توصیفی

میزان بسیار قابل توجهی از تمرکززدایی مالی به طور بالقوه به کاهش فقر به خصوص مشکلات فقر کشوری در زمینه ابعاد قومی، منطقهای و کاهش میزان قشربندی اجتماعی و افزایش ثبات کمک میکند.

11

فریدی و نظر (2013)

2010-1972

پاکستان

تجزیه و تحلیل سری زمانی و روش OLS

استقلال داخلی استانی در درآمد و مخارج در کاهش فقر مفید است.

12

علیخان (2013)

–

هنگ کنگ

توصیفی

چارچوب مفهمومی نشان میدهد که تمرکززدایی به میزان قابل توجهی باعث کاهش ابعاد مختلف فقر (مطلق، نسبی و قابلیتی) میشود.

13

منظور (2013)

2009-1975

پاکستان

روش OLS و GMM-IV

نتایج تجربی یک ارتباط قوی بین تمرکززدایی مخارج و فقر را نشان میدهد.

مأخذ: یافتههای تحقیق
2-2-1- جمعبندی
نتایج متفاوتی از بررسی مطالعاتی که رابطه بین تمرکززدایی (مالی) و کاهش فقر را مورد آزمون قرار دادند بدست آمده است. تعداد بیشتری از این مطالعات رابطه قوی و مثبت بین تمرکززدایی (مالی) و کاهش فقر را نتیجه گرفتهاند و تعدادی رابطه منفی، از جمله مطالعه مربوط به بانو (2012) نشان داده است که سیاست تمرکززدایی مالی ممکن است تأثیر بالقوهای بر کاهش فقر در نیجریه نداشته باشد و مطالعه مربوط به کراوفورد (2008) بیان میکند اینکه تمرکززدایی منجر به نتایجی قابل توجه بهنفع فقرا شود بسیار بعید به نظر میرسد. همچنین تعدادی از این مطالعات معابری که از طریق آنها تمرکززدایی بر فقر اثرگذار است را شناسایی کردهاند. یافتههای بعضی از این مطالعات وجود یک رابطه معنادار ولی غیرخطی را بین تمرکززدایی مالی و فقر را نتیجه گرفتهاند. در مطالعه اشتاینر (2007) تجربه مبنی بر تمرکززدایی در اوگاندا نشان داد که این معابر بیشتر مواقع به طور کامل در عمل تحقق نمییابند. پس نمیتوان به طور قطع اعلام کرد که این رابطه در همه جا و همه زمانها به صورت یک رابطه مشخص و قابل پیشبینی بوده است.
2-3- مطالعات مربوط به تأثیر سایر عوامل مؤثر بر فقر
تاکنون مطالعات داخلی و خارجی بسیاری در زمینه عوامل مؤثر بر فقر انجام شده است. در این مطالعات عواملی از جمله؛ نرخ رشد جمعیت، ضریب باروری، اندازه خانوار، وضعیت شهرنشینی، میزان سرمایهگذاریهای خانوار و دولت در امور آموزشی و بهداشتی، رشد اقتصادی، تورم، روند صنعتی شدن و وضعیت دستمزدها و توزیع درآمدها و ثروت در کشور، تولید ناخالص داخلی، بیکاری (اشتغال)، بهرهوری نیرویکار، سرمایه انسانی، سرمایه مادی، توسعه مالی، حاشیه نرخ ارز، مالیات مستقیم، هزینههای دولتی سرانه خانوار، نرخ واقعی ارز، سرمایهگذاری مستقیم خارجی، سرمایهگذاری بخش خصوصی، درآمدهای مالیاتی دولت، مخارج جاری دولت و مخارج سرمایهای و … به عنوان عوامل مؤثر بر فقر مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه به برخی از این مطالعات اشاره میشود:
داداشزاده (1370) در پایاننامه خود با عنوان بررسی ریشه فقر و آثار آن در ایران در دوره 1367-1335، ریشههای عمده فقر در ایران را کاهش سرمایهگذاری واقعی و تشکیل سرمایه، رکود شدید درآمد ملی و کاهش درآمد سرانه، گسترش بیرویه بخش خدمات، گسترش حجم نقدینگی بخش خصوصی و تورم، تحولات سیاسی، توزیع غیر عادلانه درآمد و بیکاری عنوان کرده است.
نیلی (1375) در مطالعهای به بررسی تحولات فقر، توزیع درآمد و رفاه اجتماعی در ایران پرداخت. وی با استفاده از نتایج اطلاعات هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی ایران، خط فقر را محاسبه کرده و با بکارگیری الگوی رگرسیونی پروبیت، اقدام به تخمین فقر به تفکیک جوامع شهری و روستایی و تأثیر عوامل مختلف بر آن کرد. نتایج حاصل از برآورد نشان داده است که، در مجموع چهار عامل وضعیت جمعیتی خانوار، وضعیت اشتغال خانوار، سرمایه انسانی و سرمایه فیزیکی خانوار، بیشترین تأثیر را بر فقر داشتهاند.
حسنزاده (1379) به بررسی عوامل مؤثر بر فقر، با استفاده از یک الگوی اقتصادسنجی در ایران پرداخته است. در برآورد الگو با استفاده از روش حداقل مربعات دو مرحلهای معادلات الگو به صورت لگاریتمی و نیمهلگاریتمی تخمین زده شده است. در برآورد الگوی مذکور برای متغیر وابسته فقر، از سه شاخص سرشمار، شاخص سن و شاخص فوستر، گریر و توربک استفاده شده است. بر اساس نتایج این مطالعه، نرخ رشد جمعیت، ضریب باروری، اندازه خانوار، وضعیت شهرنشینی، میزان سرمایهگذاریهای خانوار و دولت در امور آموزشی و بهداشتی، رشد اقتصادی، تورم، روند صنعتی شدن و وضعیت دستمزدها و توزیع درآمدها و ثروت در کشور از عوامل مؤثر بر شدت و گستردگی حجم فقر در کشور بوده است. بر اساس نتایج تخمین الگو، متغیرهای مربوط به سرمایهگذاری در نیروی انسانی به عنوان مهمترین عامل اثرگذار بر حجم و شدت فقر در استانهای کشور بوده است. علاوه بر این، میزان اثرگذاری حجم سرمایهگذاریها در نیروی انسانی از طرف خانوارها در مقایسه با هزینههای سرمایهگذاری دولت در نیروی انسانی در کاهش فقر از شدت بیشتری برخوردار بوده است.
هادیزنوز (1384) در مطالعهای به ارزیابی سیاستهای دولت در زمینه مبارزه با فقر و نابرابری اجتماعی در ایران و سنجش ظرفیتهای نهادی موجود در کشور برای اجرای برنامههای فقرزدایی در آینده پرداخته است. در این تحقیق برای اندازهگیری فقر مطلق از دو شاخص بینالمللی و ملی استفاده شده است. در مورد سنجش نابرابری اقتصادی در ایران به دو شاخص ضریب جینی و نسبت هزینه خانوارهای دو دهک بالای درآمد به دو دهک پایین استناد شده است. در زمینه تبیین علل نابرابری اقتصادی در کشور روش اتخاذ شده روش تحلیلی و تاریخی است. در زمینه سنجش و ارزیابی ظرفیتهای نهادی دولت برای پیشبرد امر توسعه اقتصادی و اجتماعی و مبارزه با فقر و نابرابری به دو شاخص مهم توجه شده است: توانایی دولت در ایجاد محیط کسب و کار مناسب برای توسعه اقتصادی و ظرفیتهای دولت برای حکمرانی خوب. بر اساس نتایج این تحقیق، مبارزه با فقر و نابرابری اجتماعی، خود در گرو دو دسته راهبرد بوده است. راهبرد اول به محیط کسب و کار، فراهم ساختن زمینهی سرمایهگذاری خصوصی در کشور و اعتلای رشد اقتصادی مربوط میشود؛ و راهبرد دوم مربوط به توانمندسازی فقرا

