– جایگاه نذورات در امامزادگان و بقاع متبرکه[۱]

نذر کردن یکی از اعتقادات دینی مردم است و افراد بر اساس فرهنگ خاص خود نذر می کنند. شخص با نذر کردن، خود را ملزم و متعهد به کاری می کند که در اصل، تکلیف و الزامی در برابر آن نداشته است ولی همین که نذر کرد بر وی لازم می شود بر اساس آن عمل کند و تعهد خویش را به شکل وفا به مفاد نذر نشان دهد.نذر کردن به امامزاده ها نیز یکی از نذرهایی است که در بین مردم اجتماع رایج است.مردم بر این گمانند که با نذرهای مختلف و توسل جستن به امامزاده به حاجات خود می رسند؛ معمولاً نذرهایی که در امامزاده مرسوم است،پختن آش رشته، آش شله زرد و بیشتر نوعی آش به نام «کاچی» است. افرادی نیزکه از تمکن مالی برخوردارند، لوازم مورد نیاز امامزاده مانند فرش و قرآن را نذر می کنند. در گذشته نذرهایی مانند پختن آش کمتر مرسوم بوده و نذرهایی مانند روشن کردن شمع بیشتر طرفدار داشته است ؛ گاه در کنار بقعه مبارک، یک سقاخانه وجود داشته است که اهالی با توسل جستن به امامزاده و نذر به ایشان در آن شمع روشن می کردند.یکی از نذرهایی که در امامزاده در گذشته های دور رایج بوده است، قربانی کردن گوسفند و استفاده از پشم آن به عنوان فرش در اطراف بقعه بوده است (شریفی و شیر محمدی ،۱۳۹۲).

۲-۵-۱-۲- توسل به امامزادگان وکرامات[۲]

زیارت و توسل به وجود امام زادگان نتیجه نگرش شیعی است. نگرش در قالب نظمی سازمان یافته، تعریف می شود و به صورت برخی از محرک های خارجی عمل می کند و یا رفتار خاصی را می پذیرد. نگرش ها، عقاید و باورها ارتباط تنگاتنگی دارند و می توان گفت که زیربنای عقلی و منطقی عقاید و باورها را تشکیل می دهد «نگرش نتیجه آموزش است که بخش عمده آن در خانواده صورت می گیرد یا دست کم در روابط میان افراد پدید می آید.» (روش بلاو و نیون، ۱۳۷۰: ۱۲۴). امام زادگان به عنوان بستر و محملی برای شکل گیری یا تقویت برخی نگرش ها و عقاید شیعی عمل کرده اند و مکان زیارت این فرصت و موقعیت را برای برقراری رابطه دینی، مذهبی و شکل دهی نگرش ها و عقاید فراهم ساخته است.

فرهنگ توسل به ائمه از دیر باز در مذهب شیعه رواج داشته است. افراد در گرفتاری های خود، یکی از راه های نجات را توسل به ارواح متعال ائمه و احفاد آن ها می دانند و این فرهنگ به صورت گسترده در میان عامه وجود دارد.شایان ذکر است، مرگ اندیشی و اعتقاد به دنیای پس از مرگ همواره یکی از دلایل نیاز انسان به نیروی فرا زمینی است و این نکته، در جایگاه امامزاده در زندگی مردم تأثیر زیادی داشته است. مردم گمان می کردند نزدیکی مزارشان به امامزاده باعث آرامش روحشان خواهد بود به همین سبب تلاش می کردند که مدفن نزدیکان و حتی خودشان در امامزاده باشند تا بعد از مرگ مورد عنایت شاهزاده(امامزاده) قرار بگیرند و در آخرت، شفیع آن ها باشد . این امر، خود نمونه بارز توسل به امامزاده برای جهان پس از مرگ بود.توسل به امامزاده برای رسیدن به حاجات از دیگر مسائلی است که مردم به آن اعتقاد دارند (شریفی و شیر محمدی ،۱۳۹۲).

۲-۵-۲- کارکرد تاریخی بقاع متبرکه[۳]

از آثار و بناهای باقیمانده از گذشته، تاریخ و سابقه ی یک قوم به دست می آید. یکی از مهم ترین این آثار، بناهای تاریخی هستند که در هر گوشه از اجزای خود کلیدی نهفته دارند، کلیدی که می تواند گنج پنهان و گمشده ی تاریخ بشر را بگشاید. تعدد و تنوع داده های تاریخ روایی اما م زادگان همراه با تاریخ روایی مکان متبرکه، بر گستردگی این حوزه می افزاید زیرا «زیارتگاه ها با تاریخ و سوابق محلی که در آن قرار گرفته اند و یا قومی که حیات و ثبات خود را مدیون آن هستند، عجین شده اند و این پیوستگی سبب شده است تا این اماکن مقدس از عناصر مهم تاریخی به شمار آیند. آثاری که در هر گوشه از آن می توان اثری هنری، دست مایه ای و جای پایی از گذشته ها را یافت. چگونگی ساخت یک امام زاده و تاریخ ساخته شدن آن و انگیزه هایی که موجب به وجود آمدن آن شده است، روایت ها و حکایت هایی که در مورد آن نقل می شود همگی به بازشدن گره های کور و نکات مبهم تاریخ کمک می کنند. کارکردهای تاریخی زیارتگاه ها به دلیل ارتباط و تلفیقی که بین مذهب و فرهنگ یک قوم ایجاد کرده اند، از اهمیت ویژه ای برخوردار است»(یوسفی جولندان، ۱۳۹۰: ۲۱).

