مديريت يا تنظيم عواطف

خلق و خوي عمومي

در جدول فوق متغيرهاي که معناي مشابهي داشته دارند با علامتهاي يکسان نشان داده شده است. همانند مؤلفه هاي آگاهي اجتماعي از دانيل گلمن و فهم يا ادراک هیجانی ماير و سالووي و ديويد کارسو که مفهوم مشابهي هستند.
2-3- بخش دوم: رفتار شهروندی سازمانی
در دنیای کنونی اکثر مدیران خواهان کارکنانی هستند که بیش از وظایف شرح شغل خود فعالیت می‏کنند. آنها به دنبال کارکنانی هستند به فراسوی انتظارات می‏روند، به میل و خواست خود به رفتارهایی دست می‏زنند که جزو وظایف رسمی شغلی‏شان نیست. به طور کلی، آن دسته از رفتارهای شغلی کارکنان که تأثیر زیادی بر اثربخشی عملیات سازمان دارد، توجه محققان و مدیران زیادی را به خود جلب کرده است. در گذشته محققان در مطالعات خود جهت بررسی رابطه میان رفتارهای شغلی و اثربخشی سازمانی، اکثراً به عملکرد درون نقشی کارکنان توجه می‏کردند. ولی رفتار شهروندی سازمانی شامل رفتارهای اختیاری کارکنان است که جزو وظایف رسمی آنان نیست و مستقیماً توسط سیستم رسمی پاداش درنظر گرفته نمی‏شود و میزان اثربخشی کلی سازمان را افزایش می‏دهد. تقریباً از یک دهه و نیم قبل، محققان بین عملکرد درون نقشی و عملکرد فرانقشی تفاوت قائل شده‏اند. عملکرد فرانقشی به رفتارهای شغلی فراتر از نقش‏های رسمی کارکنان برمی‏گردد که این رفتارها اختیاری هستند و معمولاً در سیستم پاداش رسمی سازمان در نظر گرفته نمی‏شوند.
مفهوم OCB در 20 سال اخیر موضوع بسیاری از تحقیقات بوده است و اهمیت آن همچنان در حال افزایش است. تحقیقات صورت گرفته عمدتاً بر سه نوع‏اند. یک سری از تحقیقات بر پیش بینی و آزمون تجربی عوامل ایجاد کننده OCB متمرکز بوده‏اند. در این زمینه عواملی از قبیل رضایت شغلی، تعهد سازمانی، عدالت سازمانی، اعتماد و غیره به عنوان عوامل ایجاد کننده OCB مطرح شده‏اند. از سوی دیگر، یک سری از تحقیقات بر پیامدهای OCB متمرکز بوده‏اند. در این زمینه عواملی از قبیل عملکرد سازمان، اثربخشی سازمانی، موفقیت سازمانی، رضایت مشتری، وفاداری مشتری، سرمایه اجتماعی و غیره مطرح شده‏اند. گروه معدودی از تحقیقات نیز منحصراً بر روی مفهوم OCB متمرکز بوده و برای مثال سعی کرده‏اند تا تعریف جدیدی از OCB داشته باشند، ابعاد آن را مشخص کنند و یا با کمک روش تحلیل عاملی مقیاسهای استانداردی برای سنجش این مفهوم ایجاد کنند. برخی از زمینه‏هایی را که رفتار شهروندی سازمانی به موفقیت سازمانی کمک می‏کند، می‏توان در قالب موارد زیر خلاصه کرد (طبرسا و همکار، 1389):
افزایش بهره‏وری مدیریت و کارکنان؛
آزاد کردن منابع سازمانی برای استفاده مقاصد مولدتر؛
کاهش نیاز به اختصاص منابع کمیاب به وظایفی که جنبه نگهدارندگی دارد؛
تقویت توانایی سازمانها برای جذب و نگهداری کارکنان کارآمد؛
افزایش ثبات عملکرد سازمانها؛
توانمند سازی سازمان برای انطباق مؤثرتر با تغییرات محیطی.
لامبرت[33] (2000) نیز علائم مشخص رفتار شهروندی سازمانی را در سه طبقه قرار می‏دهد:
طبقه اول: فرمانبرداری که شامل احترام به ساختارها و فرایندها به طور مرتب می‏شود. این طبقه از نظر لامبرت بعد وظیفه‏شناسی ارگان را در خود جای می‏دهد.
طبقه دوم: وفاداری و توسعه‏ی فعالیت‏ها که شامل ارائه‏ی خدمات مطلوب به کارکنان و حفظ ارزش‏ها می‏شود. به زعم لامبرت وفاداری ابعاد ادب و مهربانی و جوانمردی را دربرمی‏گیرد.
طبقه سوم: مشارکت و مسئولیت‏پذیری که شامل خود کنترلی تحت قوانین و مقررات است. ابعاد نوع دوستی و خوش‏خویی در این طبقه قرار می‏گیرد.
با توجه به مفهوم‏سازی‏های صاحب‏نظران از رفتار شهروندی سازمانی در جدول 2-4 مدل مفهومی از سیر تکاملی متغیرهای رفتار مذکور ارائه شده است. لذا به دلیل ظرافت مفهوم‏سازی ارگان (1988) از رفتار شهروندی سازمانی و استفاده‏ی پودساکف[34]، مکنزی[35]، مورمن[36] (1991) از این مفهوم‏سازی، محققان پژوهش حاضر نیز از این مدل در تحقیق خود استفاده کرده‏اند.
جدول 2-4- سیر تکاملی متغیرهای رفتار شهروندی سازمانی

ضع)، نوع‏دوستی، فضیلت مدنی، وجدان کاری و رفتار جوانمردانه بودند.
پژوهش کورکماز و آرپاکی (2009) با عنوان رابطه بین هوش هیجانی و رفتار شهروندی سازمانی نشان داد که بین هوش هیجانی مدیران و ابعاد وظیفه‏شناسی، رفتار مدنی و رفتارهای نوع‏دوستانه از رفتار شهروندی سازمانی زیردستان رابطه قابل ملاحظه‏ای وجود دارد و هوش هیجانی مدیران قادر به پیش‏بینی دو بعد وظیفه‏شناسی و نوع‏دوستی کارکنان می‏باشد.
ایلگین و همکاران[63] (2009) در بررسی رابطه بین هوش هیجانی و رفتار شهروندی سازمانی با اثر تعدیلی جنسیت در این رابطه نتیجه گرفتند که هوش هیجانی با تمامی ابعاد رفتار شهروندی سازمانی رابطه مستقیم دارد. جنسیت روی هوش هیجانی تأثیری نداشت اما رابطه بین هوش هیجانی و رفتار شهروندی را به جز بعد استفاده از هیجانات را تعدیل نمود.
2-5- نگاهی اجمالی به مدل تحقیق
شکل 2-3 متغیرهای تحقیق از مدل استاندارد هوش هیجانی مایر و سالووی و مدل استاندارد رفتار شهروندی سازمانی اورگان
فصل سوم
روش تحقیق
3-1- مقدمه
تحقیق حاضر، در قالب یک تحقیق میدانی از نوع توصیفی ـ پیمایشی و توصیفی ـ همبستگی است. هدف اصلی تحقیق سنجش میزان همبستگی دو حوزه‌ی رفتار شهروندی سازمانی و هوش هیجانی است و نوع کار تحقیق، کاربردی است. ابزار تحقیق پرسشنامه‌هایی است استاندارد که توسط محقق تنظیم و هم‌زمان به اعضای چهارچوب نمونه جهت تکمیل، ارائه شده است. با توجه به تعریف جامعه‌ی آماری، این تحقیق، مطالعه‌ی آماری ـ موردی است که تعمیم آن به جوامع عام‌تر نیازمند تامل بیشتر می‌باشد. در فصل اول این پژوهش به بررسی کلیات تحقیق پرداخته شد و در فصل دوم مبانی نظری و پیشینه تحقیق شرح داده شد و مدل استاندارد رفتار شهروندی سازمانی اورگان و هوش هیجانی مایر و سالوی انتخاب گردید که در این فصل به تحلیل و بررسی سوالات تحقیق با استفاده از این مدل می‏پردازیم.
3-2- روش‏شناسی تحقیق
همانگونه که در 3-1 اشاره شد، روش تحقیق توصیفی همبستگی است به این ترتیب که دو حوزه‌ی رفتار شهروندی سازمانی در 5 بُعد و هوش هیجانی در 4 بُعد توسط پرسشنامه در نمونه‌ی آماری مورد مطالعه و اندازه‌گیری قرار می‌گیرد. از آنجا که هر عضو نمونه به‌طور هم‌زمان در 9 بعد مذکور سنجیده می‌شود امکان بررسی همبستگی بین بردار تصادفی رفتار شهروندی و هوش هیجانی فراهم می‌آید. تحلیل همبستگی متعارف[64] شناخت و کمّی کردن رابطه‌ی بین دو مجموعه از متغیرها را بررسی می‌کند؛ هتلینگ[65] (1935و1936) برای اولین بار این روش را بسط داد که روی همبستگی بین یک ترکیب خطی از متغیرهای یک مجموعه و یک ترکیب خطی از متغیرهای مجموعه‌ای دیگر متمرکز می‌شود. روش آماری چنین است که ابتدا دو ترکیب خطی با بیشترین همبستگی تعیین می‌شود، سپس دو ترکیب خطی که در میان تمام زوج‌های ناهمبسته با زوج انتخاب‌شده‌ی اول دارای بیشترین همبستگی باشد تعیین می‌شود؛ این فرایند ادامه پیدا می‌کند تا جایی که زوج‌هایی از ترکیبات خطی حاصل شود که متغیرهای متعارف خوانده می‌شود. همبستگی‌های بین متغیرهای متعارف را همبستگی‌های متعارف می‌نامیم.
همبستگی‌های متعارف، شدت ارتباط بین دومجموعه از متغیرها را اندازه می‌گیرد. جنبه‌ی ماکزیمم کردن این روش کوششی برای متمرکز کردن یک رابطه با بعد بالا بین دو مجموعه از متغیرها را به چند زوج از متغیرهای متعارف نشان می‌دهد.
3-2-1- روش تحلیل همبستگی متعارف
فرض کنید دو گروه از متغیرها در یکی به تعداد  و دیگری به تعداد  مدنظر باشد چنان‌که در تحقیق حاضر یک گروه با عنوان رفتار شهروندی دارای  و گروه دیگر با عنوان هوش هیجانی دارای  متغیر است. با توجه به مباحث حوزه‌ی روش‌های چندمتغیره آماری[66] نگاه هتلینگ هر گروه از متغیرها را در یک بردار قرار می‌دهد؛ بردارهای  و  دارای بردارهای میانگین خود و ماتریس‌های کوواریانس  و  می‌باشند. همچنین  ماتریسی است که هر سطر آن مربوط به یک متغیر از گروه اول و هر ستون آن مربوط به یک متغیر از گروه دوم و هر درایه‌ی ماتریس (تداخل سطرها و ستون‌ها) کوواریانس بین دو متغیر را نشان می‌دهد. بنابراین در این تحقیق،  ماتریسی  است که 20 کوواریانس را گزارش می‌کند و لذا 20 ضریب همبستگی گزارش خواهد شد. درواقع هدف تحلیل همبستگی متعارف، خلاصه کردن این 20 مقدار در مقداری متمرکز است.
ترکیبات خطی، اندازه‌های خلاصه‌شده‌ی ساده‌ای را از مجموعه‌ای از متغیرها فراهم می‌کند. قرار می‌دهیم:
 
پس هر گروه از متغیرها در یک ترکیب خطی قرار گرفته و یک متغیر را می‌سازند. همبستگی بین متغیرهای مزبور با استفاده از قواعد جبرخطی در ریاضیات و با توجه به تعریف ضریب همبستگی، از فرمول زیر به‌دست می‌آید:
 
اکنون کافی است ضرایب  و  به‌گونه‌ای انتخاب شوند که  به بیشترین حد ممکن خود برسد. انتخاب ضرایب مناسب چندان هم آسان نیست. زوج ترکیب خطی  را در نظر بگیرید که دارای واریانس‌های واحد بوده و  را ماکزیمم کند؛ به این زوج، اولین زوج متغیرهای متعارف گوییم و مقدار ماکزیمم حاصل را با  نشان می‌دهیم. دومین زوج از مت
غیرهای متعارف، ترکیبات خطی  است که دارای واریانس‌های واحد است و  را در میان تمام انتخاب‌هایی که با اولین زوج متغیرهای متعارف ناهمبسته می‌باشد، ماکزیمم می‌کند. و به همین ترتیب Kاُمین زوج از متغیرهای متعارف، ترکیبات خطی  است که دارای واریانس‌های واحد است و  را در میان تمام انتخاب‌هایی که با  زوج متغیرهای متعارف قبلی ناهمبسته می‌باشد، ماکزیمم می‌کند و مقدار ماکزیمم حاصل را با  نشان می‌دهیم. اگر داشته باشیم:  ، روند مذکور را تا  مرتبه پیش می‌بریم؛ بدین ترتیب داریم:  بیشترین مقدار ممکن برای  است. به راحتی اثبات می‌شود (نیرومند، 1386، ص558) که  که  بزرگترین مقدار ویژه[67]‌ی ماتریس  یا  بر اساس متغیرهای استانداردشده است بسته به آنکه  یا  باشد. با حصول  به عنوان بردار ویژه‌[68]ی معادلِ  می‌توان مقادیر بردارهای  و  را به‌دست آورد؛ اگر  داریم:  و  که در آن  . و اگر  به شکل مشابه ابتدا  و سپس  به‌دست خواهد آمد. در ادامه نیز محاسبه‌ی متغیرهای متعارف صورت می‌گیرد که به علت استاندارد شدن متغیرهای اولیه، فاقد واحد اندازه‌گیری است. تبیین ضرایب  و  درواقع می‌تواند بیانگر شدت و ضعف تاثیر متغیرهای مختلف در هر گروه از متغیرها در ایجاد همبستگی متعارف می‌باشد.
3-3- ابزار اندازه‌گیری و متغیرهای تحقیق
پرسشنامه‌ی استاندارد ارگان[69] و کونوسکی[70] برای سنجش رفتار شهروندی سازمانی در 5 بُعدِ آداب اجتماعی، نوع‌دوستی، وجدان کاری، جوانمردی، و نزاکت دارای 19 سوال (گویه) به شرح جدول 3-1 و پرسشنامه‌ی استاندارد مایر[71] و سالووی[72] برای سنجش هوش هیجانی در 4 بُعدِ آگاهی، تسهیل، شناخت و کنترل دارای 29 سوال (گویه) به شرح جدول 3-2 به عنوان ابزار اندازه‌گیری 5+4 متغیر تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. کلیه‌ی گویه‌ها بسته‌پاسخ و دارای طیف 5درجه‌ای لیکرت[73] از کم به زیاد می‌باشد. پاسخ‌های کم تا زیاد با امتیازات 1 تا 5 داده‌های ورودی تحقیق به شمار می‌آید. البته در مورد گویه‌هایی که ارزش منفی نسبت به متغیرهای مورد نظر دارند، ترتیب امتیازدهی برعکس می‌باشد.
جدول3-1: پرسشنامه‌ی ارگان و کونوسکی سنجه‌ی رفتار شهروندی سازمانی