، ایجاد فرصتهای مناسب و امنیت لازم برای آنها است.
مهربانی (1387) جهت بررسی تأثیر آموزش و مخارج آن به ویژه در زمینه آموزش عالی، بر فقر و نابرابری درآمدها از بعد نظری با انتخاب رویکرد کینزی، نشان داد که آموزش از سطح فقر و نابرابری درآمدها میکاهد و از بعد تجربی با استفاده از 111 مشاهده در مورد 91 کشور با سطوح توسعه انسانی متفاوت، و تخمین معادلات رگرسیونی از طریق روش حداقل مربعات معمولی به این نتیجه رسید که نرخ ثبت نام در مقطع دبیرستان دارای رابطهای معکوس و معنادار با فقر و نابرابری درآمدهاست و نسبت مخارج آموزشی به تولید ناخالص داخلی نیز از سطح فقر و نابرابری درآمدها به طرز معناداری کاسته است. از دیگر یافتههای این تحقیق، تأثیر منفی و معنادار مخارج آموزش عالی بر فقر و نابرابری درآمدهاست، با این ویژگی که این تأثیر از اثر مخارج آموزشی در مقاطع ابتدایی و دبیرستان بزرگتر است.
نیلوفر و گنجعلی (1387) در پژوهشی به بررسی علل و چگونگی تأثیر عوامل مؤثر بر فقر با استفاده از روش شبکههای بیزی[42] پرداختند. در این مطالعه از دادههای طرح هزینه و درآمد خانوارهای شهری در مرکز آمار ایران استفاده شده است. نتایج این مطالعه نشان میدهد که در میان عوامل اثرگذار بر فقر، سطح تحصیلات و بعد خانوار مهمترین عوامل تعیینکننده سطح فقر خانوارها میباشند.
زیبائی و شیروانیان (1388) در پژوهشی با بررسی اثرات متغیرهای اقتصاد کلان بر نرخ فقر شهری و روستایی ایران همبستگی میان نرخ فقر و متغیرهای اقتصاد کلان را بررسی کردند. در این مطالعه از دادههای سری زمانی برای دوره 1383-1357 و روش حداقل مربعات معمولی، برای برآورد الگوی این پژوهش استفاده شده است. نتایج این مطالعه نشان میدهد که نرخ تورم و نرخ بیکاری با فقر رابطه مستقیم و معناداری دارند. همچنین کششپذیری فقر نسبت به نرخ بیکاری بیش از کششپذیری فقر نسبت به نرخ تورم است.