این بخش از تاریخ تشیع به دلیل عدم انعکاس در منابع رسمی، رایج و شناخته شده، از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. تاریخ روایی شیعه، جزیی از سنت شفاهی شیعه و غالبا به صورت شفاهی، میراثی غنی همراه با آداب و رسوم و مناسک برجای نهاده است. روایت شفاهی این تاریخ می تواند ناشی از همان تقدس ذاتی موضوع باشد که کمتر تلاشی برای مکتوب و نوشتاری کردن آن( دنیوی ساختن متن)، صورت می گیرد. این در حالی است که تاریخ مکتوب بسیاری از اقوام را، اطلاعات گرفته شده از طریق گفته های شفاهی، تشکیل می‌دهد.

[۱] position and holy shrines Imamzadeh

[۲]Appealing to Imamzadeh

[۳]The historic function of holy shrines

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

– سازه های بقاع متبرکه[۱]

از سده اول تا سوم هجری هیچ نوع بنای آرامگاهی در ایران باقی نمانده است ولی شاید بتوان تدفین هارون الرشید در خراسان را یکی از نمونه های آغازین بناهای آرامگاهی قلمداد نمود که خود زیربنایی برای تکوین مهم ترین بنای آرامگاهی و زیارتگاه مذهبی شیعیان -حرم مطهر امام رضا (ع) در ایران بود ( غروی.۱۳۷۶ :۹۹). با شروع حکومت علویان (۳۱۶-۲۵۰،ه ق) در طبرستان، ساخت آرامگاه بر مزار سادات و امامزاده ها نه تنها در منطقه زیر نفوذ سیاسی و نظامی آن ها، بلکه در مناطقی چون نجف و کربلا نیز آغاز گشت و در دوره حکومت آل بویه (۴۴۷-۳۳۳٫هق) گسترش یافت (ورجاوند.۱۳۷۱: ۳۰۱).

۲-۵-۳- کارکردهای هنری بقاع متبرکه[۲]

در یک امامزاده یا بقعه  فرد مومن هیچ گاه فقط یک بیننده صرف نیست ، بلکه می توان گفت هرگاه او با طهارت و حضور قلب به این مکان مقدس وارد می شود و سپس به قرائت نوشته های قرآنی ، ادعیه و احادیث منقوش و مکتوب بر در دیوار های امامزاده می پردازد ، به نحوی بامعنا و انعکاسات معنوی خطوط ارتباط برقرار می کند.چنین است فضای معنوی ایجاد شده به وسیله تزیینات در امامزاده ها که انسان ها را به اشراق و شهود سوق می دهد.انسان با ورود در این اماکن مقدس خود را در میان دنیایی معنویی می یابد که یاد آور بهشتی است که قرآن از آن سخن به میان آورده است. هنر پدیده ای است که از دیرباز فکر و اندیشه ی انسان را به خود مشغول داشته است. هنر در جنبه های مختلف زندگی شکل گرفته است؛ اما مانند هر پدیده ی دیگری که در ارتباط با زندگی انسانی قرار می گیرد، برای ثبات و دوام خود به تکامل احتیاج دارد. اسلام با آیین ها، اصول و قوانین خود یکی از قوی ترین محرک های دینی در ایران و آسیای مرکزی محسوب می شود. پس از فتح ایران به دست اعراب مسلمان، هنر ایرانی در خدمت دین اسلام قرار گرفت و البته به این معنی که هنر ایرانی تحت تأثیر قوانین اسلامی معنی و مفهوم جدیدی پیدا کرد، مفهومی که با کنار گذاشتن اختلاف و تضادهای هنر ایرانی با دستورهای اسلامی و پیوند دادن پدیده های مشترک به وجود آمد . این مفهوم در بناهای مذهبی اسلامی به خوبی قابل مشاهده است (یوسفی، ۱۳۸۶).

۲-۵-۴- ویژگیهای بناهای مرتبط به بقاع متبرکه[۳]

بنای امامزادگان تجلی گاه هنرهای مختلف است. منعکس کننده‌ عمق نگرش‌ها، باورها و ذوق و سلیقه‌های انسان های مختلف در ادوار مختلف است که بهترین جان مایه‌ ذوق خود را به این بناها اهدا کرده‌اند چنانچه گلدسته‌ها نمادّی از دست بلند دعا به سوی آسمان، گنبد که فضای آسمان را تصویر می کند و … همه‌ اینها زمینه‌ساز قراردادن زائر در فضای خاص عبادی و انس با معبود است. رسیدن از فرش تا عرش از ناسوت به لاهوت از جزء به کل از ماده به معنا تناسب هندسی شگرف بناهای امامزادگان دقیقاً براساس احساس نیازی است که در دل مردم هر عصر جریان و خلجان داشته است. تجلی یاد خدا در دل‌ها، دور شدن از مادیات و بدست آوردن حس روحانیت فرو خفته در دلها .در معماری اسلامی موارد بسیاری در توازن و تعالی هنری این ابنیه کوشیده‌اند که ذیلاَ به شکل بسیار مختصر به چند مورد اشاره می شود:

   نور : اگر ساختمان را مجموعه‌ فیزیکی بدانیم، نور به عنوان عامل متافیزیکی، این محیط را تلطیف و روحانی
می کند. سردی و زمختی را می گیرد و گرمی و لطافت می بخشد. از آن جا که « الله نور السموات و الارض » است نور جلوه ای از حضور الله است.

    رنگ: گستردگی و تاثیر رنگ در این ابنیه در ایجاد فضای روحانی و معنوی و انعکاس آن به درون آدمیان انکارناشدنی است. تجلی رنگ ها که از کثرت می آیند به سوی وحدتی پر می کشند که ارتباط ماورایی و جوهری با حقیقت و ذات انسانی دارد.  آبی و سبز تداعی کننده‌ آسمان و اوج و تعالی و برکت، سفید الهیّت، سبز صلح و آرامش. مشکی یادآور خانه کعبه، و زرد چنانچه در سوره بقره آمده است عامل سرور و شادی است (طباطبایی:۱۳۹۲).

   فرم، شکل و فضای بنا : شکل بنا همان گونه که گفته شد، باید در مسیر پاسخگویی به نیازهای عمومی باشد چه مادی چه معنوی گنبد امامزاده، تمثیلی از سیر دورن به دلیل واژگونی و احاطه بر پایین است، کاشی‌های الوان و اسلیمی این کاربرد را بسیار ملموس تر می سازد.

 آب نما: آب همیشه نمادی است از حیات «و من الماء کل شیء حی» ارتباط بسیار قوی با نور عامل پاکی و صمیمیت سیّال. از جهت دیگر در قرآن هم بهشت همیشه با آب و جوی و نهرها توصیف شده است و نیز حوض کوثر (اردلان و بختیاری، ۱۳۸۰).

   خوش نویسی ها: شناسنامه‌ امامزادگان و عنصر بلافصل هویتی آنان است. کتیبه های خوشنویسی شده اغلب به عنوان قاب پیرامونی عناصر اصلی بنا مانند محراب، دیوارها و یا سر در ورودی قرار می گیرند. شکل دوار نوشتاری آنها بیانگر شمول و در برگیرندگی و تعالی و اوج است. (طباطبایی:۱۳۹۲)

   سلیمی: از لفظ اسلامی گرفته شده است این طرح از ابتکارات هنرمندان اشکانی و ساسانی است اسلیمی عبارت است از گردش ها پیچ و خم های مدور تکراری اغلب قرینه که یادآور پیچش ساقه گیاه می تواند باشد و در نقوش تزئینی ایران نقش پایه ای دارد.

   مقرنس : بسیار شبیه به لانه‌ زنبور، برداشتی عمیق و استادانه از همان قندیل‌های گذشته است که بیشتر در زیر سقف و در بالای دیوار و سردر و گوشه‌ها هم خودنمایی می کند. یکی از عناصر تزئینی معماری است که در زیباسازی بناهای ایرانی به ویژه مساجد و آرامگاه‌ها نقش مهمی دارد. مقرنس‌ها به شکل طبقاتی که روی هم ساخته شده برای آرایش دادن بناها و یا برای آنکه به تدریج از یک شکل هندسی به شکل هندسی دیگری تبدیل شود، به کار می‌روند(اردلان و بختیاری، ۱۳۸۰).

   محراب : محوری ترین بخش در معماری مسجد محراب است.این واژه در لغت به معنای محل جنگ و جهاد آمده و از دیدگاه راغب اصفهانی در المفردات محراب مسجد را از آن رو محراب گویند که محل جنگ با شیطان و هوای نفس است. )بلخاری قهی،۱۳۸۴ :۵۰۰).

   گنبد: «بازتاب عرش الهی است که طبق سنن و احادیث اسلامی بر دوش هشت فرشته جای گرفته است.» (اردلان و بختیاری، ۱۳۸۰، ۱۱) و مکعب بودن کل بنا مظهر جهان مادی. هندسه به کار گرفته شده در بعد کمّی خود صورت و ساختار بیرونی را تنظیم می کند و شکل می دهد و در بعد کیفی ناظر بر نسبت صورت های معماری است و بیانگر نظم در کل عالم هستی.

