1. سانسور پیشگیرانه (پیش از انتشار). در این روش پیش از ارسال پیام و حتی گاهی در زمان شکل‌گیری پیام، بر آن نظارت می‌شود. در سانسور پیش از انتشار گاهی فقط برخی قسمت‌های پیام حذف می‌شود که به آن “سانسور سلبی” گفته می‌شود. گاهی هم ممیز، تنها به حذف اکتفا نمی‌کند، بلکه دستور می‌دهد که بعضی مطالب موافق نظر خودشان به آن افزوده شود یا تغییر یابد که به آن “سانسور ایجابی” گفته می‌شود.

1. سانسور پیگیرانه / تعقیبی (پس از انتشار). در این شیوه ابتدا پیام ارسال می‌شود، سپس اگر عواقبی به لحاظ انتشار آن پدید آید یا ارسال آن مغایر با مقررات و موازین قانونی شناخته شود، دستگاه قضایی تخلف را پیگیری می‌کند. این نوع سانسور اگر برخاسته از نهادهای قانون‌گذار مردمی باشد، نه‌تنها موجب اخلال در ارسال پیام نمی‌شود، بلکه سبب می‌شود که از سوءاستفاده از آزادی جلوگیری شود.

1. سانسور قانونی و غیرقانونی. گاهی کنترل و نظارت بر چگونگی ارتباطات در جامعه مبتنی بر تصمیم‌گیری جمعی است. بدین معنی که نهادهای قانون‌گذار متکی بر آرای مردم چگونگی و نحوه نظارت بر آن را تعیین می‌کنند که نظارت قانونی تلقی می‌شود. اغلب کشورها نیز بر اساس دیدگاه‌های حاکم، قوانینی برای سانسور دارند. اما هرگاه حکومت‌ها یا گروه‌های فشار، بدون اتکا به قانون، در جریان ارتباطات اخلال کنند، دست به “سانسور غیرقانونی” زده‌اند.

1. سانسور رسمی و غیررسمی. در سانسور رسمی حکومت‌ها روندی را برای اعمال نظارت اعلام می‌دارند و به آن عمل می‌کنند. در سانسور غیررسمی به‌ظاهر حکومت با تحدید آزادی، به هر نوع، اظهار مخالفت می‌کند و قوانین موجود نیز مؤید آزادی هستند، اما کارگزاران حکومت درروند ارتباطات اخلال می‌کنند. نوع اخیر را “سانسور غیررسمی” می‌گویند (خسروی، ۱۳۷۸، ۵۳۵۵).

1. سانسور اقتصادی. این نوع سانسور با دست‌کاری در بازار و یا گران کردن مصنوعی انتشارات و عدم‌حمایت دولت از پدیدآورندگان و ناشران صورت می‌گیرد در دهه ۱۹۵۰ آلدوکس هاکسلی گران شدن کتاب را عامل سانسور و عدم دسترسی خوانندگان به آن می‌داند (۲۷: ۳۹۵). با گسترش شبکه‌های اطلاع‌رسانی، سانسور اقتصادی با شکل دیگری بروز کرده است: “گرانی اتصال به شبکه‌های اطلاع‌رسانی و فقدان دسترسی به ابزار و فناوری ارتباطات موجب دوری جوامع فقیر از جریان ارتباطات جهانی است” (مولانا، ۱۳۷۱؛ ۲۴).

1. خودسانسوری. هرگونه اخلال نظام‌مند که فرد در تبادل پیام برای خود ایجاد می‌کند و ممکن است از خودآگاه یا ناخودآگاه وی نشأت‌گرفته باشد خودسانسوری نام دارد (خسروی ، ۱۳۷۸، ۷۲). تصورات قالبی، القا، تبلیغ، و عوامل بسیار دیگری ضمن تأثیر بر ناخودآگاه ما را وا‌می‌دارند که به‌گونه‌ای خاص بیندیشیم، بنویسیم، و سخن بگوییم. همیشه عامل ناخودآگاه بی‌تأثیر نیست، بلکه گاهی عوامل سیاسی و اقتصادی نیز می‌تواند علت آن باشد. نتایج پژوهشی که طی سال‌های ۱۳۵۸-۱۳۶۵ در ایران صورت گرفته نشان می‌دهد که پدیده خودسانسوری در مطبوعات وجود داشته است وعده‌ای علت آن را نگرانی از عواقب انتشار اطلاعات ذکر کرده‌اند (محسنیان‌راد، ۱۳۷۰، ۶).