مجذور لگاریتم تولید ناخالص داخلی واقعی سرانه

347/1
(911/0)

677/3-
(000/0)

768/3-
(000/0)

518/3
(000/1)

944/1-
(026/0)

0.280-
(0.390)

رشد جمعیت

225/10-
(000/0)

570/5-
(000/0)

024/21-
(000/0)

921/7-
(000/1)

244/2-
(012/0)

928/19-
(000/1)

یاداشت:
– مقادير رديف اول هر متغیر، آمارهZ[t-bar] در آزمون پسران و مقادير داخل پرانتز مقدار احتمال است.
مأخذ: محاسبات پژوهش با استفاده از نرم افزار Stata12
متغیرهای مورد بررسی با وجود احتمال کمتر از 05/0 مانا میباشند و با وجود احتمال بزرگتر از 05/0 نامانا میباشند. نتایج جدول (4-4) نشان میدهد که در آزمون با عرض از مبدأ و با روند و عرض از مبدأ فرضیه صفر مبنی بر وجود ریشه واحد تنها برای متغیرهای شاخص تمرکززدایی درآمدی، حاصلضرب شاخصهای تمرکززدایی مخارج (1) و (2) در اندازه دولت و رشد جمعیت پذیرفته نمیشود به این معنی که این متغیرها در سطح مانا میباشند. ولی طبق نتایج همین جدول فرضیه صفر مبنی بر وجود ریشه واحد برای بقیه متغیرهای هر دو الگو، چه زمانیکه هر داده مقطعی دارای یک مقدار ثابت میباشد و چه زمانیکه هر داده مقطعی علاوه بر مقدار ثابت دارای روند نیز هست، تأیید میشود.
4-7- نتایج آزمون همجمعی پانلی وسترلاند و اجرتون (2008)
طبق نتایج جدول (4-4) به دلیل اینکه برخی از متغیرهای مورد بررسی در هر دو الگو مانا نیستند، امکان وجود رگرسیون کاذب وجود دارد. بنابراین در گام بعد باید ارتباط همجمعی میان متغیرها مورد بررسی قرار گیرد. آزمونهای مختلفی برای بررسی ارتباط همجمعی میان متغیرها در دادههای پانلی وجود دارد که عبارت است از آزمون پدرونی (1999 و 2004)، وسترلاند (2007)، کائو (1999) و …
آزمونی که در این مرحله باید استفاده شود آزمون وسترلاند و اجرتون (2008) میباشد. وسترلاند در این آزمون از روشی تحت عنوان خودگردانسازی[223] برای حذف اثرات وابستگی مقطعی استفاده کرده است.
آزمون همجمعی وسترلاند واجرتون (2008) یکی از آزمونهایی است که در صورت وجود وابستگی مقطعی و یک شکست ساختاری نامشخص در عرض از مبدأ و شیب رگرسیون همجمعی و همچنین جملات خطای دارای همبستگی پیایی و ناهمسانی واریانسها نتایج معتبری به دست میدهد (وسترلاند و اجرتون، 2008). از آنجا که در این پژوهش نیز وابستگی مقطعی وجود دارد از آزمون وسترلاند استفاده میشود. فرضیه صفر این آزمون، نبود رابطه همجمعی است. آماره آزمون به آمارههای پانلی و گروهی تقسیم میشود.
جدول- 4-5- نتایج آزمون همجمعی وسترلاند برای معادلات با متغیر وابسته فقر برای 28 استان ایران طی دورهی 1389:4-1379:1 در وقفه یک و با وجود عرض از مبدأ

• گفت‏وگو جزئی اساسی در حکایت محسوب می‏شود و همواره شخصیت‏ها در آن به مراوده و ارتباط کلامی مشغول هستند.

• حکایات دارای وضوح و روشنی هستند و دارای پیچیدگی و ابهام نمی‏باشند.

• هر حکایت معمولاً شامل یک نکته‏ی ویژه است، که آن را از ماجراهای پیش‏پا افتاده‏ی عادی دیگر متمایز می‏کند. به بیان دیگر، آنچه باعث بیان یک حکایت برای دیگران و نشر آن در جامعه می‏شود، همین نکته‏ی خاص نهفته در آن است. در هر حکایت یک پیام اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، دینی یا عرفانی وجود دارد که عنصر اصلی حکایت را تشکیل می‏دهد.

• حکایت در نهایت ایجاز و اختصار است و در آن شرح، توصیف مکان و زمان، شخصیت‏پردازی و … نمی‏آید.

به عبارتی هر حکایت را می‏توان بی کم و کاست برای دیگران تعریف نمود حال آن‏که در بقیه مقوله‏‏های ادبیات داستانی را می‏توان قسمت‏های زاید را حذف نمود و به ساختار داستان لطمه‏ای وارد نمی‏شود.

8. حکایت به دو دسته نظم و نثر تقسیم می‏شود.

8. شخصیت قهرمان حکایت، از ابتدا تا انتهای حکایت، معمولاً تحول مَنشی و شخصیتی پیدا نمی‏کنند (رهگذر، ، 1388، ج2: 13-25).