همه‌ این هنرها در واقع یک برآیند منسجم و هماهنگ هستند که در عین این که از یکدیگر تأثیر پذیرفته‌اند، هرکدام رسالت خاص خود را نیز فراموش نکرده‌اند. تکرار و تنوعّشان هر دو چشم و دل را پرواز می دهد به سوی رهایش و گشایش. دست های توانا و اندیشه‌های خلاق و سلیقه‌های باورمند در طول تاریخ در کالبد این ابنیه آنچنان درخشیده‌اند که تاریخ نمی تواند منکر این فضایل باشد. این ابنیه متأثر از فرهنگ و سنت و رسوم و معماری محلی و قومی ملل مختلف است که در آن ها دقیقاً اصول معماری نوین و امروزی در نظر گرفته شده است.(طباطبایی:۱۳۹۲)

[۱] Construction site of holy shrines

[۲] Artistic functions holy shrines

[۳] Features monuments to holy shrines

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

کارکرد روان شناسی بقاع متبرکه[۱]

انسان از بدو آفرینش در برابر حوادث طبیعی نیاز به نیروی مافوق و برتر را در خود احساس می کرد. نیرویی که بتواند او را از حوادث و بلایا و مشکلات و سختی ها حفظ کند. آنچه که توانست این نیاز انسان را برآورده سازد، دین و مذهب بود. به همین دلیل پرستشگاه و اماکن مذهبی را برای این کار ساخت زیارتگاه ها را ساخت، تا مکانی برای آرامش روحی و قلبی و فروکش کردن هیجانات و اضطراب های درونی انسان ها باشد. در این جایگاه های مقدس زایرین اطمینان قلبی دارند که هرگز تنها نیستند و قدرتی مافوق آنها وجود دارد که همواره حی و حاضر است و توان برآوردن همه نیازهای بشری را دارد. لذا « با توسل و استغاثه به درگاه او و ریختن اشک شوق از داشتن چنین تکیه گاهی مطمئن، یا اشک نیاز به حل مشکلاتشان، یا اشک داشتن امید به گشوده شدن گره مسایل شان، تخلیه روانی شده و آرامش روحی به دست می آورند »(شریف،۱۳۷۵: ۲۴۱).

هنگامی که انسان نتواند بر مشکلات زندگی فائق آید، دچار نوعی پریشانی روانی می شود. این پریشانی می تواند روح و روان او را تحت تأثیر قرار دهد و انسان را آزرده کند. بر طبق تحقیقات روان شناسی، دین و مذهب از جمله پدیده هایی هستند که توانایی آرامش روحی انسان ها را در خود نهفته دارند. فضای مزارها، فضای روحانی است، فضایی که می تواند عواطف انسانی را تحریک کند تا انسان در برابر مشکلات عکس العمل هایی خلاف زندگی عادی خود بروز دهد. عکس العمل هایی همچون راز و نیاز یا گریه و زاری؛ با این عکس العمل ها انسان روان درمانی و تخلیه ی روانی می شود و با امید به اینکه قدرتی برتر برای حفظ و نگه داری آنها وجود دارد، به زندگی ادامه می دهند. درخواست شفاعت زائران در جوار مزارهای شخصیت های دینی و معنوی نباید اینگونه تلقی شود که زائر این تقاضا را از صاحب آرامگاه داشته و از او حاجت می طلبد؛ بلکه به علت قرب و منزلتی که صاحب مزار با توجه به جایگاه ارزشمند خود در نزد خداوند دارد، او را واسطه ی حاجت خود می کند تا پروردگار عالم به علت اعتبار صاحب مزار، گشایشی در مشکلات زائر بنماید  (یوسفی، ۱۳۸۶).

جیمزتعریف زیر را از مذهب ارائه نموده است: “مذهب عبارت است از تجربه و احساس رویدادهایی که برای هر انسانی در عالم تنهایی و دور از همه وابستگی‌ها روی می‌دهد.” به طوری که انسان از این مجموعه در می‌یابد که بین او و آن چیزی که جیمز آن را امر الهی می‌نامد، رابطه‌ای برقرار کرده است. از طرف دیگر، رفتار مذهبی، یکی از رفتارهای پیچیده انسانی است که کمتر مورد توجه روانشناسان و روانپزشکان قرار گرفته است (غباری بناب، ۱۳۸۴: ۳۰). به رغم وجود آمارهای قابل توجه در مورد اثر مذهب بر زندگی مردم، پژوهشگران از اثر این متغیر در بهداشت و سلامت روانی و جسمانی غفلت کرده‌اند و فقط در سالهای اخیر است که باورهای مذهبی مورد پژوهشهای علمی قرار گرفته‌اند (یگانی،۱۳۷۹: ۱۶). باورهای مذهبی قوی سبب می‌شود که افراد کمتر در معرض فشارهای روانی قرار گیرند، کمتر دچار افسردگی شوند، کمتر به بزهکاری روی آورند و طلاق در خانواده‌ها کمتر رخ دهد. وجود این باورها نیز احتمال اقدام به خودکشی را در بین پیروان واقعی ادیان الهی تا سطح چشمگیری کاهش می‌دهد (غباری بناب، ۱۳۸۴: ۳۰).بر اساس نظریه آلپورت، افرادی که اعتقادات مذهبی دارند و مذهب را وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف دیگر قرار نداده‌اند در برابر انواع مشکلات روانی- اجتماعی مصونیت بیشتری دارند. پژوهشهای متعددی از جمله بررسی رابطه میان نگرش مذهبی و سلامت روانی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی اهواز، این موضوع را تایید نموده‌ است (زرگر، ۱۳۸۳). یکی از رایج ترین رفتار­های مذهبی ایرانیان زیارت اماکن مقدسه به خصوص امامزادگان است و مردم از راه­های دور و نزدیک با اعتقادی راسخ برای اعمال مذهبی به این اماکن مراجعه می کنند. آثار روان شناختی این زیارات، کمتر به شکل پژوهشی مورد توجه قرار گرفته است اما آنچه حائز اهمیت است این است که  فضای روحانی بقاع و امامزادگان مأمنی برای مردم در برابر مشکلات و سختیهای زندگی است.