نتیجه اینکه سانسور، نوعی کنترل فریبنده است، در همان حال که ترمیم و انسجام را القا می‌کند، امکان انطباق و حفظ انسجام و ترمیم جامعه را کاهش می‌دهد. ازاین‌رو برای دولت‌ها و نظم حاکم یک خطر بالقوه تلقی می‌شود.
بخش سوم:
۲-۳ مخاطب شناسی
مخاطبان را می‌توان با تکیه‌بر مکان ( مانند مورد رسانه‌های محلی)، بر اساس مردم ( مانند هنگامی‌که رسانه‌ای به‌واسطه مقبولیتش برای یک گروه سـنی یا مقوله جنسـیتی، اعتقاد سیـاسی، یا درآمدی تعریف کرد.(مک کوایل،۱۳۸۰، ۴)
مخاطب شناسی در صداوسیما از محوری‌ترین کارهای برنامه‌سازی و برنامه‌ریزی است و این به خاطر این است که مقدمه هر کار و ازجمله برنامه‌سازی شناخت کسانی است که برنامه برای آن‌ها ساخته می‌شود. با بررسی‌های جزئی و جسته‌وگریخته نمی‌توان مخاطبان را به‌طور عمیق شناخت، گاهی اوقات برنامه‌های بسیار خوبی ساخته می‌شود. هزینه‌های زیادی صرف می‌شود و زحمات زیادی کشیده می‌شود ولی چون برنامه با نیاز و وضعیت مخاطبان همسو نیست اثر لازم را ندارد و اهدافی که از ساخت برنامه دنبال می‌شود تحقق نمی‌یابد. رسالت صداوسیما در این است که مخاطبان زیادی را جلب و در آن‌ها تغییر رفتار، گفتار و منش ایجاد و به‌طور خلاصه زمین‌های بهبود و کیفی نمودن زندگی آن‌ها را فراهم نماید. بر این اساس بایستی از طریق پژوهش علمی مخاطبان را شناسایی نمود.
۲-۳-۱تعریف مخاطب
یونس شکرخواه در تعریف مخاطب می‌گوید: مخاطب کسی است که در یک حرکت خطی از منبع ارسال پیام در انتهای همه فرایندهای ارسال پیام قرار دارد. برای روزنامه ، مخاطب همان خواننده است، برای رادیو شنونده و برای تلویزیون و سینما، بیننده و تماشاگر به مخاطب می‌توان از زوایای دیگری نیز نگریست که یکی از آن زوایا نگاه کارکردی به مخاطب است (شکرخواه ،۱۳۷۶، ۲۱)
در این خصوص ویندال همکارانش چهار کارکرد را برای مخاطب در نظر گرفته‌اند:
مخاطب به‌عنوان بازار؛ مک کوئیل این مخاطبان را چنین تعریف می‌کند:« توده‌ای از مشتریان بالقوه با زمینه اجتماعی اقتصادی شناخته‌شده که رسانه با پیام به سمت آن هدایت می‌شود» در اینجا نکته مهم خصلت دوگانه مخاطب است: الف – مشتری بالقوه برای رسانه ب – هدف برای تبلیغ پیام ( و درنتیجه، مشتری بالقوه برای محصولی که تبلیغ می‌شود. )
