شهرگرایی به دلیل ناپایداربودن حکومت ها به جز در مقاطع زمانی خاص از قبیل دوران صفویه، رونق چندانی نداشته است. لذا ضرورت دخالت کالبدی و نوسازی شهری چندان مطرح نبوده است . با این حال اولین دخالت های کالبدی در خصوص بهسازی شهرهایی مانند مشهد و اصفهان به دوره صفویه باز می گردد. در شهر مشهد دخالت کالبدی همران با کشیدن خیابان های معروف به بالا و پایین خیابان در زمان شاه عباس دوم (80-1025 ه ش) به تبعیت از خیابان شانزالیزه پاریس بود . ولی با این حال روند شهرنشینی و شهرگرایی تدریجی و کند بود و تا پایان دوره قاجاریه در چارچوب نظام سیاسی- اداری پادشاهی و نظام اقتصادی و فئودالیسم ماقبل صنعتی و مبتنی بر تکنولوژی حمل و نقل متکی بر چرخ و نیروی حیوانات اهلی (اسب- شتر- قاطر) تکامل یافت . بنابراین رشد شهرها از نظر فیزیکی و جمعیتی بسیار کند و متناسب با شبکه حمل و نقل و ساختار اجتماعی- اقتصادی آن دوره بود . در نتیجه ضرورت مداخله در کالبد فیزیکی نیز چندان احساس نمی شد . به تدریج با پیروزی نهضت مشروطه خواهان و صدور فرمان مشروطیت در سال 1285 ه.ش توسط مظفرالدین شاه قاجار منجر به شروع اقدامات قانونی ولی نه چندان منسجم در خصوص مسائل ملی و به ویژه ساماندهی شهرها گردید . از جمله تاسیس مجلس شورای ملی و تصویب قوانین مربوط به احداث اولین شهرداری که از مصوبات اولین دوره مجلس شورای ملی بود منجربه تاسیس اولین بلدیه (شهرداری) قانونی در سال 1289 ه.ش گردید . تصویب قوانین مربوط به مسائل شهری و تاسیس شهرداری، اولین حرکت های سازمان یافته برای دخالت در سازماندهی ، نوسازی و بهسازی شهرها بود .
کالبد فیزیکی شهرها در نتیجه رشد جمعیت ، ورود ماشین ، کارخانجات صنعتی ، بانکها ، راه آهن ، راههای ارتباطی ، خطوط تلگراف ، ساختمان های اداری ، وزارتخانه ها ، هتل ها ، سینماها ، پادگانها و مراکز درمانی دچار تغییرات اساسی گردید . سیمای کالبدی شهرهای ایرانی از ابتدا تا آخر دوره قاجاریه (700ق.م تا 1300 ه.ش) تحت تاثیر دو شیوه فرهنگی بوده است .
1– دوره فرهنگ سنتی : در این دوره محلات ، ارگ دولتی ، به همراه مورفولوژی آشفته شهری ، سیمای شهرهای ایران به ویژه شهرهایی مانند تهران را تشکیل می داده است .
2- دوره فرهنگ اروپایی : چهره ی شهرها عمدتاً به صورت شهرهای اروپایی بر اثر اعزام دانشجویان و گسترش رابطه ای است که از اواخر دوره قاجاریه به وسیله فرهنگ اروپایی بر جامعه ایرانی حاکم می گردد . قوانین از اروپا وارد می شود و خیابان ها به سبک خیابان های اروپایی ساخته می شود (خیابان لاله زار به سبک شانزالیزه پاریس می باشد ) .
با این حال بافت جدیدی پیرامون بافت تاریخی که حاصل ادوار تاریخی گذشته است به تدریج شکل می گیرد و این روند با انقراض حکومت قاجار و روی کار آمدن سلسله په

 

دانلود متن کامل این پایان نامه در سایت abisho.ir

لوی سرعت بیشتری به خود می گیرد (پوراحمد و کلانتری،167:1384) .
2-2-22- سیاست ها و برنامه های بهسازی و نوسازی شهری در ایران در دوره های پهلوی اول ، پهلوی دوم و دوره پس از انقلاب اسلامی ایران :
2-2-22- 1- سیاست ها و برنامه های دوره پهلوی اول ( از سال 1300 تا 1320 ه ش )
با روی کار آمدن رضا شاه پهلوی ، فعالیت های جدیدی در تمام سطوح ملی به دلیل استقرار شکل جدید نهاد دولت، گسترش رابطه با کشورهای غربی ، ورود ماشین به شبکه حمل و نقل درون شهری و بین شهری و غیره به وجود آمد . به طوری که در سال 1289 فقط یک ماشین در ایران وجود داشت ولی از سال 1300 تا 1302 حدود 1000 وسیله نقلیه وارد ایران شد که نیمی در حوزه شرکت نفت مشغول به کار بودند و تا سال 1308 حدود 18000 اتومبیل و 6000کامیون در ایران وجود داشت(رضایی،77:1390).
بافت تاریخی شهرها که تا این زمان در درون حصارها و باروها محبوس بود،پذیرای جمعیت اضافی نبود . به تدریج با فروریختن حصارها، جمعیت شهر به بیرون و در اراضی بکر و عمران نشده استقرار یافت. محدوده های تاریخی داخل حصار قدیمی نیز که بر اساس تکنولوژی و شبکه معابر ماقبل صنعتی شکل گرفته بود ، با شرایط زندگی ماشینی سازگاری نداشت ، لذا ضرورت اقدامات متعددی در جوانب مختلف را طلب می نمود.
فعالیت های دولت در این دوره در خصوص نوسازی و بهسازی مسائل شهری به شرح زیر می باشد : تصویب قانون ثبت املاک در سال 1307 ش و قانون جدید شهرداری ها در سال 1309 ش و به دنبال آن تصویب قانون توسعه معابر در سال 1312 ش از مهمترین اقدامات این دوره است. با شروع جنگ جهانی دوم و کشیده شدن آتش جنگ به ایران اقدامات مرمتی متوقف شد و ایران در مشکلات دوره پس از جنگ گرفتار آمد.
اقداماتی که در این دوره انجام شده است را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد :
-احداث خیابان ها و میدان ها با وسعت کافی و متناسب با نیازهای شهرسازی آن زمان در مراکز شهرها و مخصوصاً محله های قدیمی و نامتناسب با اصول شهرسازی و برنامه ریزی شهری و امتداد آنها تا انتهای شهر . این خیابان ها غالباً به صورت متوازی و متقاطع در جهت های مشخص شمالی- جنوبی یا شرقی- غربی و به حالت گذربندی شطرنجی (که روش رایج شهرسازی آن زمان در کشورهای پیشرفته بود ) احداث و موجب شد که عبور و مرور، ترافیک ودسترسی به نقاط مختلف شهر ، با وسایل نقلیه موتوری و تامین سرویس های عمومی را آسان کند .
– احداث خیابان های کمربندی در اطراف بسیاری از شهرهای بزرگ به عنوان خیابان دور شهر که اکثراً به حالت مستقیم شمالی- جنوبی یا شرقی- غربی و گاهاً به صورت قوس در بعضی از نقاط اطراف شهر بود و محدوده خدماتی شهر را همین خیابان ها تعیین می کرد .
– تخریب محله های غیرقابل اصلاح و همچنین گورستان هایی که در مرکز شهرها قرار گرفته بود و تبدیل آنها به پارک عمومی .
– تشویق و گاهی اجبار مردم شهر به زیباسازی ساختمان ها ، مخصوصاً ساختمان هایی که در مجاورت خیابان های احداث شده یا توسعه یافته قرار می گرفت .
– مشخص کردن نقشه ی گذربندی های مناسب در اراضی وسیع که مورد ساخت و ساز قرار نگرفته بود و در محدوده شهرها یا مجاور آنها قرار داشت و احتمال توسعه و احداث ساختمان در آنها در دوره های میان مدت آینده داده می شد .
توسعه و اصلاح بعضی از معابر در محله های قدیمی و موجود شهرها که قابلیت ادامه زندگی و کار در ساختمان های آنها وجود داشت، به منظور بهسازی و حفاظت این قبیل محله ها (نورایی،49:1389).
لازم به یادآوری است که در این دوره قوانین ، مقررات ، آیین نامه ها و ضوابط چندان موثر و مفیدی برای تنظیم امور شهرسازی و نوسازی شهرها از تصویب نگذشت و معیارها و ضوایط سازمانی محکمی برای پیشبرد فعالیت های مذکور برقرار نشد ؛ بلکه تمام اقداماتی که عملی می شد بر قدرت اجرایی سازمان های دولتی و مخصوصاً دولت مرکزی تکیه داشت و شاید به همین علت بود که در دوره های بعد از سال 1320 برنامه های مذکور نتوانست ادامه پیدا کند.