مردان و زنان در ساعات مختلف شبانه روز با آمدن به این مکانهای مقدس و راز و نیاز درونی یا گریه و زاری آشکارا، نیرو و امیدی برای تحمل مشکلات و ادامه زندگی پیدا می کنند. که اغلب مردم با هدف توسل و امید به گشوده شدن گره مسایلشان و کسب آرامش روحی و روانی به امامزادگان مراجعه می‌کنند و این مسأله در فرهنگ مردم شناخته شده است. مردم  در سنین مختلف بصورت تنها یا خانوادگی یا با جمعی دوستانه برای رسیدن به این آرامش روحی و قلبی و راز و نیاز با معبود به زیارت بقاع می آیند. از اینرو می توان یکی از دلایل ساخت و توجه به این مکانهای مقدس را برای کسب آرامش روحی و قلبی و فروکش کردن اضطراب های درونی دانست. زائر به دلیل قرب و منزلت صاحب مزار در نزد خداوند، او را واسطه حاجت خود قرار می دهد تا پروردگار به دلیل اعتبار صاحب مزار، گشایشی در مشکلات فرد زائر بنماید.

[۱]Psychological functioning holy shrines

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

کارکرد سیاسی بقاع متبرکه[۱]

امنیت سیاسی یکی از اقسام امنیت است که بر تمام شئون حکومت و جامعه احاطه دارد اصول مهم امنیت سیاسی از دیدگاه امام علی (‌ع)‌ به طور بسیار گسترده و فراوان در خطبه ۱۹۲معروف به خطبه قاصعه و نامه ۵۳ عهدنامه مالک اشتر مندرج است که در این مقوله به بخش های مهم آن که چون منشوری برای اعقاب ایشان و بالطبع امام زادگان و حکام جامعه اسلامی است اشاره می شود.در بسیاری از بخش های نهج البلاغه،‌ امام علی (‌ع) ‌به شکل غیر مستقیم و اغلب مستقیم به این مقوله اشارات صریح می فرمایند: « ‌پس با مردم چنان که با پادشاهان سرکش سخن می گویند،‌ حرف نزنید ‌و چنان که از آدم های خشمگین کناره می گیرند، دوری نجویید و با ظاهر سازی با من رفتار نکنید و گمان نبرید اگر حقی به من پیشنهاد دهید بر من گران آید، یا در پی بزرگ نشان دادن خویشم؛ زیرا کسی که شنیدن حق یا عرضه شدن عدالت بر او مشکل باشد،‌ عمل کردن به آن برای او دشوارتر خواهد بود (‌دشتی ،‌۱۳۷۹:‌ خطبه ۲۱۶)‌.حاکم اسلامی باید همه مردم را ناموس حکومت بداند و حتی غیر مسلمانانی که تحت حکومت اسلامی اند ‌را عزیز بشمارد. (دشتی،‌۱۳۷۹: ‌خطبه ی۲۷) و درگیلان آن روزگار بر اساس چنین دیدگاه و تعلیماتی زعامت و رهبری جامعه مشمول نگاه خاصی بود. بر اساس شرایط خمسه در امامت که قیام با شمشیر را اصل می دانستند، ‌هر سید حسنی یا حسینی صاحب اندیشه و عادل که قیام می کرد،‌ گرد او جمع می شدند و با او بیعت می کردند. قیام با شمشیر و سیادت آن قدر مهم بود که گاه اجازه داشتند ضمن در دست گرفتن رهبری جامعه اسلامی، آشنایی با علوم معارف اسلامی را کسب کنند. (‌غلامی،‌۱۳۸۶:‌۱۹) ‌و این نبود جز این که این بزرگان خدای متعال را ناظر بر تمام اعمال خود می دیدند،‌ آن گاه مطابق اصول دینی به حرکت سیاسی دست می زدند و تلاششان بر این بود که تحرکات سیاسی شان در پیمایش مسیر رشد و تعالی جامعه صورت گیرد چراکه رعایت عدالت در تحقق امنیت سیاسی یکی از ملاک های بسیار مهم است.