مخاطب به‌عنوان طرف گفتگو،مخاطبان برعکس تصورات گذشته که منفعل فرض می‌شدند بیشتر فعال و سهیم در ارتباطات می‌باشند. در این الگو، مشکل است مخاطبان را تنها توده‌ای از گیرندگان در نظر گرفت. در الگوی فراگردی، مخاطبان معمولاً مرکب از گروه‌هایی فرعی هستند که با یکدیگر ( و نیز با برنامه‌ریز ارتباطی) ارتباط برقرار می‌کنند و آن‌ها را باید شرکای ارتباط قلمداد کرد.
مخاطب به‌عنوان مشتری؛ در بسیاری از تلاش‌های ارتباطی، مخاطبان را به‌عنوان مشتریان و بهره‌وران ارتباط تلقی می‌کنند. آنان، مانند مشتریان بازارهای تجاری، استفاده‌کنندگان نهایی یک خدمت یا محصول هستند.
مخاطب به‌عنوان ارتباط گر: تعداد اندکی از نظریه‌های ارتباط‌جمعی تصدیق کرده‌اند که مخاطب می‌تواند به‌عنوان فرستنده یا ارتباط گر فعال عمل کند. لیکن این توانایی هرروز بیش‌ازپیش مورد تصدیق قرار می‌گیرد.(ویندال سون،۱۳۷۶، ۲۹۰-۲۹۵)
در فعالیت‌های خبری نیز می‌بایست تعریف مناسب اما انعطاف‌پذیری از مخاطب داشت به این معنا که در بعضی خبرها به مخاطب به‌عنوان مشتری، و در خبری دیگر به‌عنوان بازار نگریست و نیز هیچ‌گاه نباید فراموش کرد که مخاطب عنصری فعال است و نمی‌توان به‌عنوان یک انسان منفعل آن را به‌نحوی‌که خواست درآورد و هر مطلبی را به خورد وی دهد.
۲-۳-۲نقش شناخت مخاطب در ارسال خبر
بر اساس « نظریه هدف‌گیری مخاطب، کار رسانه‌ای ک بدون ارزیابی نظر مخاطبان، دست به انتشار می‌زند، شبیه وضع کسی است که بخواهد با امید شکار پرنده‌ای به‌سوی آسمان بی‌کران رگبار مسلسل بگشاید. (سفیدی،۱۳۷۱، ۴۴)
اهداف تحقیقات مذکور را برحسب موارد استفاده از اطلاعات و نتایجشان، بدین شرح تقسیم کنیم.
تعیین پوشش بالقوه و بالفعل رسانه‌ها بنا به مقاصد تبلیغاتی
دخالت در انتخاب مخاطبان و خط دادن به آن‌ها
جست‌وجو برای بازارهای جدیدی از مخاطبان
آزمودن تولیدات و تقویت کردن اثرمندی ارتباطی
بررسی مسئولیت‌های مرتبط با خدمت‌رسانی به مخاطبان