‏
2-4-3 قصه
قصه‏ها دارای جنبه‏های مهم‏تری نسبت به داستان هستند. یکی از مهم‏ترین کارکردهای قصه‏ها، در بخش آموزه‏های مذهبی و دینی آن‏هاست. «اسطوره هم دین بود و هم هنر، هم تاریخ بود و هم سرگرمی، و هم زبان بود و هم ابزار انتقال تجربه و دانش» (تقوی، 1376: 5).
میرصادقی محور اصلی قصه را بیان حوادثی خارج از واقعیت می‏داند و می‏گوید: «در قصه محور ماجرا بر حوادث خلق‏الساعه می‏گردد و در حقیقت، حوادث، قصه را به وجود می‏آورند و رکن بنیادی آن‏ها را نشکیل می‏دهند، بی‏آن‏که در گسترش و رشد قهرمان‏ها و آدم‏های قصه نقشی داشته باشند؛ به عبارت دیگر، شخصیت‏‏ها و قهرمان‏ها در قصه کمتر دگرگونی می‏یابند و بیشتر دستخوش حوادث و ماجراهای گوناگون‏اند. قصه‏ها اغلب پایانی خوش دارند و خصوصیت اخلاقی آن به چشم می‏زند» (میرصادقی، 1383: 132).
فورستر در مورد قدمت قصه و تاریخچه‏ی آن می‏گوید: «قصه یک چیز ابتدایی و مربوط به انسان‏های اولیه است. و قدمت آن به مبادی ادبیات می‏کشد. به پیش از اختراع خط و کتابت. و به مذاق آنچه در ما بدوی و ابتدایی است، خوش و سازگار می‏آید» (فورستر، 1369: 35). یعنی قصه می‏تواند حاصل دیده‏ها، شنیده‏ها، تجربه‏ها یا تخیل افرادی باشد که لزوماً داستان‏نویس هم نباشند اما روایتی را به زبان فرهنگ منطقه خود برای دیگران بازگو می‏کنند.
یکی از اولین کسانی که به وجود قصه در داستان پی برده و به آن توجه نمود، ارسطو (384-322 م)، متفکر و منتقد یونانی است. «او در کتاب فن شعر (بوطیقا) خود، برای تراژدی، شش جزء قایل شده است. یکی از آن شش جزء – اولیت آن‏ها – افسانه‏ی مضمون است. (البته در یکی از ترجمه‏های این اثر، به جای تعبیر مذکور، داستان – در واقع همان قصه‏ی مورد بحث ما – ذکر شده است» (رهگذر، ، 1388، ج2: 29).
زرین‏کوب در مورد پیدایش قصه در ادبیات داستانی این‏گونه می‏نویسد: «قصه‏ها به تدریج با ما بزرگ شدند و به تناسب ذهنی ما، پیچیدگی و گسترش و غنای بیشتری یافتند و داستان‏های امروزی را به وجود آوردند. مفاهیم ابدی قصه‏ها، در داستان‏ها تکرار شد، جویبار عظیم زندگی از قصه‏ها سربه داستان‏های کوتاه باز کرد و رمان‏‏ها همچون اقیانوس‏ها به وجود آمدند» (زرین‏کوب، 1362: 58).
در فرهنگ‏های لغت فارسی، یکی از معانی قصه، بیان یک واقعه ذکر شده است. «قصه، نقل وقاعی است به ترتیب توالی زمان. در مَثَل، ناهار پس از چاشت، و سه‏شنبه پس از دوشنبه، و تباهی پی از مرگ و بر همین منوال» (فورستر، 1369: 36). به عبارت دیگر، در قصه برنامه و اندیشه‏ای حساب شده برای رعایت توالی زمانی اتفاقات وجود دارد.
2-4-3-1 ویژگی‏های قصه
در مورد ویژگی‏های قصه می‏توان سه عنصر اصلی را مد نظر قرار داد:
الف. خرق عادت
خرق عادت به اموری گفته می‏شود که با واقعیت و امور حسی و عینی در تناقض بوده و قابل درک در دنیای مادی نیستند. زمانی که اشیا و حیوانات به سخن می‏آیند و با انسان گفتگو می‏کنند، و یا عواملی چون دیو، غول و پری ظاهر می‏شوند و جادو به حل مشکلات می‏پردازد، تماماً خرق عادت است که جلوه نموده است.
ب. پیرنگ ضعیف
حوادث و رویدادهای خارق‏العاده و امدادهای غیبی که در قصه روی می‏دهد باعث می‏شود که خواننده نتواند با آن ارتباط کامل برقرار کند و آن را در دنیای خیال خود تنها محقق می‏داند. «از این نظر، اغلب در قصه‏ها روابط علت و معلولی حوادث از نظم منطقی و معقولی برخوردار نیست، نظمی که پیرنگ داستان کوتاه و رمان به وجود می‏آورد؛ به همین جهت انسان از مسائل و حوادث، در هر دوره، پیرنگ داستان‏ها را به وجود آورده، یعنی حوادثی که امروزه پذیرفتی نیست، درگذشته باور کردنی و معقول بوده است» (میرصادقی، 1383: 133).
ج. کلی گرایی و نمونه کلی
در قصه‏ها، اغلب مطالب و توصیفات به صورت کلی است و از توضیح جرئیات پرهیز می‏شود. «در واقع روانشناسی فردی و گروهی و تجزیه و تحلیل‏های اخلاقی و روانی شخصیت‏‏ها و آدم‏های قصه و بازتاب آن بر وقایع و حالات، مورد نظر نیست و راوی به ذکر کلیات حوادث و امور قناعت می‏کند» (همان: 134).
2-4-3-2 تفاوت قصه و داستان
یکی از تفاوت‏های قصه و داستان در نوع راوی و نویسنده‏ی آن‏هاست. «در قصه‏سازی، تنها تجربه‏های انسانی و تخیل شخص است که نقش اصلی را دارد؛ و هرچه تخیل قوی‏تر باشد، او در این کار موفق‏تر است. نیز می‏دانیم که تخیل، مختص و در انحصار نویسندگان نیست. حال آن‏که داستان‏نویسی، یک عمل فنی، حساب شده و توأم با آگاهی است و آنچه سبب موفقیت نویسنده در این جنبه می‏شود، همان دانش، تجربه و مهارت‏های حرفه‏ای اوست» (رهگذر، ، 1388، ج2: 37).
از چـند تـفاوت مهم‏تر قصه و داستان می‌توان به این نکات اشاره کرد:

1. «موضوعات‌ قصه محدودتر از داستانند.

1. پرداخت مـوضوع قـصه‌ها، خواه مـتعلق به یک ملت و خواه از آن ملل مختلف، بسیار همانند و یکنواخت است.

1. قصه‌ها چنان یکسان بـه مـوضوع‏ها می‌پردازند که گویی‌ هیچ‌ خبر و نشانی از تفاوت‏های فرهنگی و معرفتی در بین افراد و حتی ملل مختلف ندارند.

1. بیشتر اوقـات مـوضوع در قصه، صرفاً بهانه‌ای برای‌ قصه‌گویی‌ است و هیچ علت معقول‌ و مقبولی برای ظهور مـوضوع‏ها نـمی‌توان یافت» (فولادی تالاری، 1378‏: 55).

1. در قصه در وهله اول سرگذشتی كه نقل می‌شود،اهمیت دارد و آدم‌ها فقط از حیث پیش بردن این سرگذشت نقشی فعال دارند، اما داستان یا رمان، چه در نگریستن به واقعیت و چه در پرداختن به ساختارهای روایی، فرق اساسی با قصه یا رمانس دارد.

1. در داستان در مورد نوع شخصیت‏‏ها، روانشناسی آن‏ها و توصیفات متنوع سخن به میان می‏آید، اما در قصه چنین نیست.

1. محور ماجرا در قصه بر حادثه استوار است و قهرمان ها در آن كمتر دگرگونی می یابند و بیشتر دستخوش حوادث و ماجراهای گوناگون‏اند، ولی شخصیت‏های داستان در حین جریان حادثه دچار تحول و دگرگونی نیز می‏شوند.

1. در قصه، زمان و مکان مشخصی وجود ندارد، اما در داستان زمان و مکان به صورت تقریبی شرح داده می‏شود و مشخص می‏شود.