اماکن مقدس همواره موجب برتری سیاسی یک منطقه نسبت به مناطق دیگر بوده اند. برای مثال وجود زیارتگاه در بالای تپه مشرف به یک روستا، موقعیت سیاسی آن روستا را نسبت به روستاهای دیگر برتری می بخشد. در تحقیقات این نکته نمایان است که روستاهای دارای زیارتگاه ، روستاهای همجوار را به لحاظ مختلف تحت الشعاع قرار داده و از قرب و منزلت بالاتری در بین مردم برخوردارند  (یوسفی، ۱۳۸۶). در عین حال نماد و اسطوره شدن دادگران، نشانی از خواست تاریخی عدالت اجتماعی در جامعه بشری است. در تاریخ ایران هرگاه حکومت وظیفه حمایت از طبقات فرودست را وا می‌گذاشت، آنان برای رفع ستم و تامین عدالت به راه‌های دیگری چون توسل به کانون‌های دینی(مشاهد رهبران دین)، مقابله با نظام حاکم(شورش) یا برقراری خودانگیخته عدالت(با توسل به گروه‌های عیار، لوطی، پهلوان) روی می‌آوردند. در شرایط رواداری ستم و بروز نارضایتی در جامعه، پناه جویی در نزد عالمان و اماکن مذهبی، چونان راهکاری برای مقابله با ظلم و نیز گسترانیدن عرصه مبارزه سیاسی و اجتماعی بود. این امر، مفهوم بست‌نشینی را چون واژه‌ای مدرن در تاریخ سیاسی جدید ایران بازتعریف و مطرح کرد. تحصّن‌ها گاه در اماکن مختلف صورت می‌گرفت، اما توسل به حرم امامزادگان، اهمیت دینی، اجتماعی و به ویژه سیاسی پیدا کرد. اوج این روند در جریان تحصّن‌ها در اواخر سده سیزدهم ه.ق، و وقوع انقلاب مشروطیت، به ویژه در حرم حضرت عبدالعظیم(ع) و حرم حضرت معصومه(ع)، بروز کرد.

۲-۵-۷-کارکرد اقتصادی بقاع متبرکه[۲]

کارکردهای اقتصادی بقاع متبرکه را باید در اعتبارات مالی آن جستجو کرد. افرادی که به اماکن معنوی مراجعه می کنند، هدایای نقدی و غیرنقدی خود را پیشکش زیارتگاه می کنند. علاوه بر این، این گونه اماکن معمولاً دارای بناها و زمین های وقفی فراوان هستند که وجود این وقف ها به اعتبار اقتصادی زیارتگاه کمک می کنند.وجود یک زیارتگاه به علت مراجعه ی افرادی که برای زیارت امامزاده می آیند و مخارجی که برای این کار متقبل می شوند و همچنین هدایایی که به این مکان مقدس پیشکش می کنند، همگی در رشد و توسعه ی اقتصادی منطقه نقش مهمی دارند. ضمن آنکه اختصاص نذورات بعضی از زیارتگاه ها به نوادگان یا مستحقان، در زندگی آنها نقش مهمی می تواند ایفا کند. همچنین در روزهای خاص ، وجود بازارها و دست فروش ها که کالاهای خود را در معرض فروش زائران قرار می دهند، از کارکردهای مهم اقتصادی زیارتگاه ها به شمار می رود (یوسفی، ۱۳۸۶).

یکی از مهمترین انگیزه های مهم گردشگری در جهان، انگیزه مذهبی و زیارتی است. این نوع گردشگری یکی از پایدارترین انواع گردشگری است. در این راستا بقاع متبرکه علاوه بر نقش و تأثیر مذهبی می‌توانند بر عمران و آبادانی منطقه تأثیرگذار باشند و در کنار فضای معنوی، فضای تفریحی نیز برای مردم ایجاد کنند. در ایران این جاذبه های فرهنگی – مذهبی (امامزادگان، زیارتگاه ها، مساجد تاریخی، حسینیه ها و …) در کنار اجرای مراسم فرهنگی و مذهبی در آنها که ریشه در باورها و اعتقادات دارند، منجر به پیوند بین فرهنگ و مذهب شده است و تعداد زیادی از گردشگران مذهبی و فرهنگی را به خود جذب کرده است (قادری و همکاران، ۱۳۸۸: ۷۷). گردشگر به عنوان یک امر فرهنگی در دو سوی جریان گردشگری در یک مکان، تعامل ها و تبادل هایی را سبب می شود و با انسان های دیگر، انگیزه ها، خواسته ها، نیازها و آرزوهای آنها که منبعث از فرهنگ جامعه است ارتباط می یابد. توسعه گردشگری به عنوان یک پدیده فرهنگی – مذهبی موجب می شود که فرصت کافی برای تبادل فرهنگی – مذهبی بین گردشگر و جامعه میزبان به وجود آید (پاپلی یزدی و سقایی، ۱۳۹۰: ۸۹).این گردشگران به سرمایه فرهنگی کل یک مکان بسیار علاقمند و مایل به تماشای تمام آنند زیرا به آن روش می توانند از طریق تجربیات جدید خود به فرهنگ خود بیفزایند. به این دلیل، گردشگران فرهنگی خاص، نوعی گردشگر هستند که غالباً در بازار گردشگری مورد تقدیرند آنان بخش بسیار حیاتی تقاضای گردشگری فرهنگی را تشکیل می دهند و تکراری ترین مصرف کنندگان سرمایه فرهنگی و نیز یکی از بانفوذترین بخش های جمعیتند؛ به نظر می رسد این گردشگران بر ذائقه و رفتارهای مربوط به مصرف محصولات فرهنگی معین تاثیرگذار باشند. این موارد، دلایل مهمی است که به خاطر آن، گردشگران فرهنگی خاص از بقیه گردشگرانی که گردشگر عادی نامیده می شوند و به خاطر فرهنگ سفر نمی کنند، متمایز می شوند. علاوه بر این، این تفکیک بین این دو نوع گردشگر را می توان با مخاطب کلی فرهنگ مقایسه نمود.