طول زمان، مقاومت زیاد در برابر تغییر و توان بالا برای پیش بینی رفتار.
پردازش استشهادی، همتای شیوه پیرامونی است. بر این مبنا، این شیوه پردازش؛ متکی بر استفاده از قوانین ساده تصمیم گیری از قبیل «همه مردم که دروغ نمی گویند» و «به گفته های متخصص می توان اعتماد کرد» و قوانین دیگری از این دست می باشد (حکیم آرا، ۱۳۷۴، ۱۵۲-۱۵۱).
ویژگی های متقاعدگرایانه مولفه های مربوط به منبع، پیام و مخاطب ارتباط:
افزایش میزان نفوذ و اقناع به ویژگی های مولفه های چهارگانه ارتباطی مربوط می شود که در زیر به ویژگی های سه فاکتور از این چهار فاکتور می پردازیم.
ویژگی های متقاعدگرایانه مولفه های مربوط به منبع ارتباط: اصطلاح منبع شامل تمام دست اندرکارانی می شود که در طرح و انتقال پیام نقش دارند. برخی از ویژگی های مربوط به منبع عبارتند از:
– اعتبار منبع: بیش از دو هزار سال پیش ارسطو، شاگرد افلاطون، از اعتبار منبع با نام اتوس (اعتبار گوینده یا نویسنده) سخن رانده است. برای اعتبار منبع دو فاکتور مطرح می شود که عبارتند از تخصص و قابلیت اعتماد. در ابتدا پژوهشگران میان این دو جنبه از اعتبار یعنی تخصص و قابلیت اعتماد تمایزی قائل نبودند. مفهوم تخصص یا خبرگی به مراتب بالایی از آگاهی و تجربه در حوزه معینی دلالت دارد و قابلیت اعتماد به میزان صداقت و قابل اعتماد بودن منبع اشاره دارد (حکیم آرا، ۱۳۷۴، ۲۵۵).
– دوست داشتنی بودن: استفاده از منبع دوست داشتنی در کنار متغیر اعتبار از ویژگی های تسهیل کننده متقاعدسازی است. منبع دوست داشتنی، ارتباط را دوست داشتنی می کند و ارتباط دوست داشتنی متقاعدکننده است.
دوست داشتنی بودن منبع در قالب دو مولفه جذابیت و شباهت قابل مطالعه است. جذابیت عبارت از دارا بودن هر صفت مثبتی است که سبب برجسته شدن شخصیت افراد شود. شباهت نیز می تواند به همسان سازی هویتی یا همانندسازی با مخاطب کمک کند. مبنای شباهت ممکن است دین، ملیت، طبقه اجتماعی، جنسیت، شباهت ظاهری و هر برچسب دیگری باشد که بتواند سرنوشت گروهی را به هم گره بزند (حکیم آرا، ۱۳۷۴، ۲۶۶-۲۵۹).
– اقتدار: از آنجا که به گفته افلاطون، متقاعدسازی کلید قدرت است، استعداد برای تاثیرگذاری بر دیگران همواره موضوع مورد توجه مردم و البته محققان بوده است (حکیم آرا، ۱۳۷۴، ۲۶۷).
ویژگی های متقاعدگرایانه مولفه های مربوط به پیام: افلاطون پیام را کلید متقاعدسازی و متقاعدسازی را کلید قدرت دانسته است. وی در کتاب خود موسوم به مناظره چنین می نویسد:
«چه چیز برتر از کلامی است که قاضی را در دادگاه، سناتور را در مجلس سنا، یا شهروندان را در انجمن شهر یا در هر همایشی متقاعد می کند؟» (حکیم آرا، ۱۳۷۴، ۲۷۴). برخی از ویژگی های متقاعدگرایانه مربوط به پیام عبارتند از:
– قابلیت فهم پیام: هر پیام متقاعدگرایانه پبش از هر چیز باید قابل فهم باشد. واضح است که به پیامی که آن را نفهمیم، نمی توانیم فکر کنیم.
– شمار استدلال: افزایش شمار استدلال های پیام می تواند بر فعالیت های پردازشی افزوده و مردم را به تفکر بیشتر سوق دهد.
– آهنگ هیجانی و قالب‌بندی پیام: برانگیختن هیجان از روش‌های متداول برای جلب‌توجه مردم است.
– یک‌جانبه / دوجانبه: مفهوم یک‌جانبه / دوجانبه با دو اصطلاح یک‌سویه/ دوسویه که در قلمرو مفهوم تعامل ارتباطی مطرح می‌شود تفاوت دارد. پیامی یک‌جانبه است که استدلال‌های آن یکسره در موافقت یا در مخالفت از موضع نهایی پیام باشد. پیام‌های دوجانبه شامل آن دسته از پیام‌هایی است که دربردارنده هر دو نوع استدلال‌های موافق و مخالف باشد. کسانی که از ابتدا با موضع جانب‌داری پیام موافق باشند، بیشتر از طریق پیام یک‌جانبه متقاعد می‌شوند و آنانی که ابتدا مخالف باشند با پیام‌های دوجانبه تغییر نگرش می‌دهند.
– تکرار پیام و تنوع تکرار: تکرار پیام یکی از متغیرهایی است که به توانایی پردازش اطلاعات مربوط به موضوع کمک می‌کند. تکرار تا آنجا که خستگی به بار نیاورد می‌تواند زمینه‌های دقت موشکافانه نسبت به استدلال‌های پیام را فراهم کند.

1. خبرهای رادیویی و تلویزیونی در یک بخش خبری، فقط یک‌بار پخش می‌شوند و تکرار نمی‌شوند، درحالی‌که در مطبوعات، امکان مرور دوباره خبر وجود دارد.

1. روزنامه‌ها می‌توانند چیزهایی که توجه همگان را جلب نمی‌کند، چاپ کنند. هر خواننده، حق انتخاب، پذیرش یا رد مطالب روزنامه را دارد. چنانچه او پس از خواندن عنوان و مقدمه دریابد به موضوع، علاقه‌ای ندارد، می‌تواند بدون وقفه در عمل خواندن روزنامه، به متن دیگری بپردازد، ولی در تلویزیون، او نمی‌تواند از این ستون به آن ستون و از این صفحه به صفحه دیگر برود. او باید اخبار را همچنان که جریان دارد، بپذیرد.

1. امکان آرشیو خبرهای روزنامه با هزینه کم و درنتیجه، دسترسی عموم وجود دارد، درصورتی‌که آرشیو خبرهای رادیویی و تلویزیونی برای مخاطبان، امکان‌پذیر نیست و نیازمند هزینه بسیاری است.

1. خبرهای رادیویی و تلویزیونی باید ساده و روان باشد و از لغات دشوار در آن‌ها پرهیز شود. درصورتی‌که در خبرهای مطبوعاتی، چنانچه واژگان دشوار وجود داشته باشد، امکان مراجعه به فرهنگ لغت وجود دارد.

1. خبرهای رادیویی و تلویزیونی باید کوتاه باشند تا درک شوند، درصورتی‌که اگر خبرهای مطبوعاتی طولانی باشند، با دوباره خواندن درک می‌شوند.

1. مخاطبان رادیو و تلویزیون، قشرهای گوناگون مردم یک جامعه هستند که ممکن است بی‌سواد نیز باشند، درصورتی‌که مخاطبان روزنامه‌ها باید سواد کافی برای مطالعه داشته باشند.

بنابراین، گفتارهای رادیویی یا تلویزیونی باید صحت، نظم، ترتیب و ایجاز داشته باشند. متن باید در اولین شنودن، قابل‌فهم باشد. اگر شنونده یا بیننده سرگردان شود، توجه او را برای دست‌کم چند ثانیه ازدست‌داده‌اید و این زمان برای بی‌علاقگی کامل وی کافی خواهد بود.(عباسی،۱۳۸۰،۴۱)
افزون بر تمام این‌ها، باید در نظر داشت که حتی میان نگارش برای رادیو و نگارش برای تلویزیون نیز تفاوت‌هایی وجود دارد؛ یعنی در نگارش خبر رادیو باید به نکته‌های زیر توجه شود:

1. بیان توصیفی خبر: چون مخاطب، صحنه رویداد را نمی‌بیند، ازاین‌رو، گزارشگر باید گزارش خود را نسبت به تلویزیون، با شرح بیشتری تهیه کند تا صحنه رویداد برای مخاطب تصویر شود.

1. بیان محاوره‌ای: مطالب خبر باید به شیوه محاوره‌ای بیان شود، نه در قالب رسمی.

1. از واژگانی که تداعی‌کننده محیط رویداد باشد، استفاده شود.

1. از واژگان و عبارت‌هایی استفاده شود که بتوان با جلوه‌های صوتی، آن‌ها را منتشر کرد.

1. در رادیو، واژه‌ها و عبارت‌ها برای شنیدن، نوشته می‌شوند، نه برای دیدن و باید به این مهم دقت شود.

1. بیان ساده: بیشتر در نقاط روستایی و درجاهایی که امکان دسترسی به برق نیز وجود ندارد، از رادیو بهره گرفته می‌شود. ازاین‌رو، باید تلاش شود تا خبر رادیو با عبارت‌های ساده و قابل‌فهم گزارش شود.

باید گفت نگارش خبر تلویزیون که رسانه دیداری است، افزون بر مهارت‌هایی که پیش‌تر بیان شد، به مهارت‌های دیگری نیز نیاز دارد که عبارت‌اند از:

1. موجز بودن: خبر تلویزیون، مجموعه‌ای از صداها و تصویرهایی است که مخاطب آن‌ها را می‌بیند یا می‌شنود. ازاین‌رو، کمتر نیاز به بیان دارد و متن آن باید کوتاه باشد.

1. پرهیز از مواردی که در تصویر گویاست، مگر آنکه قصد تأکید بر آن وجود داشته باشد.

1. تطابق متن و تصویر: میان مطالب متن خبر و تصاویر آن باید تطابق وجود داشته باشد.

1. مطالبی که برای دیدن نوشته می‌شوند، به‌دقت فراوان نیاز دارند تا موجب دوگانگی در ادراک نزد مخاطب نشوند. باید میان مطالب و تصویر، هماهنگی کامل وجود داشته باشد.(همان منبع،۴۸-۴۷)

بخش هفتم
۲-۷چارچوب نظری
درباره نقش ارتباط گر ( فرستنده پیام ) در یک فرایند ارتباطی به‌ویژه در فرایندها مرتبط با وسایل ارتباط‌جمعی ، نظریه‌های متعددی وجود دارد ؛ آنچه در این پژوهش به‌عنوان چارچوب نظری موردتوجه قرارگرفته است چهار نظریه ارتباطی ذیل است :
۲-۷-۱شکل‌‌گیری افکار عمومی در مدل نئول-نئومن (مدل مارپیچ سکوت)
این مدل بر اساس پاسخ گفتن به این سؤال که چگونه افکار عمومى تشکیل مى‌شود به‌وسیله پروفسور الیزابت نوئل-نئومن[۴۳] جامعه‌شناس آلمانى در سال ۱۹۷۴طراحى شد. مدل مارپیچ سکوت[۴۴] در پاسخگویی به سؤال مذکور، مسائل تأثیر متقابل بین ارتباط‌جمعی، ارتباط فردى و درک شخصى از فکر خویشتن را در رابطه با افکار دیگران در جامعه موردبررسی قرار مى‌دهد.
این مدل بر اساس تفکراتى چون نظریات آلپورت[۴۵] (۱۹۳۷) که معتقد بود تفکر شخصى یک فرد وابسته به درجات وسیعى از آن چیزى است که دیگران فکر مى‌‌کنند یا به‌عبارت دیگر آن چیزى که شخص به‌عنوان نماد ذهن دیگران مشاهده مى‌کند، طراحی‌شده است.
ایده اساسى و پایه این مدل آن است که اکثر افراد کوشش مى‌کنند که از داشتن یک نگرش و باور به‌صورت منزوى و تنها اجتناب کنند. بنابراین، فرد به محیط اطراف خود آن‌چنان نگاه مى‌کند که بیاموزد کدام نظریات، حکم‌فرما، شایع و غالب است یا قدرت را در دست دارد و کدام نظریات کمتر مسلط یا روبه‌زوال است. اگر فردى معتقد باشد که نظریات شخصى او در یک رده عقب‌‌تر قرار دارد کمتر رغبتى براى بیان آن‌ها خواهد داشت فقط به این دلیل که از انزوا مى‌ترسد. بنابراین، تسلط بر افکار، براى نیل به این مقصود کمک مى‌کند. اکثر مردم این تمایلات را درک و عقاید خود را با آن منطبق مى‌کنند.
هنگامی‌که تعداد اعضاء یک دسته، فرقه یا حزب به‌منظور تسلط بر دسته‌ها و احزاب دیگر افزایش مى‌یابد و در مقابل تعداد اعضاء دسته‌هاى دیگر رو به کاهش مى‌گذارد، تمایل عضو حزب نخست به سخن گفتن افزایش مى‌یابد و در عوض عضو حزب دیگر به ساکت بودن متمایل مى‌شود. به‌این‌ترتیب یک فراگرد مارپیچ آغاز مى‌شود. فراگردى که یک فکر را پایه‌ریزى کرده و آن را غالب و شایع مى‌کند.[۴۶] (,۱۹۷۴,pp43-51)
در مدل نوئل-نئومن صرفاً درک شخصى به‌عنوان تنها نیروى مؤثر در آن نشان داده نشده است بلکه نقش وسایل ارتباط‌جمعی که هرروز به نحوى مشخص مى‌کنند که عقیده و نظر مسلط کدام است نیز مهم است. نیروى دیگرى که در شکل‌گیرى افکار عمومى مؤثر است و در این فراگرد جاى دارد، درجه حمایت مردم از یک عقیده و نظر است که در محیط اطراف فرد مطرح‌شده است. اگر فردى در مورد یک عقیده و نظر ساکت باقى بماند، دیگران نیز در مقابل او سکوت خواهند کرد. بنابراین آنچه وسایل ارتباط‌جمعی درباره آن عقیده و نظر مطرح مى‌کنند در کنار فقدان حمایت از عقاید یک نفر در ارتباطات میان‌فردی، آن مارپیچ را به وجود مى‌آورد.