2-2-22-2- سیاست ها و برنامه های دوره پهلوی دوم (سال 1345-1320 ) :
دوره 25 ساله از 1320 تا 1345 ش را از لحاظ مرمت بافت تاریخی شهرها و اصول و ضوابط شهری و شهرداری ، باید یک دوره توقف و رکود بنامیم . مشخصات عمده ی این دوره که بیانگر توقف و رکود می باشد به این قرار است :
با اینکه گسترش شهرها و ازدیاد جمعیت شهرنشین از دو برابر و نیم نسبت به ابتدای دوره ، فزونی یافت ولی هیچگونه نظارت و کنترلی در کیفیت گسترش شهرها ، نظارت شهرداری ها بر عملیات ساختمانی و صدور پروانه های ساختمانی صورت نگرفت و شهرداری ها برای نظارت بر عملیات ساختمانی اطراف شهر یا جلوگیری از احداث ساختمان در خارج از محدوده خدماتی هیچگونه اختیاری نداشتند . در نتیجه شهرها بدون نظارت ، عملاً گسترش پیدا کردند و هرچند سال یک بار شهرداری ها ناگزیر می شدند که محله های ناهماهنگ احداث شده و جدید را به محدوده خدماتی اضافه کنند . چه در داخل و چه در خارج از محدوده خدماتی ، تفکیک و قطعه بندی و منظور کردن گذربندی آن و ارتباط با گذربندی های موجود به میل و سلیقه مالک بود و نقشه تفکیکی قبلاً به تصویب شهرداری ها نمی رسید .
تعیین کیفیت استفاده از زمین از هر جهت در اختیار مالک بود . نوع ساختمان ، تعداد طبقات ، حجم ساختمان ، کیفیت بنا ، کیفیت نماسازی ، نوع استفاده از ساختمان و غیره را مالک تعیین می کرد و شهرداری ها مکلف بودند به میل مالک پروانه ساختمان صادر کنند . صدور پروانه فقط به عنوان وسیله ای بود که شهرداری ها بتوانند عوارض ملک و عوارض صد
ور پروانه را دریافت کنند .شهرداری ها توانایی و مجوز لازم در تصرف املاک ، اراضی موات و بلاصاحب ، مسیل های داخل محدوده و اطراف شهر را نداشتند ، در حالیکه افراد عادی آزاد بودند با درست کردن یک استشهاد محلی نسبت به هر زمینی ادعای مالکیت کرده و تقاضای ثبت و صدور سند مالکیت کنند. اداره ثبت مکلف بود مفاد اظهار متقاضیان را در روزنامه آگهی کند تا اگر کسی به اظهارات آنها اعتراضی دارد و آن را ملک خود می داند ، در ظرف مهلت معینی اعتراض کرده و اگر اعتراض نمی رسید مالکیت متقاضی مسلم می شد و سند مالکیت به نام او صادر می شد . شهرداری ها فقط در صورتی حق اعتراض داشتند که ثابت کنند آن ملک متعلق به شهرداری است و اثبات آن نیز خالی از اشکال نبود.در نتیجه اکثر قریب به اتفاق اراضی مسیل ها ، گورستان ها ، رودخانه ها و همچنین اراضی بایر و موات اطراف شهرها به مالکیت افراد درآمد و اگر شهرداری ها زمینی را برای احداث تاسیسات شهری یا حتی احداث خیابان لازم داشتند باید قیمت آن را به کسانی که سند مالکیت در دست داشتند بپردازند و پس از انجام یک تشریفات بسیار طولانی آن زمین را تصرف کنند .
با در نظر گرفتن این توضیحات، محله های نوبنیاد اطراف و مجاور و حتی داخل شهرها به صورت زاغه نشین یا چیزی در حدود آن در آمد و شهرها با این کیفیت توسعه پیدا کردند . در این مدت نه فقط هیچ گونه اقدامی برای نوسازی ، بهسازی و حفاظت شهرها صورت نگرفت، بلکه حتی از احداث و توسعه زاغه ها نیز جلوگیری نشد . اگرچه در چند مورد محدود نیز اقدام هایی در بعضی از شهرها برای بازسازی زاغه ها انجام گرفت ولی به قدری ناچیز بود که نمی توان آنها را به حساب آورد .
2-2-22-3- سیاست ها و برنامه های دوره پهلوی دوم(سال 1357-1345):
در اسفندماه سال 1345 ه. ش قانون اصلاح پاره ای از مواد و الحاق چند ماده به قانون شهرداری ها از تصویب گذشت و به موجب مواد 97 ، 98 ، 99 ، 100 و 101 آن تشکیل شورای عالی شهرسازی به منظور نظارت بر فعالیت های شهرسازی ، تهیه و تصویب طرح های جامع شهری ، تعیین حریم برای هر شهر و برقراری مجوز برای نظارت بر فعالیت ها و عملیات ساختمانی و شهرسازی توسط شهرداری در حریم شهر ، الزام مالکان به دریافت پروانه ساختمان قبل از شروع به احداث بنا و الزام شهرداری ها برای جلوگیری از تخلفات ساختمانی در محدوده و حریم شهر و کنترل شهرداری بر تفکیک اراضی شهر و اطراف آن پیش بینی و تصویب شد .