در هر دو مورد، محصولات باید به طور شایسته طراحی و در محل قرار داده شود تا بخش واقعی بازار را جذب و درگیر کند. تقاضا را همواره باید مد نظر قرار داد (موسوی و باقری کشکولی، ۱۳۹۲ :۱۴). در نتیجه ترکیب امتیازاتی چون وجود بقاع متبرکه (امامزاده ها، زیارتگاه ها، کلیساها، حسینیه ها و…)، مراسم و آئین های مذهبی، تاریخ شکل گیری بقاع متبرکه، وجود امکانات برای اقامت در شب در بقاع متبرکه، فرصت های خرید، جاذبه های گردشگری مذهبی عمومی و غیره، یک امامزاده یا سایر اماکن مذهبی می تواند بازدیدکنندگان را از مکان های متعدد جذب کند. رونق اقتصادی در نتیجه جذب توریسم مذهبی بسیار حائز اهمیت است و برای اقتصاد کشور مهم و نیرومند می تواند عمل کند.

در ذیل به برخی کارکردهای حاصل از وجود امامزادگان اشاره می شود

[۱] Political function holy shrines

[۲] Economic performance of holy shrines

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

روش تحقیق

روش این تحقیق با عنایت به موضوع تحقیق که در ارتباط چرایی خرید کالاهای تقلّبی است،کاربردی می باشد. تحقیقات کاربردی تحقیقاتی هستند که نظریه ها، قانون مندی ها، اصول و فنونی که در تحقیقات پایه تدوین می شوند را برای حل مسائل اجرایی و واقعی بکار می گیرد (خاکی،۲۰۲، ۱۳۸۲).

همچنین بر اساس راهبرد جمع آوری اطلاعات از نوع توصیفی- پیمایشی است. روش پیمایشی یک فرآیند پژوهشی است که به منظور جمع آوری اطلاعات درباره این موضوعات که گروهی از مردم چه می دانند، چه فکر می کنند و یا چه کاری انجتام می دهند، اجرا می شود. منظور از “چه می دانند” این است که افراد چه اطلاعاتی را در زمینه یک هدف یا یک موضوع درونی پدید آورده اند. مراد از فکر کردن این است که عقاید، نگرش ها، ارزش ها و باورهای مردم چه هستند. هدف روش پیمایشی توصیف، تبیین و کشف روابط میان پدیده ها است، بدون اینکه الزاماً رابطه علت و معلولی داشته باشند. زیرا اطلاعات در یک مقطع زمانی معین از نمونه ها جمع آوری شده است که نتایج بدست آمده برای زمان اجرای پژوهش درست است و ممکن است با گذر زمان نتایج تغییر کند. در این روش از ابزارهای گردآوری اطلاعات مانند مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه استفاده شود که با توجه به شرایط این روش ها انتخاب می شوند (دلاور،۱۳۷۴،۱۳۷).

۱-۸- روش گرد آوری اطلاعات و داده ها

در این تحقیق از دو روش میدانی و کتابخانه ای برای گردآوری اطلاعات استفاده شده است.در روش میدانی بعد از بررسی روش های مختلف و جمع آوری نظرات اساتید، پرسشنامه به عنوان مناسبترین ابزار تشخیص داده شد. از نظر مکانی نیزف اطلاعات این پژوهش در محیط واقعی جمع آوری شده است. منابع اطلاعاتی تحقیق پیش رو ترکیبی از منابع دست اول و دوم می باشد، بدین صورت که پرسشنامه توزیع شده به عنوان منابع اطلاعاتی دست اول محسوب می شود. همچنین برخی از منابع اطلاعاتی دست دوم که در این تحقیق استفاده شده اند نیز، عبارتند از مقالات موجود در نشریات معتبر مدیریت بازرگانی و بازاریابی که از سایت های علمی اینترنتی اخذ گردیده است و همچنین پایان نامه های کارشناسی ارشد و کتاب های مرتبط با موضوع.

۱-۹- قلمرو مکانی و زمانی تحقیق

قلمرو مکانی این تحقیق استفاده کنندگان از عینک های آفتابی تقلبی به صورت آگاهانه در شهر تهران می باشد. همچنین محدوده زمانی انجام پژوهش در بهمن و اسفند ماه سال ۱۳۹۱ است.