چکیده انگلیسی…………………………………………………………………………………………………………………

جدول شماره4-1: آمار توصيفي مربوط به گروه آزمایش و کنترل…………………………………………………….60
جدول شماره 4-2: آمار توصيفي مربوط به سن……………………………………………………………………………..61
جدول شماره 4-3: آمار توصيفي مربوط به ترتیب تولد…………………………………………………………………..61
جدول شماره 4-4: آمار توصيفي مربوط به رشته تحصیلی……………………………………………………………….62
جدول4-5- میانگین و انحراف معیار نمره ی کمرویی گروه های آزمایش و کنترل در مراحل پیش آزمون و پس آزمون………………………………………………………………………………………………………………………………..62
جدول4-6- تحلیل کوواریانس روی میانگین‌های نمره‌ی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه‌های آزمایش و کنترل در متغیر کمرویی………………………………………………………………………………………………………………………..63
جدول4-7- میانگین وانحراف معیار نمره ی دشواری در توصیف احساسات گروه های آزمایش و کنترل در مراحل پیش آزمون و پس آزمون………………………………………………………………………………………………63
جدول4-8- تحلیل کوواریانس روی میانگین‌های نمره‌ی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه‌های آزمایش و کنترل در متغیر دشواری در توصیف احساسات………………………………………………………………………………………..64
جدول 4-9- میانگین وانحراف معیار نمره ی دشواری در شناسایی احساسات گروه های آزمایش و کنترل در مراحل پیش آزمون و پس آزمون……………………………………………………………………………………………….65
جدول4-10- تحلیل کوواریانس روی میانگین‌های نمره‌ی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه‌های آزمایش و کنترل در متغیردشواری در شناسایی احساسات………………………………………………………………………………..65
جدول4-11- میانگین وانحراف معیار نمره ی تفکر عینی گروه های آزمایش و کنترل در مراحل پیش آزمون و پس آزمون……………………………………………………………………………………………………………………………….66
جدول4-12- تحلیل کوواریانس روی میانگین‌های نمره‌ی پیش‌آزمون و پس‌آزمون گروه‌های آزمایش و کنترل در متغیر تفکر عینی……………………………………………………………………………………………………………66
چکیده
هدف اصلي پژوهش حاضر مطالعه اثربخشی واقعیت درمانی بر کاهش کمرویی و نارسایی هیجانی دانش آموزان و مولفه هاي آن شامل واقعیت درمانی ، کاهش کمرویی ، و نارسایی هیجانی بود. جامعه آماری پژوهش حاضر کلیه دانش آموزان مشغول به تحصیل در مقطع متوسطه شهر اصلاندوز در سال تحصیلی 92-91 می باشد که بالغ بر 3000 نفر دانش آموز میباشد. در این پژوهش از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ا استفاده شده است. براي تعيين حجم نمونه از بین مدارس مقطع متوسطه، 4 مدرسه (2مدرسه دخترانه و 2 مدرسه پسرانه) و از هر کدام از این مدارس دو رشته و از هر رشته دو کلاس بصورت تصادفی انتخاب گردید. 341 نفر بر اساس جداول حجم نمونه مورگان انتخاب شدند.برای گردآوري اطلاعات مورد نياز پژوهش به وسیله دو پرسشنامه استاندارد تعدیل شده پرسشنامه کمرویی و پرسشنامه نارسایی هیجانی تورنتو انجام ‌گرفت. پژوهش حاضر از نظر روش آزمایشی است. برای تجزیه و تحلیل داده های جمع آوری شده از طریق پرسشنامه، از روشهای آماری توصیفی و استنباطی استفاده شد. بدین ترتیب که برای تلخیص، طبقه بندی، و تفسیر داده های آماری از فراواني و درصد فراواني(جدولها، نمودارها) و به منظور آزمون فرضیه های تحقیق از آزمون تحلیل کواریانس با استفاده از نرم افزار SPSS استفاده شده است. و در آخر نیز بر اساس نتایج بدست آمده با استفاده از آزمون ها به این نتیجه رسیده شد که آموزش واقعیت درمانی به طور معناداری باعث کاهش میزان کمرویی در دانش آموزان می گردد و این بدان معناست که آموزش واقعیت درمانی به طور معنادار باعث افزایش مهارتهای دانش آموزان در توصیف احساسات خود می گردد.
واژه های کلیدی: کمرویی ، نارسایی هیجانی، واقعیت درمانی .
فصل اول
کلیات تحقیق
1-1-مقدمه
گلاسر[1] در عصر بحران اجتماعی و از خود بیگانگی در آمریکا به این نکته پی برد که اساس تمام مشکلات مردم ناشی از کمرنگ شدن پیوند عاطفی بین آنهاست. افرادی که خود را گم کرده‌اند و سرگردان به هر تخته پاره‌ای چنگ می‌زنند تا چند صباحی زنده بمانند. اما باید به ساحل واقعی نجات رسید.
گلاسر به این نتیجه رسیده است که انسان‌ها بر خلاف دیدگاه‌های سنتی درمانی چیزی بیش از غرایز، امیال و عادات هستند. انسان‌ها انتخاب می‌کنند ، تصمیم می‌گیرند، تغییر می‌دهند، خودشان را بررسی می‌کنند.
گلاسر همچنین پی برد که چون با انسان طرف است، برای اجرای فن‌های درمانی به یک چیز دیگر هم احتیاج هست و آن رابطه است و دیگر یک درمانگر سرد و بی‌عاطفه‌ی متخصصِ مصلحت‌ اندیش نمی‌تواند موفق باشد. نقش مهم رابطه درمانی برای او یک فرض جدی در درمان لحاظ شد.
علاوه بر رابطه درمانی، نگاه گلاسر در آسیب‌شناسی روانی به فرد، نگاه مریضی یا نقص در رفتار نیست نگاه او به فرد این است که وی از توانایی‌های خود به درستی استفاده نمی‌کند تا به خودشکوفایی و کمال برسد. گلاسر همه آنچه را که در جنبش انسان‌گرایی وجود دارد با عقل و استدلال نیز همراه می‌کند اما همچنان فقدان «عبرت

از گذشته» در نظریة وی وجود دارد. زیرا انسان‌ها فکر می‌کنند، احساس می‌کنند، تجربه می‌کنند، از گذشته عبرت می‌گیرند و برای آینده آرزوهایی دارند.(گلاسر،1389)

به سوی ایفای نقش رایزن در مدارس عمومی سوق داد . گلسر ( 1965 ) فرضیاتی برای كمك به حل مشكلات كودكان تدوین كرد كه آنها را در كتاب واقعیت درمانی خود توصیف كرده است . او در حالی كه به كار در مدارس ابتدیی عمومی ادامه میداد ، متقاعد شد به اینكه اشاعه آثار شكست در فضای اكثر مدارس ، اثر مخربی بر اكثر كودكان مدارس دارد . حذف شكست از نظام مدارس و پیشگیری بزهكاری ، به عوض صرفا” درمان آن ، به صورت دو هدف عمده ی او درآمد . گلسر ( 1969 ) معتقد است كه آموزش و پرورش می تواند كلید روابط انسانی موثر باشد و در كتاب مدارس بدون شكست، برنامه حذف شكست، تاكید برتفكر بر تفكر به عوض كار حفظی، طرح ایده ی مرتبط بودن برای برنامه ی درسی قرار دادن انضباط به جای تنبیه ، ایجاد محیط یادگیری ، یعنی جایی كه كودك بتواند تجارب موفق و منتهی به هویت موفق خود را به اوج برساند ، ایجاد انگیزش و درگیر شدن ، كمك به كسب رفتار مسئولانه دانش آموز و برقراری شیوه های فعال شدن والدین و جامعه در مدارس را عنوان كرده است.(گلاسر،1389)
كوری ( 1977 ) رویكرد واقعیت درمانی را اینطور خلاصه می كند: یك درمان فعال، دستورالعمل، آموزشی، شناختی و رفتار – محورانه. اغلب از روش عقد قرار داد استفاده می شود و هنگامی كه قرار اد انجام شد، درمان خاتمه می یابد . این رویكرد می تواند هم حمایتی و هم مواجهه ای باشد . از سئوالات چه و چطور ولی نه از سئولات چرا اسفاده می شد . مهم آن است كه برنامه ای تدوین شود كه مراجع را برای دست یافتن به ارضاء و گاه حتی برای تمیز و تشخیص مطلوب ، كمك كند.
هدف های مشاوره :از اهداف اساسی واقعیت درمانی ، كمك به مراجع برای یافتن شیوه های موثر به منظور رفع نیازها و یادگیری شیوه ی كنترل زندگی توسط خود مراجع می باشد . درمان باید در چارچوب واقعیت به ارضای نیازهای اساسی منجر شود . دو نیاز اساسی انسان در رویكرد واقعیت درمانی همان طور كه گفته شد ، تبادل عشق و محبت و احساس ارزشمندی است . این دو نیاز در تشكیل هویت موفق فرد نقش مهمی دارند . در سایه ی امین این دو نیاز اساسی ، فرد قادر خواهد بود مسئولیت رفتارهای خود را به عهده گیرد . فرد با انتخاب بعد مسئولانه شخصیت خود میتواند هویتی موفق كسب كند .
فرایند مشاوره : همان گونه که اشاره شد اهداف اصلی واقعیت درمانی رشد مسئولیت پذیری و ایجاد هویتی موفق در فرد است . برای رسیدن به این هدف ابتدا باید به مراجع كمك كرد تا آگاهی خود را افزایش دهد . هنگامی كه مراجع نسبت به رفتارهای نادرست خود و شیوه های نامناسب كنترل محیط از سوی خود آگاهی پیدا كند ، برای یادگیری شیوه ها و رفتارهای جایگزین آمادگی بیشتری خواهد داشت . در فرایند مشاوره به مراجع كمك می شود تا میزان نزدیك بودن خواسته های خود را با واقعیت ارزشیابی كند ، رفتارهای را كه به بهبود زندگی منجر نمی شوند شناسایی و با كمك مشاور شیوه های مناسبی برای ایجاد تغییر در آنها اتخاذ كند . بنابراین در فرایند مشاوره ، اولین مرحله شناسایی رفتارهایی است كه مشاور در صدد اصلاح آن است . مشاور به گذشته ی فرد توجهی ندارد و از پذیرش انتقال می پرهیزد . تشخیص عبارت است از شناسایی رفتار غیر مسئولانه. در فرایند مشاوره، مشاور از مراجع می خواهد ، كلیه ی راه حل های احتمالی حل مسئله را بنویسد . سپس به بررسی و تجزیه و تحلیل راه حل های پیشنهادی مراجع می پردازد . مراجع با همفكری او می تواند از بین راه حل های مطرح شده مناسب ترین راه حل را برگزیند ( گلاسر 1989 ) . از آنجا یی كه در فرایند مشاوره از اصول یادگیری استفاده زیادی می شود نظریه های یادگیری به میزان زیادی مورد توجه مشاورانی است كه از این روش درمانی استفاده می كنند ( كوری، 2001)
به منظور موفقیت فرایند مشاوره، مشاور باید مواردی را مورد توجه قرار دهد : 1 – ایجاد ساختار و محدودیت در جلسات درمان .
2 – احترام به مراجع .
3 – تمركز بر نقاط قوت و استعداد های بالقوه ی فرد كه به موفقیت او كمك می كند .
4– رشد فرایند ارزشیابی خواسته های قابل حصول به شیوه ای واقع گرایانه . 5– آموزش مراجع به منظور شكل دادن طرح هایی برای ایجاد تغییر در رفتار .
به نظر گلاسر ( 1992 ) هنگامی كه مراجع متوجه شود رفتارهای فعلی او نمی توانند خواسته های او را تحقق بخشند ، می تواند رفتارهایی را انتخاب كند كه دستیابی به خواسته های او را تسریع می كنند . روش های ارائه شده از جانب مشاور به منظور تغییر رفتار او موثر واقع می شند . گلاسر و ووبولدینگ (1995) روش [11]WDEP را برای استفاده در فرایند درمان توصیه كرده اند . هر یك از این حروف به مجموعه ای از راهبردها اشاره دارد : W بیانگر خواسته ها ( نیاز ها )، D بیانگر راهنمایی و عمل كردن، E بیانگر ارزشیابی وP بیانگر طرح ریزی است .
واقعیت درمانی به منظور مشاوره در زمینه ی فعالیت های اجتماعی ، آموزشی ، بازپروری ، مدیریت موسسات و رشد ارتباطات كاربرد دارد . این رویكرد در مدارس ، مراكز اصلاح و تربیت ، بیمارستان ها ، مراكز نگهداری كودكان بی سرپرست و مراكز مشاوره مورد استفاده قرار می گیرد . گلاسر ( 1986 ) اظهار داشته است واقعیت درمانی به منظور حل بسیاری از مشكلات روان شناختی مورد استفاده قرار می كیرد . این روش در مورد مشكلات هیجانی خفیف تا عمیق و در مورد كودكان ، نوجوانان ، بزرگسالان و افراد پیر نیز كاربرد دارد . به نظر گلاسر ، مهارت تكنیكی درمانگر بر كاربرد این روش تاثیر بسیاری دارد . اگر درمانگر مهارت كافی داشته باشد می تواند افسردگی مراجعان را
درمان كند ، افراد معتاد را در جهت یافتن زندگی نو یاری دهد، حس خود ارزشمندی را در نوجوانانی كه دست به خود كشی زده اند ، افزایش دهد ، با افراد مبتلا به معلولت های شدید به خوبی كار كند و معلمان و مشاوران مدرسه را با شیوه های مناسب رفتار با كودكان آشنا سازد . درمانگر ماهر می تواند با توجه به ویژگی و مشكلات مراجع شیوه ی خاص او را انتخاب كند ، شیوه ای كه به مراجع كمك می كند از طریق انتخاب رفتارهای مناسب و جایگزین كردن آن به جای رفتارهای مشكل ساز زندگی جدیدی را برای خود طرح ریزی كند . ( گلاسر ، 1986 )
رویکرد واقعیت درمانی یک رویکرد رفتاری است زیرا بر آنچه که شخص انجام می‌دهد تأکید دارد. (نه بر آنچه که او احساس می‌کند). اما رفتاری که گلاسر می‌گوید از بعد محرک و پاسخ رفتارگراها نیست، وی رفتار را در مقابل یک ملاک عینی که او آن را واقعیت می‌نامد، مورد ارزیابی قرار می‌دهد. این واقعیت می‌تواند، واقعیتی عملی، اجتماعی، اخلاقی باشد.
گلاسر می‌گوید: باید قالب‌های فکری و عادت‌های رفتاری ناپسندی که منجر به شکست فرد شده است به‌وسیله اعمال و رفتار جدیدی شکسته شود. چرا که مراجع دیگر نتواند گذشته را ملاک رفتار ناپسندش قرار دهد و با رفتار جدید عادت‌های جدید و خوب جانشین شود.
آنچه که تاکنون مطالعات نشان می‌دهد چنین نتیجه گرفته می‌شود: رشد شناختی، رشد عاطفی، رشد اجتماعی، رشد زیستی سبب رفتار و مولد رفتار ما بوده است. اما گلاسر می‌گوید: شما رفتار کنید تا رشدهای شناختی، عاطفی، اجتماعی و زیستی در شما اتفاق بیفتد.
نظریه متداول : رفتار رشد زیستی، شناختی . . .
نظریه گلاسر: رشد زیستی ، شناختی . . . رفتار
گلاسر اعتقاد دارد که تمامی رفتارهای انسانی برای برآوردن نیازهای اساسی فیزیولوژیکی و روانی است که برای همه یکسان وجود دارد.
داشتن هویت مهم‌ترین نیاز روانی انسان است که از بدو تولد در نظام زیستی انسان متولد می‌شود . پس از آن که فرد به دنیا می‌آید باید این نیاز او پاسخ داده شود اما این نیاز نیز مانند نظریه اریکسون و نظریه بالبی یک دوره نقش پذیری، حساس و بحرانی دارد که اوج آن در سنین ۱۰-۵ سالگی است. که می‌گوید: نیاز به هویت بعد از این سن به‌سختی و با درد و رنج اتفاق می‌افتد. (چون بایستی یک فرایند غلبه بر ناکامی‌ها نیز در این بین صورت بگیرد).
2-4-3-تعریف واقعیت درمانی
واقعیت یعنی حقیقت، یعنی تشخیص درست از نادرست، تشخیص حق از باطل، واقعیت یعنی هر نوع تجربه به نوعی واقعیت است.
گفته می‌شود همه چیز واقعی است تنها چیزی که به واقعیت و ناواقعیت مفهوم می‌دهد این اصل است که پی‌آمدهای دور و فوری آن چیز را درنظر بگیریم.
رفتار واقعیت‌گرایانه یعنی:
رفتار و کرداری که هم پی‌آمدهای دور آن و هم پی‌آمدهای فوری آن درنظر گرفته شود و نتایج سبک سنگین شود و ارزیابی شود.
یعنی اگر لذت بعدی عملی بیشتر از تلاش و رنج آنی باشد آن را می‌توان کاری واقعیت‌گرایانه خواند.
رفتار ناواقعیت گرایانه یعنی:
یعنی اگر درد و رنج بعدی عملی بیش از لذت آنی آن باشد، ناواقعیت گرایانه است.
در واقع انسان در انتخاب بین واقعیت و ناواقعیت گاهی بخشی یا همة واقعیت را انکار می‌کند که ما نام بیمار به آنان اطلاق می‌کنیم، در واقع بیمار کسی است که ارتباط خود را با واقعیت از دست می‌دهد و ناواقع‌گرا می‌شود .
واقعیت را چگونه بشناسیم؟
در دامن فرهنگ هر جامعه‌ای (که پایة آن آموزش و پرورش است) واقعیت وجود دارد.