گرش مخاطبان تأثیر می‌گذارند .
این نظریه در اوایل دهه ۱۹۷۰ توسط « مک کومبز » و « شاو »[۴۹] مطرح شد ؛ اگرچه قبل از آن افرادی ازجمله مک کوئیل ( ۱۹۶۱ ) در مورد این موضوع که رسانه اولویت همگان را تعیین می‌کنند مطالبی را مطرح کرده بودند (حسینی پاکوهی ، ۱۳۷۳ ، ۲۳ ) .
خلاصه نظریه برجسته‌سازی این است : تأکید و برجستگی موضوعات و مسائل در وسایل ارتباط‌جمعی باعث برجسته شدن آن‌ها در ذهن مخاطبان می‌شود . نکته‌ای که این نظریه اشاره دارد این است که برجستگی مسائل ، تغییرات رفتاری به دنبال ندارد ، بلکه تغییرات شناختی (اطلاعاتی ) به وجود می‌آورد .
راجرز و دیرینگ(DEARING) برجسته‌سازی را چنین تعریف می‌کنند: « فراگردی که به‌واسطه آن رسانه‌های جمعی اهمیت نسبی موضوعات و تأثیرات گوناگون را به مخاطب منتقل می‌کنند » .
به اعتقاد مک کوئیل فراگرد برجسته‌سازی نه به یک اولویت ، بلکه بر سه اولویت متفاوت مربوط می‌شود . یک اولویت در گروه سیاسی یا سایر گروه‌های ذینفع جای می‌گیرد ؛ دیگری اولویت رسانه‌هاست که ارزش‌های خبری و سلیقه‌های ملموس مخاطبان بر آن تأثیر می‌گذارد و به آن ساخت می‌دهد ؛ اولویت سوم از آن همگان است که تصور می‌شود تحت تأثیر رسانه‌هاست (ویندال ، ۱۳۷۶ ، ۳۲۶ ) شکل زیر .
تجربه شخص و ارتباط میان شخص در بین گزیدگان و سایر افراد
دروازه‌بانان، رسانه‌های پرنفوذ و گزارش‌های خبری فوق‌العاده
اولویت سیاست سیاست
اولویت همگان
اولویت رسانه
شاخص‌های جهان واقعی در مورد اهمیت یک موضوع یا رویداد برجسته
درمجموع می‌توان گفت برجسته‌سازی خبری هنجاری است که در عرصه اخبار یا رده‌بندی اهمیت رویدادها و یا دروازه‌بانی خبری، رابطه‌ای مستقیم دارد. برجسته‌سازی ، گستره انتقال خبرها را تعیین می‌کند و محدودیت‌های بحث را مشخص می‌سازد ( شکرخواه ، ۱۳۷۴ ، ۲۱ ) .
۲-۷-۵ نظریه نیاز جویی
نظریه دیگری که برای تحلیل یافته‌ها در این پژوهش مورداستفاده قرار می‌گیرد “ نظریه نیازجویی ” است . در نظریه نیازجویی مخاطب پویا فرض می‌شود و برای تأمین نیازهای اطلاعاتی خود به وسایل ارتباطی روی می‌آورد . این نظریه در تکامل خود مراحلی را پشت سر گذاشته است . در مرحله سوم که مرحله بلوغ این نظریه است ، گام‌های اساسی در انسجام نظری این نظریه برداشته شد . در این مرحله کاتز و همکاران او با توصیفی که از رویکرد نیازجویی ( استفاده و خشنودی ) عرضه کردند ، مؤثرترین نقش را داشتند . به نظر کاتز “ یک فرد با خاستگاه‌های اجتماعی و روان‌شناختی نیازهای خود مواجه است که این نیازها موجب انتظارات او از رسانه‌های جمعی یا سایر موانع است و درنهایت به الگوهای متفاوت روی‌آوری رسانه‌ها منتهی می‌شوند و حاصل آن‌ها ارضای نیازها و پیامدهای دیگری است که شاید در بسیاری از آن‌ها تعهد دخیل نیست » (محمدی مهر، ۱۳۷۸ ، ۸۷ و ۸۶ ) .