۱-۱۰- جامعه و نمونه آماری

جامعه آماری مورد نظر در این تحقیق را مصرف کنندگان نهایی[۱] عینک های تقلّبی، به صورت آگاهانه[۲] خریده اند را تشکیل می دهند. همچنین واحد آماری جامعه این تحقیق هر یک از خریداران عینک های آفتابی تقلبی می باشد. عینک تقلّبی نیز به دلیل اینکه در جامعه بسیار فراگیر شده و همچنین اثرات منفی که در بلند مدّت برای مصرف کننده باقی می گذارد انتخاب شده است.با توجه به نا محدود بودن چارچوب نمونه گیری، از روش نمونه گیری تصادفی ساده و فرمول ذیل برای تخمین حجم نمونه استفاده گردیده است.

که در رابطه مذکور:

n : حجم نمونه

Z : مقداراحتمال نرمال استاندارد با سطح اطمینان ، که برای سطح اطمینان ۹۵% مقدار آن از جدول ۹۶/۱ بدست می آید.

: میزان خطایی است که محقق در بررسی مرتکب می شود، که در پژوهش حاضر مقدار آن برابر با ۰۵/۰ در نظر گرفته شده است.

P(1-P): واریانس صفت کیفی مورد بررسی است که بع علت نا معلوم بودن، حداکثر مقدار آن یعنی ۲۵/۰ استفاده شده است. بنابراین حجم نمونه مورد نیاز به صورت زیر محاسبه می شود.

طبق محاسبات انجام شده نیاز به توزیع ۳۸۴ پرسشنامه بود.

۱-۱۱- واژه ها و اصطلاحات بکارگرفته شده در تحقیق

در تعریف واژه ها و اصطلاحات بهترین روش این است که اصطلاحات و واژه ها بر اساس تعریفی که توسّط صاحبنظران در هر رشته ارائه شده و بکار می رود (نادری، ۱۳۸۳). واژگان و اصطلاحات اصلی این پژوهش عبارتند از:

• برند[۳]: طبق تعریف انجمن بازاریابی آمریکا، برند عبارت است از: ” نام، واژه یا علامت، نماد، طرح یا ترکیبی از تمامی این عناصر که به منظور شناسایی کالا و خدمات یک فروشنده (یا گروهی از فروشندگان) با هدف ایجاد تمایز در عرصه رقابت مورد استفاده قرار می گیرد (کلر،۴، ۱۳۸۹).
• کالاهای لوکس[۴]: کالاهایی که بصورت انحصاری استفاده می شود و یا برای نمایش دادن یک برند خاص که برای استفاده کننده آن علاوه بر مفید بودن در کارکردهایش، پرستیژ نیز به همراه دارد(گراسمنو شاپیرو[۵]، ۱۹۹۸).
• کالاهای جعلی از برندهای معتبر[۶]: کالایی که مارک تجاری شبیه و غیر قابل تشخیص از مارک تجاری اصلی ثبت شده دارد و به حقوق رسمی صاحب اصلی مارک تجاوز می کند.
• تصویر ذهنی از برند: مجموعه باورهایی که افراد در مورد یک محصول با نام و نشان تجاری خاص دارند، تصویر یک برند یا محصول نامیده می شود (کاتلر و آرمسترانگ، ۱۳۸۳).
• شخصیت برند: شخصیت برند عبارت است از مجموعه ویژگی های انسانی که با برند همراه است (آکر،۱۹۹۷)
• ویژگی های ادراک شده محصول: عبارتند از ویژگی های قابل توصیفی که به تشریح محصول می پردازند (کلر، ۱۹۹۳).
• مزایای ادراک شده: عبارت است از آنچه که مصرف کننده معتقد است آن کالای تقلّبی برایش فراهم می کند (کلر، ۱۹۹۳).
• درگیری محصول: درگیری محصول یک چارچوب حیاتی و مرکزی در فهم رفتار تصمیم خرید مصرف کننده است (فیل[۷]، ۱۹۹۹).
• دانش محصول: دانش محصول عاملی کلیدی است که بر تمامی مراحل فرآیند تصمیم گیری تأثیر می گذارد (بتمن و پارک[۸]، ۱۹۸۰). مصرف کنندگان با میزان دانش محصول متفاوت، در ادراک از محصول متفاوت هستند. مصرف کنندگانی که دانش محصول بالاتری دارند، معیارهای تصمیم گیریشان مناسب تر و پیچیده تر است (مارکس و اوسلون[۹]، ۱۹۸۱). می توان دانش محصول را به سه دسته دانش ذهنی، دانش عینی و دانش بر مبنای تجربه دسته بندی کرد (براکس[۱۰]، ۱۹۸۵).

• ریسک ادراک شده: ریسک ادراک شده را موضوعی ذهنی و برآمده از عدم اطمینان در نتیجه تجارب و پیامدهای منفی تعریف کرده اند (باور[۱۱]، ۱۹۶۰). ریسک ادراک شده ابعاد مختلفی چون مالی، اجتماعی، روانشناختی، فیزیکی و … دارد.

[۱] . End User

[۲].Non Deceptive

[۳]. Brand

[۴]. Branded Products

[۵] Grossman and Shapiro

[۶]. Counterfeit  Branded Products (CBP)

[۷] . Fill

[۸] . Battmant and Park

[۹] . Marks and Oslon

[۱۰]. Brucks

[۱۱]. Baur

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید