132

5-6 اولویت ابعاد آينده‌پژوهي با توجه به وظیفه فرهنگی سازمان حج و زیارت

133

فهرست شکل‌ها

 
مدل مفهومی ‌تحقیق

12

فهرست نمودارها

2-1) نمودار تشکیلات سازمان حج و زیارت

83

فصل اول
کلیات طرح
 
مقدمه
جهان معاصر در آستانه‌ تحول‌ها و دگرگوني‌هاي شگرفي است. خورشيد سومين هزاره تاريخ با طلوع خويش، الگوها و قالب‌هاي تجويزي را ذوب كرد و انسان معاصر تمامي داشته‌ها و پندارهاي خويش را بر باد رفته ديد. پيدايش نظريه آشوب، نظريه‌ سامانه‌هاي پيچيده و نظريه‌ سامانه‌هاي باز، تنها نقطه‌ آغازي بر اين دوران آشوبناك است. به باور “ريچارد اسلاوتر”، شكل‌گيري اين شرايط به معناي آن بود كه ديدگاه جهاني – صنعتي غرب، كه بر قطعيت، پيش ‌بيني‌ پذيري، هدايت و منطق‌گراييِ ابزاري تكيه داشت، از هم فرو پاشيده است. در اين محيطِ سرشار از بي‌ثباتي و آكنده از عدم قطعيت، تنها رويكرد و سياستي كه احتمال موفقيت و كام روايي دارد، تلاش براي معماري آينده است. گر چه اين تلاش همواره با خطرپذيري فراوان قرين بوده است، اما به هر حال پذيرش اين مخاطره، به مراتب عاقلانه‌تر از نظاره‌گر بودن تحول‌های آينده است. ترسيم ديدمان‌هاي روشن آينده، آگاهي از روندها، تحول‌ها و در نتیجه تصميم‌گيري به هنگام، مي‌تواند هر جامعه و سازماني را در يافتن بهترين راهها تواناتر سازد. (خزايي، 1390‌)
دست یابي به اين توانمندي، نيازمند چيرگي بر دانش راهبردي آينده‌پژوهي و كاربست آن در عرصه‌ عمل و رقابت‌هاي آينده است. آينده‌پژوهي، دانشی بين رشته‌اي است و تحول علوم و فن‌آوري‌ها در آن تأثيري مستقيم و بي‌واسطه دارد. آینده‌پژوهی، دانش و معرفتی است که چشم مردم را نسبت به رویدادها، فرصت‌ها و مخاطره‌های احتمالی آینده باز می‌کند و ابهام‌ها و تردیدهای فرساینده را می‌کاهد. توانایی انتخاب‌های هوشمندانه مردم و جامعه را افزایش داده و به همگان اجازه می‌دهد تا بدانند به کجاها می‌توانند بروند (آینده اکتشافی) و به کجاها باید بروند (آینده‌های هنجاری) و از چه مسیرهایی می‌توانند با سهولت بیشتری به آینده‌های مطلوب خود برسند. (ملکی فر و همکاران، 1386، 7-6)
هدف آينده پژوهی مديريت روندها، انطباق با شرايط بقا و رشد و احراز آمادگي براي موارد پيش‌بيني نشده است. به عبارت ديگر آرمان آينده‌پژوهي، كشف آينده‌هاي محتمل، گزينش بهترين و در صورت امكان معماري آن است. (خزايي، 1390)
نکته قابل توجه در مطالعه آینده آن است که آینده‌پژوهی به پیش‌بینی قطعی آینده نمی‌پردازد، بلکه عوامل شکل دهنده شناسایی، مطالعه و مورد بحث واقع می‌شوند. سپس چالش‌ها و موضوع‌های پیش رو، شناسایی می‌شوند تا بتوان با ارائه راه کارهای مناسب برای برخورد با آن‌ها، برنامه‌ریزی نموده، از بروز چالش‌ها و تحقق آینده نامطلوب جلوگیری نمود. (قدیری، 1384)
اينك پژوهش در حوزه‌ آينده، به شيوه‌اي فزاينده، تصميم‌ها و سياست‌هاي عمومي را متاثر ساخته است و بسياري از سازمان‌هاي آينده‌پژوهي مي‌كوشند عرصه‌هاي برنامه‌ريزي و سياست‌گذاري را هدف تلاش‌هاي خود قرار دهند و براي كاميابي بيشترِ كسب و كار خود، آينده‌پژوهي را به خدمت گيرند.(خزایی، 1390)
بنابراین آینده‌پژوهی بیش از گذشته نیاز سازمان‌ها و مدیران عصر عدم قطعیت است.
 
بیان مسأله تحقیق
در عصری که تغییر مداوم و عدم اطمینان از مهم‌ترین ویژگی‌های آن است و کسب و کارها هر روز با مسائل جدید و ناشناخته‌ای از جنس آینده روبه‌رو هستند، مدیران با مشکل واقعی تلاش برای هدایت سازمان‌های خود در یک محیط نامطمئن و متغیر و توافق بر سر پی‌گیری انواع برنامه‌های کاربردی و عملی روبه‌رو هستند. (عاضدی تهرانی، 1389)

سابقه پروژه نيروي هوايي 2025
پيشينه فعاليت‌هاي آينده اندیشی در آمريكا، كه ابتدا رنگ تكنولوژيك داشت، به دهه 1930، زمان رياست جمهوري “روزولت”، باز مي گردد. با شروع جنگ جهاني دوم، پاي مطالعه‌های رسمي آينده اندیشی به نيروهاي مسلح آمريكا باز شد. در سال 1945 كه مقارن با تأسيس انديشگاه رند در نيروي هوايي آمريكاست، ارتش اين كشور مطالعاتي را با عنوان “به سوي افق‌هاي نو” براي پي بردن به تأثير تكنولوژي‌هاي آينده بر قدرت دفاعي آغاز كرد. به اين منظور، بسيج همگاني آينده پژوهان، دانشمندان، نويسندگان داستان‌هاي علمي ـ تخيلي، افسران، و تكنولوژيست‌هاي غيرنظامي را به راه انداخت و آن‌ها را در هم انديشي‌هاي متعدد گرد هم آورد. اين مطالعه‌ها، به ويژه با كوشش نيروي هوايي كه بازوي اصلي فعاليت‌هاي آينده اندیشی در ارتش آمريكاست، كماكان تا امروز دنبال شده است.
عظيم ترين پروژه آينده پژوهی نيروي هوايي آمريكا تا به امروز پروژه “نيروي هوايي 2025” است كه در اواي

ل سال 1995 آغاز شد و يافته‌هاي آن سرانجام در 3300 صفحه و 10 مجلد تنظيم و به فرماندهي نيروي هوايي آمريكا ارائه گرديد. نيروي هوايي آمريكا، تني چند از افسران كارآمد خود و تعدادي از افسران ساير نيروها را مأمور كرد تا عميقاً به پيشرفت‌هاي تكنولوژي، سياست‌هاي جهاني، روندهاي اجتماعي و ديگر عوامل تعيين كننده نگاه كنند و “بدترين” وضعيتي را كه ممكن است ايالات متحده در 30 سال آينده با آن روبرو شود به تصوير در آورند و به اين وسيله نيروي هوايي را براي مواجهه با چالش‌هاي آينده مهيا نمايند.
در بخشي از اسناد اين پروژه خاطر نشان شده است:
هدف نهايي پروژه اين بود كه شرايط اقتصادي، سياسي و نظامي جهان در سال 2025 ترسيم و نيز راه‌هاي افزايش استعدادها و قابليت‌هاي نيروي هوايي آمريكا براي سازگاري با اين شرايط بررسي شود. فرمانده وقت نيروي هوايي آمريكا به صراحت در مورد ديدگاه حاكم بر پروژه نيروي هوايي 2025 گفته است:
“چيزي كه ما سعي در انجام آن داشتيم اين بود كه يك موقعيت بسيار مشكل را پيش روي نيروي هوايي قرار دهيم. از نظر ما اين يك روش دورانديشي و كسب آمادگي براي آينده است. ما نمي‌خواهيم ناگهان با ابر ليزرهاي 30 سال آينده روبرو شده و غافل گير شويم. “
 اهداف كليدي در پروژه نيروي هوايي 2025پروژه نيروي هوايي 2025 آمريكا، سه هدف كليدي زير را دنبال مي كرد:
۱-خلق چند تصوير واقع بينانه از جهان در سال 2025
۲-نشان دادن “بدترين وضعیتي” كه آمريكا ممكن است در 30 سال آينده با آن روبرو شود.
۳-تدوين استراتژي 30 ساله نيروي هوايي آمريكا، به طوري كه اين نيرو را براي مواجهه با بدترين شرايط ممكن در سال 2025 آماده نمايد.
 پرسش‌هاي محورياين پروژه سه پرسش محوري داشت:
1-ارتش آمريكا در 30 سال آينده با چه مسايلي در بعدهای جهاني و ملي روبرو خواهد شد؟
۲-به طور خاص، نيروي هوايي آمريكا در 30 سال آينده با چه چالش‌ها و مسايلي دست به گريبان خواهد بود؟
۳-نيروي هوايي براي غلبه بر اين چالش‌ها و مسايل از هم اكنون بايد به استقبال چه تحول‌هایي در مأموريت، سازماندهي، دكترين، استعدادهاي نظامي، سلاح‌ها و تكنولوژي‌هاي خود برود؟ به خصوص بايد روي كدام تكنولوژي‌ها و سلاح‌ها سرمايه گذاري نمايد؟
بديهي است پاسخ‌گويي به اين سؤال‌ها يكباره امكان پذير نبوده، و قبل از آن مي بايست به زنجيره اي از سؤال‌هاي ديگر پاسخ داده می‌شد:
الف- اوضاع كلي جهان در 30 سال آينده چگونه خواهد بود؟
ب- وضعيت كلي ايالات متحده در سال 2025 چگونه خواهد بود؟
پ- سرعت رشد و وضعيت كلي تكنولوژي در خلال 30 سال آينده چگونه خواهد بود؟
ت – در طول 30 سال آينده، احتمالاً چه سلاح‌هاي جديدي ظهور خواهند كرد؟
چارچوب تولید سناریو‌ها در پروژه نيروي هوايي 2025به نظر مي رسد كه آينده پژوهان آمريكايي در پروژه نيروي هوايي 2025، يك “ديدگاه كل‌نگر” را براي سناریونگاری انتخاب كرده‌اند‌. براساس اين ديدگاه، آن‌ها توانستند يك فضاي سه بعدي خلق كنند كه بتوان انواع آينده‌ها را از زاويه ديد آمريكا در آن نمايش داد. خلق اين فضا، كه خصوصاً با افراد “ديداري” ارتباط برقرار مي كند، يكي از هنرنمايي‌هاي آينده پژوهان آمريكايي در اين پروژه بوده است. پروژه نيروي هوايي 2025 آمريكا از سه بُعد به آينده نگاه ميكند و سه نیروی پیشران کلیدی را در نظر مي گيرد.
الف. بُعد ايدئولوژيك / فرهنگي. (محور z)
اين بُعد كه “وضعيت جهاني نگرش آمريكايي” نام دارد به اين سؤال‌ها پاسخ مي دهد كه آيا مردم جهان در 30 سال آينده، آمريكائي فكر خواهند كرد؟ آيا جهان بيني و ارزش‌هاي آمريكايي طرد نخواهد شد؟ آيا نگرش‌ها و ارزش‌هاي غیر آمریکائی مغلوب نخواهند شد؟ بسته به پاسخ اين سؤال‌ها، آمريكا حتي ممكن است در جهان آينده به كلي “منزوي” شود.
ب. بُعد تكنولوژيك. (محور x)
اين بُعد كه “سرعت پيشرفت تكنولوژي و توزيع جهاني” ناميده مي شود، به اين سؤال‌ها پاسخ مي دهد كه آيا سرعت پيشرفت تكنولوژي طي 30 سال آينده مانند امروز خواهد بود و يا صورت تصاعدی و انقلابي پيدا خواهد كرد؟ آيا تكنولوژي برتر كماكان در دست عده انگشت شماري از ملت‌ها باقي خواهد ماند يا ملت‌هاي ديگري هم صاحب تكنولوژي برتر خواهند شد؟
پ. بُعد سياسي ـ امنيتي (محور y)
اين بُعد كه “شبكه جهاني قدرت” نام دارد به اين سؤال پاسخ ميدهد كه آيا قدرت سياسي، اقتصادي، فرهنگي و نظامي در جهان 30 سال آينده همچنان در انحصار برخي از ملت‌ها خواهد بود و يا كاملاً در جهان توزيع خواهد شد؟
چهار سناريوي اصلي براي جهان و آمريكا در سال 2025
آينده پژوهان آمريكايي مقادير مختلفي را براي هر يك از هنجارها انتخاب نمودند و براساس آن‌ها توانستند چهار نقطه را در فضا مشخص كنند كه نمايانگر چهار آينده باورکردنی براي جهان و آمريكا در سال 2025 بود. براي هر آينده يك استعاره انتخاب كرده و يك سناريو براي آن ابداع نمودند. اين استعاره‌ها و سناريوها عبارت است از:

ه ممکن است پیش آید در اختیار قرار می‌دهند و از همین رو در تصمیم‌گیری‌های واقعی در عرصه‌های کار و زندگی و سایر فعالیت‌ها ارزش بسیاری دارند. (کورنیش، 1388، 63)
عدم قطعیتی که در پیش‌بینی‌های مبتنی بر روندها به چشم می‌خورد، چندان هم ناگوار نیست. از این بابت تا اندازه‌ای هم باید خوشحال بود، چرا که خبر از قدرت روزافزون بشر برای انتخاب آینده خود می‌دهد، اما برای انتخاب آینده، باید پیشامدهای احتمالی آینده را شناخت. روندها بهترین راه را برای انجام این مهم در اختیار قرار می‌دهند و به کمک آن‌ها می‌توان درباره اقدام‌هایی که باید انجام داد، بهتر تصمیم گرفت. (کورنیش، 1388، 65)
باید دانست که روندها جبر تقدیر نیستند و می‌توان آن‌ها را تغییر داد! روندها در اثر اقدام‌های حساب شده بشری که با آن‌ها به پیکار برخاسته، تغییر می‌کنند. بنابراین هیچ روندی برای همیشه ادامه نخواهد یافت و در نهایت آهسته یا مقلوب خواهد شد. (کورنیش، 1388، 70-61)
البته باید توجه داشت که برخی از روندها در واقع “شاخص” هستند، چرا که چند روند مختلف را ترکیب می‌کنند و پیمانه یا معیاری کلی و بسیار ارزشمند در اختیار قرار می‌دهند. (کورنیش، 1388، 65) به عبارتی برای درک دگرگونی بزرگ باید با شناخت جریان تغییر، آن‌ها را ساده سازی کرده و در هر پدیده‌ای، سهم هریک از این روندها را مشخص نمود. این روندها را کلان‌روند گویند؛ چرا که هر یک ناظر به یک حوزه کلیدی تغییر هستند و نیروی بسیار مهمی در زندگی بشر امروز به شمار می‌آیند.
بنابراین کلان‌روندها مجموعه‌ای از خطوط تغییر هستند که در مسیر واحدی پیش می‌روند و تغییرهای سهمگینی را در بسیاری از ابعاد زندگی رقم می‌زنند. البته گاهی مسیر یا سرعت یک روند یا یک کلان‌روند به گونه‌ای غیرمنتظره تغییر می‌کند. (کورنیش، 1388،53-46)
طبقه‌بندی روندها، تفکر نظام مند درباره آن‌ها را آسان‌تر می‌کند و ما را قادر می‌سازد از آن‌ها به گونه‌ای اثربخش‌تر استفاده کنیم. از این رو، پژوهش‌گران روش‌های مختلفی را برای طبقه‌بندی روندها ابداع کرده‌اند‌.
در فصل سوم کتاب “آینده‌پژوهی پیشرفته” شش کلان‌روند به عنوان 6 جریان تغییر معرفی شده است. هر یک از این کلان‌روندها به کمک روندهای سازنده آن‌ها تجزیه و تحلیل می‌شوند. این 6 جریان پیش رفت که هریک، توسعه دیگری را به همراه دارد عبارتند از:
1- پیشرفت فن‌آوری: این کلان‌روند، تعداد زیادی از روندهای خردتر همچون پیش‌رفت نمایی رایانه‌ها، مواد، فن‌آوری زیستی، فن‌آوری نانو و صدها فن‌آوری دیگر را در برمی‌گیرد.
2-رشد اقتصادی: کلان‌روندی است که از پیشرفت فن‌آوری نشأت می‌گیرد. چرا که فن‌آوری‌های پیش‌رفته‌تر، تولید کالاها و خدمات بهتر و ارزان‌تر را نوید می‌دهد. تلاش مردم برای بدست آوردن آن‌ها، رشد اقتصادی را دامن می‌زند.
3- بهبود سلامت بشر: توسعه و پیشرفت دو جریان تغییر قبلی، به بهبود سلامت بشر منجر شده است، چرا که غذای بیشتر، شبکه‌های فاضلاب بهتر، خدمات بهداشتی بهتر و مانند آن‌ها را فراهم آورده است.
4- افزایش تحرک: امروزه، کالاها و اطلاعات بسیار سریع‌تر و در مقیاسی وسیع‌تر از گذشته جابه‌جا می‌شوند و انسان‌ها نیز با سرعتی که پیش از این تصورش هم ممکن نبود، نقل مکان می‌کنند. این کلان‌روند را می‌توان اساسی‌ترین عامل جهانی شدن و یکپارچگی جهانی و روز افزون فعالیت‌های بشر دانست.
5- زوال محیط زیست: رشد فزاینده جمعیت و نیز توسعه اقتصادی، زوال محیط زیست را به دنبال داشته است. از عامل‌های این جریان تغییر می‌توان کاهش ذخایر فسیلی، خشک شدن دریاچه‌ها، کاهش زمین‌های کشاورزی، صید بی رویه ماهی‌ها، گرم شدن زمین و ذوب یخ‌های قطبی و … را نام برد.
6-افزایش فرهنگ زدایی (افول فرهنگ سنتی): این کلان‌روند زمانی رخ می‌دهد که مردم به خاطر تغییر شرایط، فرهنگ خود را از یاد ببرند یا نتوانند آن را در زندگی روزمره خود متجلی سازند. به علت تحرک زیاد، تغییرهای سریع، رشد اقتصادی و عواملی مانند آن‌ها، فرهنگ زدایی به عنوان جریان تغییر ششم در مقیاس جهانی مطرح می‌شود. (کورنیش، 1388، 52-46)
“عبدالرحیم پدرام و عباس جلالی وند” نیز نه روند عمده را که بر آینده جهان تأثیرگذار است به شرح ذیل ذکر می‌کنند:

1. تغییر قدرت اقتصادی

2.تغییر چشم‌انداز کار
3.تغییر چشم‌انداز جفرافیای سیاسی و امنیت
4.افزایش فشار بر منابع طبیعی
5.افزایش تقاضاهای ذی نفعان از کسب و کار
6.تغییر دورنما و چشم‌انداز فن‌آوری
7.تغییر اقتصاد اطلاعات و دانش
8.تغییر چشم‌انداز و دورنمای مصرف کننده
9.تغییر چشم‌انداز و دورنمای صنعت (پدرام، جلالی وند، 1392، 9-8: 1)
هریک از این روندها، فرصت‌ها و تهدیدهایی به وجود می‌آورند و همگی بر شیوه اقدام‌ها در آینده جهت رسیدن به موفقیت و تعامل با محیط پیرامون اثر خواهند گذاشت. (پدرام، جلالی وند، 1392، 1:9)
همچنین “فیلیپ کاتلر” دریافت که روندهای پراهمیت در عرصه کسب و کار را می‌توان به شش حوزه گسترده جمعیتی، اقتصادی، حاکمیتی، زیست محیطی، اجتماعی/فرهنگی، و فن‌آوری تقسیم کرد. این طبقه‌بندی را می‌توان به کمک سرواژه آن‌ها به زبان انگلیسی “دیجست” به خاطر سپرد. انجمن آینده جهان نیز از همین طبقه‌بندی استفاده می‌کند. دوماهنامه “فیوچریست” که ارگان انجمن به شمار می‌رود، نیز در هر شماره خود روندهای جاری را در قالب این شش گروه بررسی می‌کند (سایر نظام‌های طبقه‌بندی که در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرند، روندهای زیست محیطی و جمعیتی را در یک گروه جای می‌دهند، اما هیأت تحریریه فیوچریست ترجیح می‌دهد آن‌ها را جداگانه مطالعه کند).

وژه‌های آینده‌نگاری و نمودار الگوی آینده‌نگاری به پایان رسیده است.
سارا خواب نما(1391) در پژوهشی تحت عنوان “نقش آینده‌پژوهی در تفکر استراتژیک” در پی تعیین نقش آینده‌پژوهی در تفکر استراتژیک می‌باشد. بدین منظور ابتدا به بیان مفاهیم آینده‌پژوهی و تفکر استراتژیک پرداخته تا رویکردها، اهداف و کارکردهای آینده‌پژوهی تبیین گردد. در ادامه تاثیر آینده‌پژوهی بر تفکر استراتژیک و در نتیجه مدیریت استراتژیک مورد بررسی قرار گرفته است.
” سازمان‌های آینده و شناسایی روندهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و تکنولوژیکی” عنوان پژوهش نجمه جلالیان(1391) می‌باشد. دراین تحقیق با استفاده از ادبیات مدیریت و آینده‌پژوهی به شناسایی روندهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و تکنولوژیکی به زعم اندیشمندان و رهبران سازمان‌ها پرداخته تا راهنمایی باشد برای سازمان آینده؛ چرا که یک سازمان آینده همواره باید شرایط را مدنظر داشته باشد. شناسایی روندها مسئولیت جذابی است که هرگز پایان نمی‌یابد. آگاه بودن از روندهای احتمالی یکی از اولین و ضروری‌ترین گام‌هایی است که در جهت ایجاد یک آینده روشن‌تر باید برداشته شود.
افسانه زمانی مقدم و محبوبه باغبانیان(1391) در پژوهشی تحت عنوان “روش‌ها و رویکردهای آینده‌پژوهی” ضمن تعریف دانش آینده‌پژوهی و روش‌های انجام آن، اهداف و ارزش‌های مورد توجه آینده‌پژوهان را تبیین نموده‌اند. سپس روش‌های دست‌یابی به آینده مطلوب با دو رویکرد اکتشافی و هنجاری به همراه مدلی سازمانی ارائه گردیده است.
بخش چهارم: معرفی سازمان مورد مطالعه
2-4-1)تاريخچه و جايگاه حج و زيارت در كشور
در سال 1333 ه.ش بنا به پيشنهاد وزارت امور خارجه، آيين‌نامه امور حج به تصويب هيأت وزيران رسيد. بعد از آن در سال 1338ه.ش بنا به پيشنهاد وزارت امور خارجه روال جديدي بر آيين‌نامه و مقررات مربوط به امور حج توسط هيأت وزيران به تصويب رسيد كه براساس آن كميسيون‌ها كار موقت خود را در تاريخي معين زيرنظر استانداران و فرمانداران شروع و پايان مي‌دادند. در سال 1343 ه.ش و بنا به پيشنهاد وزارت كشور، هيأت وزيران آيين‌نامه تشكيل كميسيون دائمي حج را تصويب نمود. اين تصويب نامه در سال 1345ه.ش مجدداً اصلاح و آيين‌نامه راهنمايان حج به آن اضافه گرديد كه براساس آن امور اداري و مالي حج با تشكيل دفتري به نام كميسيون‌ دائمي حج و زيارت كشور به صورت متمركز انجام مي‌گرفت، اما در جايگاه تشكيلاتي آن وزارت‌خانه، جايگاهي براي اين امر ديده نشده بود. به‌دنبال اصلاح ساختار وزارت كشور در سال 1350 اين جايگاه در زير مجموعه معاون امور سياسي و در شاخه تابعه آن يعني اداره كل سياسي، به‌ نام دبيرخانه امور حج گنجانده شد.
در سال1351 ه.ش بنا به پيشنهاد سازمان اوقاف و امور خيريه، تصويب نامه شوراي عالي حج به تصويب هيأت وزيران رسيد كه در آن تصريح شد كليه امور حج از وزارت كشور گرفته و به سازمان اوقاف واگذار گردد كه در ساختار تشكيلاتي، سازمان اوقاف وابسته به نخست‌وزيري بوده، اداره امور حج نیز زير مجموعه معاونت خدمات ديني قرار گرفت. اين وضعيت تا سال 1358 ادامه يافت و در اين سال لايحه قانوني تشكيل سازمان حج و زيارت وابسته به وزارت ارشاد ملي و انتزاع كليه امور آن از سازمان اوقاف به تصويب شوراي انقلاب جمهوري اسلامي ایران رسيد كه در حقيقت مجوز قانوني تشكيل سازمان حج و زيارت بعد از انقلاب بود.
در پي مصوبه فوق شوراي انقلاب جمهوري اسلامي ايران بنا به پيشنهاد وزارت ارشاد ملي و در اجراي ماده 3 لايحه قانوني تشكيل سازمان حج و زيارت، آيين‌نامه نحوه انتخاب و حدود وظايف و اختيارات و اركان اصلي سازمان حج را درتاريخ 17/2/59 تصويب نمود كه به مثابه اساسنامه تلقي مي‌شود و در همان سال ساختار تشكيلاتي سازمان حج بر ساس آيين‌نامه فوق تهيه و به همراه مجموعه اهداف، وظايف و پست‌هاي سازمان به امضاء وزير ارشاد ملي و دبيركل سازمان امور اداري و استخدامي وقت رساند.
سازمان حج و زيارت تا سال 1363 داراي فعاليت‌هاي مستقل و تابع وزارت ارشاد ملي بود. در اين سال مجلس شوراي اسامي در جلسه مورخ 2/10/ 1363 قانون تشكيلات و اختيارات سازمان حج و اوقاف و امور خيريه را كه به تأييد شوراي نگهبان نيز رسيده بود، طي نامه‌اي در مورخ 9/10/1363 به رياست جمهور وقت اعلام نمود. اين قانون در 18 ماده و 17 تبصره مجدداً فعاليت‌هاي سازمان حج و اوقاف را با هم ادغام و طي قانون فوق‌الذكر ابلاغ كردند. در سال 1370 در اجراي اوامر مقام معظم رهبري در خصوص كيفيت اداره امور حج و زيارت، شوراي عالي اداري در بيستمين جلسه خود طي مصوبه شماره 462/د/ش مورخ 15/8/70 سازمان حج و زيارت را سازماني مستقل و جدا از اوقاف شناخت كه زير نظر وزير فرهنگ و ارشاد اسلامي اداره مي‌گردد. تصويب‌نامه و مجموعه وظايف و پست‌هاي سازماني مستقل بنا به پيشنهاد، پس از بحث و بررسي طي ابلاغيه ارديبهشت ماه سال 1371 به تصويب رسيد. در سال 1375 نیز با توجه به سياست‌هاي دولت مبني بر واگذاري امور به بخش خصوصي و كاهش تصدي‌هاي دولتي، تشكيلات جديد سازمان حج و زيارت با كاهش تعداد پست‌ها به تصويب سازمان امور اداري و استخدامي رسيد كه در مرداد ماه سال 1376 ابلاغ شد.
در نهايت شوراي عالي اداري در صد و بيست و هفتمين جلسه مورخ 24/3/1384 به منظور ايجاد انسجام در ساختار تشكيلاتي سازمان حج و زيارت با توجه به لايحه قانوني تشكيل سازمان حج و زيارت مصوب 1358 شوراي انقلاب، وظ
ايف قانوني سازمان حج و زيارت را تصويب نمود كه به استناد آن سازمان حج و زيارت يك سازمان مستقل، وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي است كه براساس سياست‌هاي مصوب نظام، انديشه‌هاي امام راحل(ره)، رهنمودهاي مقام معظم رهبري و رييس جمهور و اين مصوبه اداره مي‌گردد.
اهداف سازمان:
سياست‌گذاري، نظارت، هدايت و اداره امور حج و زيارت عتبات عاليات درخارج از كشور و برقراري ارتباط با كشورهاي اسلامي و مجامع بين المللي اسلامي در امر حج و زيارت و شناساندن ماهيت و ابعاد مختلف انقلاب اسلامي به حجاج. (مصوبه شورای عالی اداری مورخ 24/3/1384)
وظايف سازمان:
اجراي كليه دستورها و ارشادهای مقام معظم رهبري.
تهيه و تدوين برنامه‌هاي راهبردي، سياست‌ها، خط‌مشي‌ها و روش‌هاي اجرايي حج و زيارت جهت ارائه به شوراي عالي حج و ساير مراجع ذيربط.
اداره امور حج، عمره و زيارت عتبات مقدس و اماكن متبركه خارج از كشور با استفاده از نيروي انساني متدين و كارآزموده و بهره‌گيري از آخرين فن‌آوري‌هاي اطلاعات.
انجام پژوهش و اطلاع‌رساني پيرامون مسائل فرهنگي، اجتماعي، خدماتي، رفاهي و ساير امور مربوط به حج و زيارت و نيز نظرسنجي از زائران و ارزشيابي و ارزيابي عملكرد سازمان‌ها، نهادها و بخش‌هاي مختلف دولتي و غيردولتي مشمول و تهيه گزارش‌هاي لازم براي ارايه به مراجع ذيربط.
ايجاد ارتباط و هماهنگي با سازمان‌ها، دستگاه‌ها و نهادهاي مسئوول در امور حج و زيارت.
برنامه‌ريزي و اقدام در جهت ارتقاي سطح مهارت، دانش و بصيرت ديني كارگزاران حج و زيارت به ويژه، مسئوولان كاروان‌ها و راهنمايان و نيز رسيدگي و نظارت بر امور مربوط به عملكرد آنان.
بررسي، صدور و لغو مجوز فعاليت دفاتر خدمات زيارتي و كاروان‌هاي حج تمتع براساس دستورالعمل‌هاي مربوطه و برخورد قانوني با افراد حقيقي و حقوقي غيرمجاز كه خارج از ضوابط سازمان حج و زيارت عمل مي‌كنند.
اهتمام براي حفظ عزت و منزلت و حقوق زايران ايراني در خارج از كشور و اقدام لازم در مورد شكايت‌ها و اجراي مصوبات شوراي عالي حج و زيارت و ساير مراجع قانوني.
نظارت بر حسن اجراي برنامه‌هاي زيارتي در كشورهاي عربستان سعودي، عراق و سوريه.
ايجاد ارتباط با مقام‌های ذيربط كشورهاي عربستان سعودي، عراق و سوريه با همكاري و هماهنگي نمايندگي‌هاي وزارت امور خارجه در كشورهاي مذكور به منظور پي گيري مسائل و مشكلات حجاج و زايران ايراني.
سازماندهي امور مربوط به زايران ايراني مقيم خارج از كشور و نظارت بر حسن اجراي آن
برنامه‌ريزي براي گسترش و تنوع خدمات بيمه و بهداشت و درمان حجاج و زايران
مطالعه و بررسي راه‌كارهاي استفاده از منابع و امكانات بخش غيردولتي در زمينه‌هاي حج و زيارت
انجام ساير وظايفي كه به موجب قوانين و مقررات برعهده سازمان قرار گرفته و يا خواهد گرفت.
اركان سازمان:
شوراي عالي حج و زيارت
نمايندگي ولي فقيه در امور حج و زيارت (در صورت معرفي)
رئيس سازمان حج و زيارت
حسابرسان