درواقع در نظریه نیازجویی سؤال این نیست که پیام با مخاطب چه می‌کند ، بلکه سؤال این است که مخاطب با پیام چه می‌کند ؛ پیام چه استفاده‌ای برای مخاطب دارد ؟ چرا مخاطب دست به انتخاب پیام می زند ؟
مخاطب هدفمند عمل می‌کند ، بنابراین اگر این انتخاب پاسخگوی نیازهای وی نباشد از آن روی‌گردان می‌شود . زیرا این انتخاب پاسخگوی نیازهای وی است .
“ در اثر نظریه استفاده و خشنودی تغییر کاملاً قطعی در کیفیت توجه به مخاطب روی داد . فرض اصلی الگوی استفاده و خشنودی این است که مخاطب ، کم‌وبیش به‌صورت فعال ، به دنبال محتوایی است که بیشترین خشنودی را فراهم کند . افراد هرقدر بیشتر احساس کنند که محتوای واقعی نیاز آنان را برآورده می‌کند ، احتمال اینکه آن محتوا را انتخاب کنند بیشتر است .
این الگوها نوعاً با عواملی آغاز می‌شوند که بر انتخاب مخاطبان از محتوای رسانه‌ها تأثیر می‌گذارند ” ( ویندال ، ۱۳۷۶ ، ۳۵۲ ) .
با تمام این اوصاف نکاتی چند در خصوص نسبت پذیرا بودن پیام ، تغییرات ناشی از پیام و گرایش مخاطب مطرح است . این‌که آیا وسایل ارتباطی بخصوص روزنامه‌ها می‌توانند تغییرات نگرشی یا رفتاری را به همراه داشته باشند و اگر چنین است مخاطب تا کجا پذیرای چنین تغییراتی است .
نظریه هماهنگی و ناهماهنگی شناختی که در حوزه روانشناسی اجتماعی جای می‌گیرد ، ما را در تبیین این فرآیند یاری می کند .
شناخت ، مجموعه ادراک ، تفکر و استدلال است . هر کس تصویری خاص از جهان پیرامون خود دارد . عواملی چون محیط مادی – اجتماعی ، ساختمان فیزیولوژیک ، نیازها ، اهداف و تجربیات گذشته در آن مؤثر است . شخص شناخت‌های خود را بر اساس “ مجاورت و شباهت ” سازمان می‌دهد . گروه‌بندی امور تابع تجارب گذشته و فرهنگ اوست . پس شناخت‌های جداگانه افراد باهم جمع می‌شوند و نظام شناختی را می‌سازند .
۲-۷-۶ الگوی هماهنگی و ناهماهنگی شناختی
“ نظریه‌های هماهنگی و ناهماهنگی شناختی ، در حوزه روانشناسی اجتماعی مطرح می‌شوند . در روانشناسی اجتماعی الگوی مهمی که نگرش‌ها در چارچوب آن موردمطالعه قرار می‌گیرند ، الگوی هماهنگی شناختی است . در این الگو چند نظریه شبیه به هم وجود دارد که متعلق به هایدر (نظریه تعادل ) و فستینجر ( نظریه عدم تعادل ) است . فکر بنیادی و زیربنایی این دیدگاه‌ها این است که مردم مایل‌اند بین شناخت‌های گوناگونشان هماهنگی وجود داشته باشد و همین تمایل یکی از تعیین‌کننده‌های اصلی شکل‌گیری نگرش است . درواقع انسان ، پذیرنده منفعل اطل
اعات ورودی نیست ، بلکه به‌عنوان موجودی دارای شناخت ، اطلاعات رسیده را مورد ارزیابی ، تجزیه‌وتحلیل و تعبیر و تفسیر قرار می دهد ” ( محمدی مهر ، ۱۳۷۸ ، ص ۸۷ و ۸۶ ) .
“ سه مفهوم بسیار پیوسته و مرتبط در روشن کردن رفتار اجتماعی انسان در اینجا وجود دارد ، این سه مفهوم عبارتند از : توجه انتخابی ، ادراک انتخابی و حافظه انتخابی .