سیاسی، مدنی و اجتماعی آنها اهمیت دارد» (Stevenson 2003: 7) . از اینرو، این نظریه پردازان استدلال می کنند که شهروندان باید علاوه بر حقوق مدنی، سیاسی و اجتماعی از حقوق فرهنگی نیز برخوردار شوند (Turner 1993; Rosh 1992). از این دیدگاه، مفهوم شهروندی فرهنگی در وهله نخست ناظر به تأمین حقوق فرهنگی است. از دیدگاه ترنر و بسیاری از محققان دیگر، «اکنون شهروندی ناظر به تامین حقوق زنان، کودکان، اقلیت ها، اقوام و دیگر گروه های اجتماعی است» (Turner, 1993: 12)(فاضلی، 1390: 7). این دیدگاهی است که پکولسکی از آن به معنای “حقوق فرهنگی” یاد می کند و می نویسد حقوق فرهنگی: «به معنای توجه به حقوق گروه های اجتماعی مانند زنان، کودکان، معلولان، اقلیت ها، مهاجران و دیگر هویت های اجتماعی است.» پکولسکی استدلال می کند که «حقوق فرهنگی در اینجا به معنای پذیرش و به رسمیت شناخته شدن حقوق هویت ها و گروه های اجتماعی بدون وجود مانع در راه بازنمایی این هویت ها، به رسمیت شناخته شدن آنها بدون حاشیه ای شدن، پذیرش و ادغام آنها در جامعه بدون عادی سازی تحریف ها و تحقیرهایی که نسبت به آنها ممکن است صورت گیرد، می باشد. این دسته حقوق متفاوت و ورای از حقوق مربوط به داشتن نمایندگی سیاسی، رفاه و عدالت اجتماعی، بلکه بیشتر معطوف به حق داشتن و بازنما ساختن و اشاعه سبک زندگی و هویت فرهنگی شهروندان است(Pakuliski 1997: 80). برخی دیگر نظریه پردازان “احترام به تنوع فرهنگی” را حقوق فرهنگی می دانند. به اعتقاد رناتو روزالدو (1994) شهروندی فرهنگی در عین برخورداری از حقوق مشارکت و حقوق دموکراتیک دیگر برخوردار از ” حق متفاوت بودن” است (فاضلی و قلیچ، 1389: 7 ). از سوی دیگر هر جامعه اى جدا از فرهنگ عام و مورد قبول اكثريت و گروه های گوناگون اجتماعى، كمابيش برخوردار از خرده فرهنگ هايى متناسب با وضعيت گروهى خود است، از سوى ديگر، يكى از ابعاد پيوستگى يا انسجام نيز وحدت نمادين يا وحدت فرهنگى بين اين خرده فرهنگ ها است (صالحی امیری، 1388: 313). بنت حساسیت بین فرهنگی را نوعی فرایند توسعه ای تعریف می کند که فرد از طریق آن در خود ظرفیتهای گسترده ای را برای همسازی تفاوتهای فردی، توسعه می دهد (فولر، 2007: 323). وجود فرهنگهای مختلف و ارتباط صحیح آنها با هم ضمن ممانعت از چالشها و کشمکش های اجتماعی موجب نظم و انسجام اجتماعی و توسعه فرهنگی می گردد (نوربخش، 1387: 68). نظریه حساسیتهای بین فرهنگی از قوم مداری مطلق تا قوم گرایی نسبی به منظور تبیین جهت گیریهای افراد نسبت به یکدیگر به کارمی رود که توسط میلتون بنت ارائه شده است. براساس این نظریه توسعه ارتباطات افراد منجر به کاهش حساسیتهای بین فرهنگی می شود. “حساسیت بین فرهنگی متغیر مهمی در موقعیتهای مختلفی است که برای تعامل با افراد سایر گروه ها به کار می رود. این تعامل می تواند به صورت اقدام در یک مأموریت بین المللی یا به شکل توریسم باشد” (گرین هلتز، 2000: 412). دفتر جهانی گردشگری سازمان ملل متحد، به مناسبت روز جهانی گردشگری، به نقش گردشگری و جهانگردی در پیوند فرهنگ ها توجه ویژه داشته و شعار سال 2011 را ” پیوند فرهنگ ها” انتخاب کرده است. این شعار در واقع نقطه بنیادی توسعه جهانگردی بین المللی محسوب می شود، به این معنی که ارتباط متقابل بین اقوام و فرهنگ های مختلف از طریق جهانگردی، موجب تعامل بین فرهنگ ها و توسعه انسانی و در نتیجه ایجاد صلح جهانی می شود. این موضوع بوجود آمدن فرصتی برای معرفی ابعاد مختلف گردشگری را ایجاد می کند ( ضرغام، 1390: 3). براساس آنچه بیان شد، تلاش شده است که تنوع فرهنگی را به عنوان فرصتی خاص برای توسعه گردشگری که همگام با نظریه شهروندی فرهنگی و توسعه ارتباطات میان فرهنگی است، مورد بررسی قرار دهیم و صحت دیدگاه دوم را در این زمینه مورد پژوهش قرار دهیم.
6-3 مدل مفهومی
همانگونه که بیان شد، در عصر حاضر شهروندی یک ضرورت اجتماعی است که به صورت سازه اجتماعی ناشی از بسترهای اجتماعی و فرهنگی جامعه، همراه با تنوع فرهنگ ها، معانی مختلفی را در جامعه شکل می دهد ( عاملی، 1380: 168). در نظریات اندیشمندان اجتماعی به این امر تاکید شده است که در بستر یک تنوع فرهنگی و جهانی شدن کنونی، حقوق فرهنگی شهروندان همانند حقوق اقتصادی، سیاسی، مدنی و اجتماعی اهمیت زیادی دارد و در این راستا همه ی اقشار یک جامعه حق بازنمایی هویت و اشاعه ی سبک زندگی و هویت فرهنگی خود را دارند. در بنیان های نظری حقوق شهروندی، در طول تاریخ برخی از اندیشمندان کمتر به بعد شهروندی فرهنگی توجه نموده اند. در اندیشه ی برایان ترنر حقوق شهروندی فرهنگی بیشتر به چشم می خورد. وی معتقد است که اندیشمندانی همچون مارشال توجه چندانی به تفاوت های نژادی- قومیتی، زبانی و مذهبی نکرده اند ( همان: 174). ترنر در حوزه ی فرهنگ شهروندی به یک نوع هویت فرهنگی خاص افراد و گروه ها که به نوعی همان سبک زندگی است، تاکید بسیار کرده است. در واقع حقوق فرهنگی بر مبنای حق متفاوت بودن استوار می گردد و شامل مجموعه ی: 1- حق دستیابی کامل به زبان و فرهنگ اکثریت 2-حق حفظ زبان ها و فرهنگ های اقلیت 3- حق داشتن سنت ها و شیوه زندگی متفاوت 4- برابری آموزشی 5- حق داشتن ارتباطات بین المللی (کاستلز، دیویدسون، 1382: 263).
از این رو با توجه به نظریه ی شهروندی فرهنگی می توان این گونه استنباط کرد که تنوع زبانی، قومیتی، مذهبی و مهاجرت از ابعاد تمایزات تنوع فرهنگی به شمار می روند. در کنار آن ها نیز سیاست گذاری فرهنگی که جزیی جدا نشدنی از الزام وجود تنوع فرهنگی است نیز باید وجود داشته ب
اشد تا فرهنگ اقلیت ها اجازه ی وجود داشته باشند. لذا مولفه های یاد شده با رویکرد تبیین نظریه ی شهروندی فرهنگی می تواند بیانگر سهم تنوع فرهنگی در عرصه های جهانی را فراهم نماید.
باید یادآور شد که از آنجایی که تنوع فرهنگی موضوع اصلی ماست، برای فهم آن نخست باید به تعریف فرهنگ پرداخت؛ چراکه با تعریف فرهنگ مشخص می شود که تفاوت چه مضامینی موجب تنوع فرهنگی می شود (Kylmika, 2002: 120). بر اساس دیدگاه ادوارد تایلر ، فرهنگ «مجموعه ای از دانش ها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هر چه که فرد به عنوان عضوی از جامعه خویش فرامی گیرد » است و در این راستا فرهنگ را شامل عناصر گوناگونی نظیر «هنر و معماری، آداب و رسوم، سرگرمی، زبان، سیاست، مذهب و سنت به عنوان مجموعه ای از یک جامعه» می داند.
همان طور كه ملاحظه مي شود، اين گونه تفاوت هاست كه موجبات تنوع فرهنگي را پديد می آورند. در واقع اگر گفته شود که تنوع فرهنگی به تفاوت های گروهی در دستاوردهای مادی و غیرمادی دلالت دارد”، سخن گزافی نیست (صالحی، 1388: 152). بر اساس تعریف فرهنگ، در نظر داریم تا مولفه های عینی فرهنگ را بررسی کنیم و مولفه هایی از تنوع فرهنگی معرفی نماییم تا درقالب نظریه شهروندی فرهنگی در راستای توسعه گردشگری نمود بیشتری را دارد.
ارکان شهروندی فرهنگی ارکان مادی تنوع فرهنگی
تنوع زبانی
تنوع قومی و نژادی
مهاجرت بین المللی
سیاست چند فرهنگ گرایی
آداب و رسوم
کالاهای مادی
پوشش
غذا
تنوع مذهبی
شکل شماره 1- 6-3: ارکان تنوع فرهنگی با تاکید بر نظریه ی شهروندی فرهنگی و مفهوم فرهنگ
متغيرهاي پژوهش
7-1 تعريف متغيرهای مستقل و متغیر
متغیر مستقل: متغیر مستقل این پژوهش تنوع فرهنگی است که با شاخص های مختلفی سنجیده می شوند و ارتباط و سطح معنا داری هر یک از این شاخص ها با متغیر وابسته سنجیده می شوند، که عبارتند از: نوع نژاد و قومیت، مذهب، میزان مهاجرت بین المللی ، زبان و سیاست های فرهنگی (چند فرهنگ گرایی).
متغیر وابسته: توسعه گردشگری متغیر وابسته پژوهش است که ارتباط هر یک از متغیرهای مستقل با آن سنجیده می شود، میزان ورود گردشگران، جذب سرمایه، توسعه مکان های فرهنگی، تعدد رویدادهای فرهنگی، افزایش سیاست های توسعه گردشگری از معیارهای توسعه گردشگری هستند.
7-2 تعربف مفهومی و عملیاتی متغیرها
7-2-1 توسعه گردشگری
تعریف مفهومی: وقتي تصميمي براي توسعه گردشگري گرفته مي شود، اشكال متفاوت زيادي از آن وجود دارد كه مطابق با مكان، علايق گردشگران و منابع گردشگري قابل استفاده، متغيرند، تنوع و تفاوت رويكردها نسبت به گردشگري ريشه در تصوير جوامع گوناگون از مفهوم گردشگري دارد. فرآيند برنامه ها و طرحهاي توسعه گردشگري مبين استراتژيها، رويكردها، سياستها و خط مشي هاي كشورهاي گوناگون نسبت به مقوله گردشگري است (قدمی و دیگران، 1389: 114). لذا در این پژوهش توسعه گردشگری، غالباً منوط به توسعه جاذبه هاي متنوع طبيعي، فرهنگي، و تاريخي تعریف می شود (تقوایی و همکاران، 1388: 46).

شورهايي وجود دارند كه براي خود هويت جعلي مي سازند. کالاهای قومی به طور خاص یک نوع از هویت مشخص، یعنی هویت قومی را نمایندگی می کنند. این کالاها می توانند کالاها و اشکال مادی سنتی در یک قوم خاص باشند، یا اشکال بازسازی شده (نوزایی شده)[27] ای از کالاهای پیشین و یا حتی اشکال کاملا جدید کالایی که هویت قومی را به صورتی تازه مطرح و تبلور بخشد ( اسکیریلوف، 1999، اسکیریلوف و کارنیچر 1999).
کالاهای قومی ممکن است به صورت بارزی اشکال ظاهری قومیت مربوط را در خود داشته باشد. برای مثال لباس های قومی، غذاهای قومی یا هنرهای دستی و … ( فکوهی، 1385: 132). اما مفهوم کالاهای قومی در این مطالعه بشتر مطوف به صنایع و هنر دستی است که اقوام از دیرباز برای رفع احتیاجات خود، آن ها را تولید می کنند.
صنایع دستی بیانگر صنعت و هنر نیاکان و نشان دهنده ی ذوق و هنر مردم هر منطقه از یک کشور است. در روزگاران گذشته صنایع دستی پیوندي عمیق با زندگی روزمره ی مردم داشته است. در دورهاي که انسان زندگی ماشینی را تجربه نکرده بود، این صنایع دستی بود که حامی تمام استعدادها، ذوق، سلیقه و آفرینش هاي سازندگی بشر بود. امروزه با نگاه به صنایع دستی هر قوم و قبیله اي به روشنی می توان دریافت که آن قوم چه مرحله اي از صنعتگري را تجربه کرده و اکنون در چه جایگاهی قرار دارد. استعداد و روحیهي خلاق و قدرت ابتکار صنعتگران در کنار عواملی مانند: شرایط اقلیمی و محیطی، مواد اولیه، شرایط زندگی و علاقهي انسان هاي گذشته به تولید آثار هنري موجب شده است که کشور ما از گذشته هاي بسیار دور تا حال همواره در تولید صنایع دستی موقعیتی ویژه و ممتاز داشته باشد( پاپ زن و همکاران، 1390: 15) به نظر می رسد با حفظ و نگهداشت این هنر دیرینه پیشینان و با ایجاد تحولاتی مثبت در جهت امروزینه کردن آن و هدایت در جهت تامین نیازهاي بازار می توان امید داشت این هنر-صنعت بتواند در راستاي پایداري اقتصادي که خود در همپیوندي کامل با ابعاد دیگر پایداري نظیر پایداري اجتماعی و اقتصادي قرار دارد بتواند به معیشت پایدار خانوارهاي مرتبط با این بخش یاري رساند ( افشار زاده و همکاران، 1390: 2).
اگرچه با توجه به خصوصیات و ابعاد گوناگون اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی صنایع دستی، شاید نتوان تعریف دقیق و پذیرفتنی از سوي همه ی صاحبان ذوق و اندیشه براي صنایع دستی ارایه داد، اما از میان تعریفهاي گوناگونی که تاکنون از این « هنر- صنعت» ارائه شده، در سال 1348 از طرف شوراي صنایع دستی ایران چنین خوانده شد :« صنایع دستی به آن دسته از صنایع اطلاق می شود که تمام یا قسمتی از مراحل ساخت فرآورده هاي آن با دست انجام گرفته و در چهارچوب فرهنگ و بینشهاي فلسفی و ذوق و هنر انسانهاي هر منطقه با توجه به میراثهاي قومی آنان ساخته و پرداخته می شود»؛ و در سال 1362 گروهی از کارشناسان سازمان صنایع دستی ایران آن را چنین تعریف کرده اند : « صنایع دستی به مجموعه ای از « هنر- صنعت» اطلاق می شود که عمدتاً با استفاده از مواد اولیه ی بومی و انجام قسمتی از مراحل اساسی تولید، به کمک دست و ابزار دستی موجب تهیه و ساخت محصولاتی می شود که در هر واحد آن، ذوق هنري و خلاقیت فکري صنعتگر سازنده به نحوي تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این گونه از محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه اي است» ( یاوری، نورماه، 1384: 10). تعریف جامع تر آن مبنی بر این است که « صنایع دستی: کارهای تولیدی با استفاده از آلات و ابزارهای ساده ( مثلا قالب بافب، سفالگری، سوزن دوزی، خاتم کاری و غیره) و نیز کالاهایی که بدین گونه و طبق یک طرح ساخته می شود. اغلب آثار هنری سنتی و هنرهای تزئینی را می توان در این زمره به شمار آورد» ( پاکباز، 1387: 343) در دایره المعارف هنر ارائه شده است. در تقسیم بندي دیگري، هنر به طور عمده به دو گروه محض و کاربردي تفکیک شده است و شاخص ترین هنرِ کاربردي یعنی هنري که علاوه بر دارا بودن زیبایی وارسته و مفهومی می تواند سودمندي مشخص و کاربردي معین داشته باشد، صنایع دستی یا به عبارت دقیق تر هنرهاي صنایعی است؛ که اشاعه دهنده ی فرهنگ معنوي و عامه، حاصل از معرفت شهودي و جاري بودن در متن زندگی افراد اجتماع است ( افشارزاده، 1390: 3).
2-4-4 سیاست های چند فرهنگی
اصطلاح سیاست گذاري فرهنگي[28] معادل (سياست هاي فرهنگي، سياست گذاري فرهنگي) است. ژيراره درتعريف اين مفهوم چنين مي‌گويد: نظامي از هدف هاي غايي ، شيوه ها و برنامه هاي فرهنگي که براي توسعه فرهنگ جامعه در نظر مي گيرند . ژيراره توضيح مي دهد مهمترين رکن مساله ، هدف هاي غايي است. طبق تعريف ژيراره سوالي مطرح مي شود مبني بر اينکه : آيا مي توان براي يک جامعه هدف هاي غايي تعيين کرد ، آيا امکان پذير است يا خير ؟ ( فاضلی، 1386: 3). به طور ساده مي‌توان گفت که سياست فرهنگي با مديريت نهادهاي توليدکننده و اداره‌کنندهي شکل و محتواي محصولات فرهنگي مربوط مي‌شود. سياست فرهنگي نوعي توافق رسمي و اتفاق نظر مسؤلان و متصديان امور در تشخيص، تعيين و تدوين مهم‌ترين اصول و اولويت‌هاي لازم و ضروري در فعاليت فرهنگي است و راهنما و دستور العمل براي مديران فرهنگي خواهد بود (محبی، اینترنت، سیاست). سياست فرهنگي دراين چارجوب شامل موزه‌ها، وزارتخانه‌هاي عهده‌دار امر آموزش، هنرها، فرهنگ، رسانه‌ها، ورزش، مدارس، مؤسسه‌هاي آ‌‌موزش عالي، سازمان‌هاي تلويزيوني، شرکت‌ه
اي ضبط، مؤسسه‌هاي تبليغاتي و بسياري عناصر ديگر است (Barker,2002:223). سياست فرهنگي در قالب مفاهيم گوناگوني مورد توجه برنامه ريزان بوده که درطول دهة اخير در کشورهاي صنعتي مفهوم «مهندسي فرهنگي» مطرح گرديده است. مهندسي فرهنگي عبارت است: ازعلم و فن وتوانايي ارائه پاسخ‌هاي مناسب از نظر کيفيت، هزينه، و مدت به درخواست‌هايي است که از سوي کارشناسان امور فرهنگي در جهت تحقق اهداف فرهنگي، اجراي برنامه‌ها، تأمين سرمايه براي برنامه‌ها و تحقق فني برنامه‌ها صورت مي‌گيرد (Mollard,1994:3).
سياست فرهنگي مجموعه ارزش‌ها، باورها و راهبردهايي است كه كنش‌ها و عملكرد افراد يا گروه‌هاي اجتماعي را هدايت مي‌كند يا بر آن‌ها تأثير مي‌گذارد .”اين ارزش‌ها و باورها كه راهنما، هدايت‌كننده و تأثيرگذار برعملكرد يك‌گروه، يك‌ مجموعه و يا يك‌ ملت است به دو بخش تقسيم مي‌شود: يك‌ بخش، آن‌هايي است كه توسط دولت بيان و مدون مي‌شود و معمولاً به صورت قانون اساسي، برنامه‌هاي توسعه و غيره است . بخش دوم راهبردهايي است كه افراد، گروه‌ها و ملت‌ها بدون تدوين يا قانون رسمي كردن آن براي تحقق هدف‌ها و منافع خود به‌كار مي‌گيرند. بنابراين دو سياست فرهنگي داريم: يكي آن كه دولت مدون كرده، دوم آن‌كه به صورت اصل مدون دولتي درنيامده . درنتيجه بايد گفت به صورت کلي يك سياست فرهنگي است كه بخشي از آن آشكار است و بخشي پنهان و بخشي رسمي و بخشي غيررسمي.( محسنی، 1386: 24). به‌طورکلي مي‌توان گفت که سياست گذاري فرهنگي عبارت است از فرايند اخذ تصميم در مورد يک خط مشي فرهنگي درجهت هدايت و کنترل فرهنگ به منظور حفظ مواريث فرهنگي، بسط و گسترش آن، تا در آينده بايد پيگيري ومورد عمل قرار گيرد.
الگوی چند فرهنگ گرایی به عنوان رویکرد سیاست گذاری عمومی برای مدیریت تنوع فرهنگی در جامعه چند قومی که بر مبنای ابراز رسمی احترام متقابل و رواداری نسبت به تنوع فرهنگی در قالب مرزهای ملی استوار است. شهروندی و سیاست چند فرهنگی، الگوی مناسب سیاست گذاری راهبردی و دراز مدت در مواجهه با مساله تنوع قومی و فرهنگی در جامعه ایرانی است و می تواند مبنایی برای تفاهم، تعامل و گفتگوی میان سیاست گداران و نخبگان قومی باشد ( تقی لو، 1386: 11-12).
برنامه های سیاست چندفرهنگی جامعه ی امروز ایران برخلاف دوران پهلوی، به دنبال شیوه ای است که مردم به شکل خود جوش و بدور از الزام نسبت به فرهنگ خویش حس عرق داشته و امور فرهنگی خویش را به راحتی انجام دهند. در سياست تنوع، دولت مركزي با شناسايي، مدارا و رواداري ميان تنوعات فرهنگي و قومي گوناگون به ارتقا ء، انسجام و وحدت ملي مي انديشد و به رعايت حقوق همة اقليت هاي قومي در حفظ و پرورش شاخص هاي هويتي آنان نظير زبان، سنت ها، هويت و … مي كوشد . همچنين از تحميل قوانين و مقررات مغاير با علايق فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي گروه هاي اقليت اجتناب مي كند (صالحی، 1388: 151)
به عقيدة انديشمندان حوزة تنوع فرهنگي، به رسميت شناختن تفاوت هاي فرهنگي از طريق اعطاي حقوق شهروندي چند قومي متمايز، به انسجام كامل جوامع كمك مي كند؛ در حالي كه الگوي همگون سازي و جذب موجب محروميت كساني كه با فرهنگ مسلط انطباق ندارند مي شود. به نظر «كميليكا» بر خلاف آنچه نظريه پردازان همگون سازي از آن وحشت دارند، حقوق فرهنگي خاص به هيچ وجه به شقاق و گسيختگي جامعه منجر نمي شود، بلكه اقليت ها را قادر مي سازد تا به طور كامل در يك جامعة چند فرهنگي مشاركت نمايند. به علاوه، به ندرت اتفاق مي افتد كه گروه هاي اقليت قومي اعمال محدوديت هاي درون گروهي و عدم برخورداري از قدرت قانوني و تحميل هنجارهاي فرهنگي بر اعضا ی شان را بپذيرند ( نش، 1382: 222).
2-4-5 مهاجرت[29]
منگالم[30] (1968)، مهاجرت را یک حرکت بالنسبه دائمی عده ای از یک مکان به مکان دیگر دانسته، که مقدم بر آن، مهاجران بر اساس مراتبی از ارزش ها یا هدف های با ارزشی که تعلیم می گیرند، حرکت می کنند. نتیجه ی این حرکت تغییراتی در نظام کنش متقابل مهاجران است ( لهاسایی زاده، 1368: 14).
مهاجرت از یک ناحیه به ناحیه دیگر صرف نظر از تاثیری که در شئون زندگی دار، از نظر فرهنگی دارای مسائلی متعدد خواهد بود و این اساسا ناشی از نحوه ی تطابق روانی- اجتماعی افراد است که دارای آداب و رسوم خاصی هستند (جعفری نیا و بذر افشان، 13920: 31).
مهاجرت در لغت به‌معنای حرکت افراد یا گروه‌هایی است، که مستلزم تغییر دائمی یا موقت محل سکونت است. لفظ مهاجرت در مقابل اصطلاح تحرک به‌کار میرود که به همه اشکال تحرک فضایی (موقت و دائم) ( پهلوان، 1381: 3) اطلاق میشود و معنای عام کلمه عبارت است از ترک سرزمین اصلی و ساکن شدن در سرزمین دیگر به‌طور موقت یا دائم.
مهاجرت در مفهوم جمعیتشناختی کلمه، با کوچ مداوم انسان در جوامع ابتدایی و کوچ عشایری و همچنین حرکات جغرافیایی کوتاه‌مدت مانند مسافرت متمایز است و در مورد جمعیتهایی به‌کار میرود که نسبتاً استقرار یافتهاند. مهاجرت به‌عنوان یک واقعه تأثیرگذار بر رشد و تغییر جمعیت مورد توجه قرار میگیرد. مهاجرت همچنین انعکاسی از تغییراتی است که در تار و پود جامعه رخ میدهد. مهاجرت و آوارگی همزاد و هم سرنوشت آدمیان است و از ابتداء تاریخ بشری تا امروز به شیوه‌ها و چهره‌ های گوناگون جریان داشته و دارد. نمی‌توان فصل و مقطعی از تاریخ و سرگذشت آدمیان را یافت که عاری و
تهی از هجرت و نقل افراد و گروه های بشری باشد. انسان ها همیشه و همواره برای جستجوی مأوای بهتر و زندگی پر رونق‌تر و گاه به دلیل تهدیدها، کشتارها و سرکوبها و گاه به دلیل تغییرات ناگهانی محیطی و سایر عوامل و دلایل؛ مشغول هجرت و تغییر موطن خود بوده اند. مهاجرت و نقل مکان از یک نقطه به نقطۀ دیگر گسترده و دوام‌ دار بوده که به دلایل و انگیزه های مختلف در گذشته و حال جاری وساری است که امروزه جوامع و انسان های که خارج از زیست بوم اولیه و اصلی خود زندگی میکنند بسیار بیشتر از کسانی است که هم چنان در زیست و بوم اولیه خود بسر می‌برند منتهي مهاجرت در صده اخیر همانند سایر پدیده های اجتماعی دارای تفاوت های؛ نسبت به گذشته می‌باشد که متاثر از شرایط کنونی جهان است.
تفاوت های مهاجرت در گذشته و امروزآن است که درگذشته ها، سیل مهاجرین تازه وارد، سر زمینی را به تصرف در می‌آوردند و درآن فرهنگ و تمدن جدیدی را پایه گذاری می‌کردند؛ و یا تمدن جدیدی مرکب از فرهنگ و داشته های اقوام بومی و اقوام مهاجر شکل می‌گرفت؛ هما نندی مها جران که وارد قاره آمریکاه شدند. مجتبی صادقی می‌گوید: «در تهاجم مهاجران اروپای به قاره جدید آمریکا فرهنگ بومی آمریکایي که در طی هزران سال سا خته شده بود در کمتر از صدسال تقریبا به طور کامل نابود شد، سرخ پوستان آمریکایي جمعیت عمده این بومیان را تشکیل می‌دادند ( صرفی، 1374: 106). اما در دنیای امروز مهاجران تازه وارد اغلب در جامعه و فرهنگ جدید جذب و هضم می‌شوند و به مرور زمان، فرهنگ ملی و بومی خود را از دست می‌دهند و در نهایت با بحران هویت و گم کردن اصل خویش مواجه می‌شوند. جامعه پذیری یا انطباق اجتماعی از پیامدهای قهری مهاجرت‌های امروزی است. در پرتو این پروسه، جوامع و گروه‌های مهاجر، آرام آرام بخشی از هنجارها، ارزشها و باورهای بومی و ملی خود را از دست می‌دهند و عناصر و سازه های از فرهنگ مسلط در موطن جدید را می‌پذیرند.
2-4-5-1 تفاوت مهاجرت‌های داخلی با خارجی
مهاجرتهایی را که در درون مرزهای سیاسی یک کشور صورت میگیرد مهاجرتهای داخلی[31]و مهاجرتهایی که به خارج از مرزهای سیاسی یک کشور صورت میگیرد، مهاجرت خارجی[32] مینامند (کلانتری، 1378: 63). مهاجرتهای خارجی در سه سطح مورد بررسی قرار میگیرد: منطقهای، درون‌قارهای و میان‌قارهای. در مورد یک سرزمین، مهاجرت خارجی یا “برون‌مرزی” متضمن عبور از مرزهای آن سرزمین است. هرگاه سرزمین مورد بحث کشور مستقلی باشد، عبور از مرزهای آن را مهاجرت بین‌المللی[33] میخوانند ( تقوی، 1378: 130).
اما آنچه در این گفتار مد نظر است مهاجرت خارجی و یا بین المللی است. چراکه ترک دیار مادری و قرارگیری در سرزمینی که کاملاً با داشته های فرهنگی وی متفاوت است، می تواند پیامدهای مثبت و منفی تری نسبت به مهاجرت داخلی داشته باشد که البته من با دیدگاه مثبت به آن نگاه می کنم.
بحث تکثر فرهنگی[34] تقریبا همزمان با  بالا گرفتن مباحث مربوط به جهانی شدن آغاز شد اما ریشه آن در  مناقشاتی بود که پس از جنگ جهانی دوم در کشورهای توسعه یافته بر سر چگونگی جای دادن «اقلیت» ها در فرهنگ های ملی آنها در گرفته بودند. ورود میلیون ها کارگر مهاجر  در سال های پس از جنگ جهانی دوم به اروپا و آمریکا، تعادل شکننده ای را که در حوزه مهاجرت در طول دو قرن قبلی وجود داشت به کلی از میان برد. در واقع مسئله مهاجرت ، سوای پیشینه باستانی آن (از جمله در یونان و رم باستان)، به مثابه فرایندی  دائم در تاریخ  جوامع انسانی وجود داشته و  دارد. انسان ها دائما برای به دست آوردن موقعیت های بهتر معیشتی و رسیدن به آرزوهایی کمابیش واقعی یا خیالین، و یا تحت تاثیر فشار های بیرونی (جنگ، خشکسالی و قحطی، بی رحمی حاکمان و…) دست به مهاجرت زده و تلاش کرده اند در جوامعی به جز جامعه خود و یا در سرزمین های دوردست، به حداقلی از رفاه و آسایش برسند. با وصف این، آنچه پس از جنگ جهانی دوم رخ داد تفاوتی اساسی با امواج مهاجرت پیشین داشت:  اقشار بزرگی از مردم  به ویژه از کشورهای فقیر با فرهنگ هایی بسیار متفاوت از لحاظ ریشه ای (زبان ، دین، آداب و رسوم) از جهان سوم روانه کشورهای اروپای غربی و آمریکا شدند. تصور اولیه درباره این مردم آن بود که بزودی جذب کشورهای میزبان شده و در نسل های دوم و سوم به شهروندانی همچون دیگران تبدیل خواهند شد. این تصور صرفا یک اندیشه نظری نبود و پایه تجربی آن در  جذب امواج پیشین مهاجرتی بود که در قرون هجده و نوزده در اروپای غربی و آمریکا اتفاق افتاده بود و سبب شده بود که مهاجران عموما اروپایی اما روستایی بتوانند در فرهنگ هایی عمدتا شهری جا افتاده و به شهروندانی جدید و با اراده و امید بالایی نسبت به آینده تبدیل شوند.
مهاجرتها ممکن است علل مذهبی، سیاسی و یا اقتصادی داشته باشند. ولی در حال حاضر آرزوی رفاه بیشتر، انگیزه اصلی انسانها برای مهاجرت است. جاذبه شهرهای بزرگ و امید کسب مزد بیشتر در صنایع شهری، وجود بیکاری در روستاها، ازدیاد جمعیت و جستجوی سرزمینهای تازه از جمله انگیزههای اصلی مهاجرت هستند. بیگمان از مهاجرتهای بزرگ قرون 17 تا 19م کمتر در عصر ما روی میدهد، ولی هنوز هم بسیارند کسانی که برای کسب شغل و مزد بهتر یا ادامه تحصیل، ترک دیار می کنند و به
مناطق دیگر، سایر کشورها و حتی قاره‌های دیگر میروند و یا به امید بهرهمند شدن از امکانات شهری از روستاها به شهرها کوچ میکنند ( کاظمی، 1383: 102).
2-4-5-2 انواع مهاجرتهای بینالمللی
بعضی از جابه‌جاییهای بین مرزهای ملی، مهاجرت‌های تودهای[35] هستند که به انتقال تعداد زیادی از مردم با ویژگیهای اجتماعی و قومی مشترک منجر میشود. جابه‌جایی تودهای که معمولاً در پاسخ به عوامل اجتماعی و اقتصادی مشخص انجام میشود، میتواند انواع متفاوتی داشته باشد: ( Shryock & Siegel, 1973: 580):
 
1) فتح[36] ، تهاجم[37] و مستعمرهسازی؛ فتح و تهاجم در دوران جنگ اتفاق میافتند و مستعمرهسازی که بعد از فتح اتفاق میافتد، یک جابه‌جایی آرام‌تر میباشد و استقرار خانوادههایی از کشور مستعمرهساز در کشور ملحق‌شده را دربر میگیرد. به‌هرحال تمایز بین این انواع ممکن است شفاف نباشد. بومیان استرالیا امروزه دو قرن گذشته را به‌عنوان فرآیند تهاجم و غصب زمین از صاحبان برحق توصیف میکنند. آن‌ها با این تصور همعقیده نیستند که موضوع، اشغال صلح‌آمیز یک سرزمین بزرگ بدون مدعی بود ( لوکاس و دیگران، 1384: 165).
 
2) انتقالهای جمعیتی اجباری[38] ؛ انتقالهای جمعیتی اجباری در کل عمومیت کمتری را نسبت به سایر اشکال جابه‌جایی داشتهاند. با وجود این، این انتقالها تاثیر قابل‌ملاحظهای را بر ساخت قومی و ویژگیهای بعضی از جمعیتهای ملی اعمال کردهاند. مثال عمده آن جابه‌جایی کارگران برده آفریقای غربی به برزیل، کشورهای حوزه کارائیب و قسمت جنوبی ایالات متحده میباشد.
مستعمرهسازی، بعضی مواقع متضمن جابه‌جایی کارگران قراردادی، برای مثال از هند به فیجی و کشورهای کارائیب، از هند و چین به کالدونیای جدید و از فلیپین به هاوایی، بوده است. درحالیکه درجه اجبار اعمال شده در اشکال جدیدتر مهاجرت نیروی کار ممکن است ضعیف باشد، تاثیرات بر ساختهای قومی مقصد روشن هستند (& Siegel, 580 Shryock ).
 

، سياسي و اقتصادي و با ويژگي هايي از قبيل هدفمندي، دارا بودن چارچوب، يكپارچگي و… منجر به همبستگي ملي مي شوند، اين نهادها مي توانند به صورت زبان، آموزش، رسانه، دين و مذهب، سياست، اجتماع، اقتصاد ظهور يابند و هر كدام بر مبناي نيازهايي كه بر اساس تفكر و جايگاه خود تشخيص مي دهند، در نهايت همبستگي ملي راترويج و شكاف هاي اجتماعي و آنچه كه شكاف در مسير توسعه و وحدت ملي قرار دارد را تا حدودي ترميم نمايند.
– مهدی کروبی ” فرهنگ قومی، سرمایه ملی و صنعت گردشگری (1387)” را بررسی کرده است. وی ایران را به عنوان ده کشور مستعد گردشگری ارزیابی می کند. مقالة حاضر در چارچوب کلي روش اسنادي مي گنجد و بر مرور مهم ترين منابع در دسترس استوار است. مقاله كوشيده است تا ارتباط منطقي سه مفهوم كليدي را از يك سو مورد بررسي قرار دهد و از سوي ديگر آن ها را به شرايط خاص ايران ربط داده از جايگاه رفيع ايران در عرصة گردشگري سخن به ميان آورد. سپس با فهرست کردن توانمندی های ایران در زمینه ی تنوع قومیت ها، میزان دسترسی به توسعه گردشگری را مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد. مطالعات نشان می دهد که ايران از جمله كشورهای مستعد گردشگري در سطح جهان ارزيابي مي شود. فولكلور يا فرهنگ قومي يكي از چند محور مهم برنامه ريزي گردشگري در ايران به شمار مي رود. ضروري است با توجيه فرهنگ قومي به عنوان سرماية فرهنگي، گردشگري در قالب يكي از مهم ترين منابع درآمدزادي مغفول ماندة كشور مورد توجه قرار گيردقومیت های موجود در کشور ها پتانسیل مناسبی برای ایجاد یک گردشگری محلی فراهم می آورد.
– آقای تقی لو در مقاله ای دیگر به نام ” تنوع قومی، سیاست چندفرهنگی و الگوی شهروندی: بررسی موردی ایران معاصر (1386)” چالش های قومی و فرهنگی که در ایران به سبب همگون سازی رخ داده است را بررسی نموده است. این مطالعه از روش کتابخانه ای برای جمع آوری مطالب استفاده می نماید و بر اساس تاریخچه و چیستی مفهوم چند فرهنگ گرایی به دنبال بررسی موضوع می رود. نتایج حاصل از این تحقیق پس از اشاره به وجود بافت چند فرهنگی ایران، به لحاظ تاریخی، ریشه ی از بین رفت این تنوع را سیاست های دولت پهلوی می داند. سیاست همسان سازی به دلیل ایجاد زمینه های چالش و بحران در برابر انسجام و همگرایی ملی، نه فقط به اهداف ادعایی خود دست نیافته است، بلکه از جوانب مختلف با تردید مواجه شده است. الگوی شهروندی و سیاست های چند فرهنگی با توجه به پیشینه ی تارخی چند فرهنگی ایران و زمینه های چالش از مجرای همگون سازی، در شرایط جهانی حاضر و با توجه به تجربه موفقیت آمیز آن در برخی جوامع توسعه یافته و در حال توسعه، چشم انداز مناسبی را در حوزه ی مسایل چندفرهنگی از جهت دغدغه های اقلیت ها در حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و زبانی به نسل های آینده ی خود ارائه می دهد.
– آقای کروبی در مقاله ای دیگر به ” بررسی نقش فولکلور (فرهنگ عامه) در توسعه گردشگری ایران” در سال 1388 پرداخته است. این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای و تکنیک بررسی اسناد و مدارک کوشیده است تا سه حوزه ی فرهنگ عامه، توسعه و گردشگری را مورد مطالعه قرار دهد. مطالعات نشان داده است که آنچه بیش از هر چیز موجب توسعه گردشگری می شود، جاذبه های فرهنگی و تمایزات ملت ها است. زیرا بدون این تمایزات و تفاوت ها، همه جا شبیه به هم است و جامعه ایرانی با تمایزات قومی از این بابت تفاوت های اجتماعی و فرهنگی قومی را دربردارد که از دیرباز مورد توجه جهانیان بوده است. در این میان فرهنگ عامه و یا فولکلور ایرانی، تمایزات اجتماعی خاصی را برای ان ایجاد کرده است که متاسفانه توجه چندانی به آن نشده است.
3-2 سابقه پژوهشها و مطالعات انجام گرفته خارجی
3-2-1 کتاب
– کتاب Cultural Resource for Tourism( Patterns, Processes and Policies) در سال 2008 در نیویورک به چاپ رسیده است. این کتاب حاوی مطالبی است که منابع فرهنگی را در غالب پژوهش ها و مقالات متنوع گردهم آورده است.
محتویات این کتاب نشان از آن دارد که میراث فرهنگی مناطق و جوامع در حال حاضر به عنوان یک نیروی محرکه در ایجاد هویت فرهنگی و به عنوان یک منبع در همه جا برای فعالیت های فرهنگی مورد توجه قرار گرفته است.. این فرایند می تواند به توسعه سرمایه فرهنگی با ایجاد اشکال پایدار و رقابتی گردشگری فرهنگی منجر شود. تحقیقات بر روی منابع فرهنگی گردشگری نشان می دهد که هر دو، یک رویکرد چند رشته ای و نوآورانه روش شناختی برای مقابله با چنین پدیده ی پیچیده ای دارد. چالش برای شناسایی و نقشه عناصر میراث فرهنگی – محسوس و نامحسوس – در بافت پان اروپا اخیرا در پروژه ESPON رسیدگی می شود. این انتشار جدید از طریق تاکید بر پویایی فضایی در گردشگری فرهنگی ، با تجزیه و تحلیل موقعیت و الگوهای رفتاری در مقاصد گردشگری مختلف، با شناسایی پارامترهای تغییر ناشی از گردشگری، تفاوت ایجاد کرده است. این کتاب شامل انواع غنی از مطالعات موردی به طور عمده از سراسر اروپا (از جمله موارد در اسرائیل، قاهره و هند) است که بازنمایی از دیدگاه ها و یافته های 21 محقق و دانشمندان بین المللی در گردشگری فرهنگی را به منظور شناسایی پویایی و اثرات موقعیت منحصر به فرد به نمایش می گزارد. هدف نهایی این کتاب ارائه پیشنهادهایی سازنده برای سیاستگذاری، بر اساس بینش های تجربی است.
این کتاب به طور قابل توجهی منجر به درک تنوع فرهنگی و هویت ارضی، از یک طرف، و به پویایی گردشگری، از سوی دیگر، که همه آنها
مسائل کلیدی در برنامه ریزی و مدیریت محلی و منطقه ای است، مفصلا رسیدگی می کند. به این ترتیب، آنها باید یک منبع الهام بخش برای سیاستگذاران و برنامه ریزان، دانشجویان، محققان و مشاوران در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری باشد.
– کتاب Tourism, Ethnicity and State in Asia and Pacific Societies نیز همچون بسیاری دیگر از کتاب ها شامل مجموعه مطالعات انجام شده در زمینه ی گردشگری، قومیت و دولت در آسیا می باشد. منطقه اشاره شده از لحاظ تنوع قومی دارای حجم قابل توجهی است. لذا مطالعات این کتاب در زمینه ی ارتباط بین گروه های قومی و دولت از طریق گردشگری است. با توجه به رشد روزافزون گردشگری، مطالعات در زمینه ی قومیت ها نادیده گرفته شده است و مدت زمان اندکی است که به این موضوع پرداخته می شود. بررسی چگونگی توسعه صنعت گردشگری بین المللی و سیاست های دولت با استفاده از مدیریت های قومی پاسخی است که نویسندگان به تغییر شکل هویت های قومی و روابط آن ها در جوامع آسیایی و اقیانوس آرام می دهند. در تجزیه تحلیل ها مفاهیم قومیت و فرهنگ و در پی آن گردشگری در حال رقابت هستند. البته لازم به ذکر است که این مطالعه، پژوهشی دوسویه است که رابطه ی ارتقاء گردشگری و سیاست قومی و دولتی را در کشورهای چین، سنگاپور، مالزی، تایلند، اندونزی و جزایر اقیانوس آرام از دو جهت مورد بررسی قرار داده است.
3-2-2 مقاله
– آقای دوین و همکارانش در سال 2007 “فرصت ها و چالش های مدیران هتل های ایرلند شمالی را بر اساس مدیریت تنوع فرهنگی” در بوته آزمایش قرار داده است. نویسنده بر اساس داده های جمع آوری شده از طریق یک نظر سنجی از کارگران مهاجر در نه هتل ایرلند شمالی و تمرکز بر همه ی گروه های کارکنان مهاجر در همه ی موسسات مسایل مربوط به یکپارچگی نیروی کار، جامعه گسترده تر و همچنین آینده ای که کارگران مهاجر برای خود دارند، در یک چشم انداز منابع انسانی مورد بحث قرار داده است. نگارندگان در بررسی های خویش برای پاسخ گویی به برخی ناشناخته ها در مورد مهاجران، به ملیت، ویژگی های چمعیت شناختی، آموزشی، اشتغال و پس زمینه های اقتصادی توجه داشته اند. حاصل این بررسی ها نشان دهنده ی افزایش میزان مدیریت در آوزش کارکنان به عنوان عامل مهم در تسهیل صنعت مهمان نوازی است.
– شورای OECD در کتابی به نام ” تاثیر فرهنگ بر گردشگری (2009)” ارتباط میان فرهنگ و گردشگری را مورد بررسی قرار داده اند. این کتاب به بررسی تجارب و شیوه های ملی یا منطقه ای مقصد از منابع فرهنگی، توسعه ی تولید گردشگری و فرایندهای توزیع منابع فرهنگی و شناسایی عوامل کلیدی و مداخلات سیاسی می پردازد. تجزیه و تحلیل این کتاب عمدتا بر اساس مطالعات موردی ارائه شده توسط کشورهای OECD است. مطالعات موردی جنبه های مختلف گردشگری، فرهنگ، جذابیت های منطقه ای و مداخلات سیاسی را به منظور ارتقاء این رابطه نشان می دهد. تحقیقات ارتباط مفید دو طرفه ی فرهنگ و گردشگری را به عنوان یک وجه تمایز در بازار شلوغ جهانی بازگو می نماید که این ابزار مهم برای بالا بردن سطح فرهنگ و ایجاد درآمد، می تواند از حمایت و تقویت میراث فرهنگی، تولیدات و خلاقیت های فرهنگی آغاز شود.
– Addo در سال 2011 در مقاله ای با نام ” میراث اروپایی و تنوع فرهنگی: بنیان صنعت گردشگری غنا” به تنوع فرهنگی بی نظیری که در این کشور وجود دارد، اشاره می کند. این مقاله از روش اسنادی به مطالعه ی رویدادهای گردشگری منطبق با فرهنگ خود پرداخته است و آن ها را تجزیه و تحلیل می نماید. وجود جشن هایی چون دو سالانه ی Panafest، روز آزادی، پروژه ی جوزف و سالگرد استقلال 50 ام در سال 2007 به اهمیت و ضرورت میراث اروپایی و تنوع فرهنگی در صنعت گردشگری کشور غنا تاکید کرده است. این کشور میزبان مراسم روز جهانی گزدشگری بین المللی در سال 2009 بوده است که همین امر موضوع را برای تحقیق در رابطه با تنوع فرهنگی این کشور فراهم نموده است. در این رویداد که به طور مشترک توسط سازمان ملل متحد، سازمان جهانی گردشگری و وزارت گردشگری این کشور برگزار شده بود، بر تنوع بیشتر امکانات توریستی، محصولات و افزایش گردشگری داخلی تاکید شده است.
– Dutton و همکارانش مقاله ای با عنوان ” تنوع فرهنگی در کار هتلداری” را در سال 2007 انجام داده اند. هدف از این مقاله رسیدگی به اهمیت فزاینده ی کارگران مهاجر به صنعت هتلداری از مکان های اطراف انگلستان است. این مقاله داده های خود را از طریق نظر سنجی و تمرکز بر بحث های گروهی با کارگران مهاجر هتل ها در سه منطقه از انگلستان جمع آوری کرده است. این مطالعه نشان می دهد که کارفرمایان تمایلی به سرمایه گذاری در توسعه کارکنان بین المللی که دارای سطح بالای آموزشی هستند، ندارند. فرصت های توسعه ای برای این موضوع محدود است و نیازمند مدیریت هتلداری به شیوه ای موثر از این منابع انسانی می باشد. مطالعه در سه منطقه انگلستان انجام شده است و هر مطالعه از مقیاس نسبتا کوچکی برخوردار است. لذا برای جبران این موضوع به عمق اطلاعات جمع آوری شده تاکید شده است.
– آقای چینگ چو در سال 2005 در مقاله ای ” تنوع فرهنگی و توسعه گردشگری در استان یونان چین” را بررسی کرده است. روش مورد استفاده در این پژوهش، مصاحبه های گروهی از رهبران جامعه ی مورد نظر است که بر اساس تکنیک گروه اسمی است. اقلیت های قومی و فرهنگی در این استان به عنوان بزرگترین جاذبه برای گردشگران خارجی مطرح می شوند که همین امر عامل توسعه گردشگری این استان م
عرفی می شود. توسعه گردشگری در این استان موجب بوجود آمدن شغل های بسیاری شده است و تفاوت های فرهنگی به عنوان عاملی برای توسعه گردشگری استفاده شده است.

4. نقد و بحث

از آنجایی که بحث فرهنگ و بالطبع آن تنوع فرهنگی از مسایل بسیار پیچیده و گسترده می باشد، غریب به اتفاق مطالعات صورت گرفته در این زمینه نتوانسته است تمامی ابعاد تنوع فرهنگی را دربر بگیرد. در بیشتر موارد تنوع فرهنگی با تنوع قومی یکسان انگاشته شده است. از آنجایی که گردشگری نسبت به سایر صنایع پردرآمد دنیا از قدمت کمتری ( از زمانی که به عنوان صنعت شناخته شد) برخوردار است، مطالعات انجام شده درباره ی آن نیز کمتر می باشد. کشور ایران دارای تنوع فرهنگی زیادی است ولی آنچه بیشترین بازنمایی را در پژوهش های داخلی به خود اختصاص داده است، تنوع قومی می باشد. البته بیشتر این مطالعات به دلیل درگیری های قومی انجام شده است که بعدها در زمینه ی گردشگری هم مورد استفاده قرار گرفته است. در هیچ یک از مقالات و کتب به صورت صریح ابعاد تنوع فرهنگی از یکدیگر تمیز داده نشده اند و تنوع فرهنگی را در کنار تنوع زبانی، قومی و حتی تنوع مذهبی قرار می دهد. این درحالی است که در تعریف فرهنگ همواره زبان، مذهب و قومیت به عنوان ارکان اصلی نام برده شده اند و تنوع فرهنگی خود در برگیرنده ی تنوع در هر یک از ارکان یاد شده است. موضوع دیگری که کمتر دیده می شود این است که جامعه ی میزبان که دارای تنوع فرهنگی هستند به عنوان ذی نفعان گردشگری مورد توجه قرار نمی گیرند، نباید فراموش کرد که در مقالات خارجی بیشتر به این موضوع اهمیت داده شده است. با این حال اکثر مطالعات در حوزه ی توسعه ی گردشگری، تنها به ارائه ی راهکارهای استفاده از تنوع فرهنگی برای فروش بیشتر محصولات فرهنگی گردشگری پرداخته اند. با این حال مقالات و کتب خارجی به دلیل شکل گیری عمیق تر مفهوم شهروندی فرهنگی سهم بیشتری در حفظ تنوع فرهنگی دارند.
در فصل آتی به بررسی روش شناسی این رساله می پردازیم و نحوه ی اجرای این پژوهش مورد بررسی قرار می گیرد. از آنجایی که روش های انتخابی در هر پژوهشی بسیار در نتایج صحیح و قابل قبول آن تاثیر گذار است، دقت در این فصل بسیار حائز اهمیت می باشد.
فصل سوم
روش شناسی
مقدمه
روش تحقیق در هر پژوهشی حکم پایه های آن را دارد. در صورتی که روش درست و مناسب تحقیق به درستی شناسایی نشود، مطالعات در مسیر اشتباه قرار می گیرد و بار علمی خود را از دست می دهد. لذا در این فصل نگاهی به روش تحقیق می کنیم. روش مورد استفاده در این پژوهش به درستی بیان می شود و درباره ی آن توضیحات لازم و مکفی داده می شود. البته مقدمه ای از روش تحقیق و دلایل بوجود آمدن این روش های علمی بررسی می گردد. هدف نهایی همه ی مباحثی که در این فصل جای می گیرد، در واقع تدوین یک طرح پژوهش کامل و جامع را تسهیل کند.
از آنجایی که تحقیق پیش رو از نوع مطالعات تطبیقی میان سه کشور ایران، انگلستان و مالزی می باشد، تحلیل هایی نیز از طریق مطالعات این کشورها در زمینه ی تنوع فرهنگی و توسعه گردشگری نیز وارد بحث می شود. بررسی روند تاریخی- مقایسه ای که در این سه کشور یاد شده انجام شده است، برای بیان رایطه ی تنوع فرهنگی و توسعه ی گردشگری مورد استفاده قرار می گیرد. آمارهای رسمی میزان ورود گرشگران که در سایت ها و سازمان های معتبر کشورها وجود دارد نیز، بخشی از این مطالعات می باشد. از این رو در تلاش هستیم که از تمامی روش های یاد شده برای روشن شدن موضوع تحقیق بهره ببرم.
روش تحقیق
در تحقیقات می توان از روش های مختلفی استفاده کرد. به هر حال آن چیزی که در همه ی تحقیقات وجود دارد این است که شامل مجموعه ای از فعالیت های متوالی است که به شدت به هم وابسته است و مراحل تحقیق را تشکیل می دهد. روش های مختلف این امکان را بوجود می آورد که در یک کشور پژوهش های مختلف با روش های متفاوت انجام پذیرد. تا زمان نتیجه گیری مطالعه که اغلب مشلات و ایده های جدید بوجود می آید به صورت ادواری انجام می شود. این مطالعه نیز بر اساس مطالب فوق از مراحل تحقیق پیروی می کند.
مطالعات تطبیقی
به لحاظ تاريخي، نقطه آغازين تحليل تطبيقي مشاهده اين امر بود كه بسياري از كشورها در دوران پس از جنگ، به‌ويژه كشورهاي صنعتي شدۀ غربي، رشد قابل ملاحظه‌اي در رفاه گستري دولتي تجربه نمودند. اين رفاه گستري دولتي با گزارشات مارش[53] در كانادا، وان راين[54] در هلند، لاركو[55] در فرانسه و بوريج در بريتانيا پي‌ريزي شد و در همه آن‌ها باور گسترده‌اي مبني بر وظيفه و ظرفيت دولت براي مراقبت از شهروندانش نهفته بود. ليكن، شيوه‌هاي سرمايه‌گذاري و اشكال رفاه‌گستري و ميزان دخالت دولت به‌طور قابل ملاحظه‌اي متفاوت و متنوع بود. از اين رو، يكي از عوامل محرك تحليل تطبيقي، ترسيم و تبيين روندهاي عمومي و بررسي تفاوت‌هاست. يكي ديگر از انگيزه‌هاي عمل‌گرايانه براي مطالعات تطبيقي از جانب مصلحيني برخاست كه درصدد بسط و توسعه رفاه و همچنين ‘آموختن’ از تجارب (واشتباهات) سايرين بودند. در واقع، واقعيت پاسخ‌هاي مختلفي كشورها براي مشكلات علي‌الظاهر مشابه، به مثابه نوعي بنياد تجربي طبيعي نگريسته مي‌شود. دولت‌ها با عنايت به هزينه‌هاي اقتصادي و سياسي نوآوري به خودي خود به مزاياي ملاحظه برنامه‌هاي اتخاذ شده در كشورهاي ديگر پي‌برده‌اند. اگرچه، در ميدان عمل واردات سياست‌گذاري بسيار گزينشي است و رهبران اغلب براي
توجيه تغييرات دلخواه و همچنين براي تائيد يا رد فرامين خاص خوشان مبادرت به مطالعات تطبيقي مي‌كنند ( الکاک و دیگران، 1391: 52). مطالعه تطبيقي يكي از روش‌هاي پژوهش كمي و كيفي است كه در آن دو يا چند متغير يا فرايند همگون كه مي‌توانند نمونه‌ها و موارد محسوس يا نامحسوس باشند، بررسي مي‌شوند؛ با اين هدف كه با توصيف و تبيين اشتراك‌ها و اغلب تفاوت‌ها، بتوان آن پديدارها را شناسايي كرد و به تفسيرها و احتمالا تعميم‌هاي تازه دست يافت (رونالد آر، 1379: 40).
این پژوهش از نوع مطالعات تطبیقی و مقایسه ای است و با مقایسه داده های به دست آمده از سه کشور در زمینه تنوع فرهنگی و توسعه گردشگری، سعی در بررسی چگونگی ارتباط تنوع فرهنگی با توسعه ی گردشگری دارد. از این رو برای انجام مطالعات تطبیقی، برنامه ای کلی و نظام مند در انتخاب ارکان مورد مقایسه صورت گرفته که در قالب مدل مفهومی نشان داده شده است. در واقع با مقایسه ارتباط تنوع فرهنگی با توسعه ی گردشگری در هر یک از کشورها، سعی در توصیف وضعیت ارتباط تنوع فرهنگی بر توسعه گردشگری ایران هستیم.

یستی توسط مسولان ذیربط به صورت جدی حل و فصل شود.
گردشگري مذهبی از نظر اهداف و انگیزه هاي سفر به سه دسته کلی تقسیم می شوند:
سفرهاي عبادي و زیارتی شامل سفر براي زیارت خانه خدا (سفر حج )، زیارت اماکن و بقاع متبرکه، زیارت آرامگاه ها و قبور و … می شود
سفر به منظور شرکت در کنفرانس ها، جلسات و جشن هاي مذهبی
سفر به منظور بازدید از آثار تاریخی و معماري اماکن مذهبی و زیارتی ( فیض آبادی و محبوب، همان: 3)
با توجه به انگیزه های گردشگری مذهبی ایران ذکر این مطلب الزامی است که علاوه بر سفرهای زیارتی به اماکن مقدسه ی ایران و همایش های متفاوتی که در این راستا برگزار می گردد، ایران دارای اماکنی مقدسه ای برای ادیان دیگر نیز می باشد. به گفته ی دکتر محیط طباطبایی «ایران سرزمین ویژه ای برای همه ی ادیان توحیدی و فرقه های مذهبی است، چراکه علاوه بر جاذبه های مذهبی برای شیعیان، آرامگاه 10 پیامبر یهود و همچنین تعداد زیادی از لیساهای تاریخی را در خود جای داده که متاسفانه در این زمینه اطلاع رسانی نشده است» ( امینی فرد، همان: 4) و یا کمتر کسی می داند که آرامگاه برادر امام حسین (ع) یعنی «محمد حنیفه» در جزیره ی خارک قرار دارد. از این دست مکان ها در ایران بسیار است که در زیر به چند نقطه که شهرت بیشتری دارند اشاره می نمایم:
زیارتگاه پیرنارکی متعلق به زرتشتیان یزد بوده است و در شهر مهریز یزد و در مسیر چند روستای کوچک اما زیبای این شهرکویری واقع شده است. این مکان مهمترین عبادتگاه زرتشتیان جهان به شمار می آید و البته در کنار آن پیر سبز چکچکو در شهرستان اردکان هم از دیگر عبادتگاه های مخصوص پیروان این دین به حساب می آید.
آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای جزء مهم‌ترین زیارتگاه های یهودیان ایران و جهان است. این مقبره جزء آثار میراث فرهنگی ایران ثبت شده‌است. وجود این زیارتگاه، عامل مهمی در شکل گیری و تداوم حضور جامعه یهودی در همدان بوده‌است. مقبره استر و مردخای در مرکز شهر همدان، ابتدای خیابان دکتر شریعتی قرار دارد.
روستای تاریخی و قدیمی عقدا در یزد كه نیمی از ایرانیان نیز تاكنون نام این روستا را نشنیده‌اند همه ساله تعدادی از زرتشتیان هند به این روستا آمده و در غار شكفت یزدان در كنار این روستا، شبی را سپری می‌كنند و آیین های مذهبی خود را انجام می دهند.
کلیسای طادئوس، معروف به قره کلیسا، واقع در آذربایجان غربی، محل زیارت مسیحیان ایرانی و خارجی است. در این کلیسا هر سال مراسمی شبیه به مراسم حج مسلمانان در تابستان انجام می شود. علاوه بر این مراسم، جشن های مربوط به مسیحیان نیز در آن انجام می گیرد.
علاوه بر اماکن تاریخی و مذهبی ایران نباید رویدادها، جشن و عزاداری های مذهبی را هم نادیده گرفت. یکی از مهم ترین مراسمی که در ایران علاوه بر گردشگران داخلی گردشگران خارجی را هم به سمت خود کشانده است، مراسم عزاداری روزهای محرم در شهر یزد می باشد. مراسم تخل گردانی که از دیرباز در این منظقه انجام می شده است در سال های اخیر بسیار مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار گرفته است. با اینکه آمار گردشگران خارجی در این مراسم باز هم اندک است ولی گواه وجود جذابیت های مذهبی در این راستاست. همانگونه ه قبلا بیان شد اماکن زیارتی غیر از مسلمان نیز دارای مراسم مختلفی است که با شرکت افرادی هم کیش آن آیین از داخل و خارج کشور انجام می شود. به هرحال وجود غریب به اتفاق مذهب شیعه در ایران نمی تواند تنوع مذهبی موجود را که از دیرباز در این سرزمین وجود داشته است منکر شود. اینکه ایران با وجود این تنوع چرا هنوز نتوانسته سهم مناسبی در گردشگری مذهبی منطقه بیابد، مساله ای است که نیازمند تفکر و بررسی علمی است.
آنچه بیان شد شمایی کلی از گردشگری مذهبی حال حاضر ایران است که با وجود جاذبه های مذهبی متفاوت در ادیان مختلف، گردشگران داخلی و خارجی زیادی را به سمت خود کشانده است. البته این بدان معنا نیست که ظرفیت گردشگری مذهبی ایران در همین حد است، بلکه بیانگر توان بالقوه و بالای گردشگری مذهبی در کنار مدیریت و سازماندهی ضعیف آن در ایران است.
2-4 گردشگری غذایی ایران
غذا نخستین نیاز انسانی است که هر شخص دست کم در روز یک با به آن نیاز دارد. گردشگری غذایی نوعی از گردشگری است که یکی از معیارهای مهم سفر، استفاده از غذاهای متنوعی است که در هر منطقه و توسط افراد مختلف طبخ می شود. این نوع از گردشگری به مرور زمان و با افزایش میزان اوقات فراغت بشر و همنشینی ها و نشت های طولانی بوجود آمده است. گردشگري غذا در برنامه ريزي متوليان گردشگري مي تواند هم بعنوان هدف اصلي سفر، براي آنهايي که با روحيه کنجکاوي خود سعي در شناخت غذايي يک منطقه دارند و هم بعنوان يک برنامه مکملي در تمامي تورهاي گردشگري با هر هدفي گنجانده شود. مکتب آشپزي ايراني يکي از سه مکتب اصلي خوراک در کنار مکاتب آشپزي رومي و چيني است و بسيار جالب که در ايران اين فرصت گردشگري بيشتر در مناطقي وجود دارد که در زمينه گردشگري روستايي و کشاورزي فعال هستند. ما از درياي کاسپين تا درياي پارس و از شرق تا غرب کشور سرشار از پتانسيل‏هاي گردشگري در اين بخش هستيم ( حلاجی ثانی، 1391: 88).
کشور ایران اقوام و فرهنگ های مختلفی دارد که هر کدام غذاهای منحصر به خود را دارند و همین امر می تواند باعث پتانسیل خیلی بالایی برای جذب گردشگر باشد.گردشگری در این زمینه می تواند، غذاهای محلی را به نوعی از یک برند گردشگری در کشور و یا حتی تا
آن سوی مرزها تبدیل کند. در این زمینه فاکتورهایی مانند فرهنگ غذایی گردشگر، آشنایی و آگاهی گردشگران از فرهنگ غذایی ایران و مناطق مختلف آن ، ارتباط با خدمات دهندگان در این زمینه و اطلاع رسانی راهنمایان تور به گردشگران می تواند موثر باشد. شرایط طبیعی، جغرافیایی و آب و هوایی ، شرایط زندگی و رضایت مردم منطقه، فرهنگ ها و اقوام همسایه از عوامل موثر در شکل گیری غذاهای محلی هستند. نبود غذاهای محلی در فهرست غذایی رستورانها عاملی برای محدود شدن تعامل های فرهنگی بین جامعه میزبان و مهمان می شود ( رهنمایی، 1392). مازندران و گيلان يک قطب گردشگري غذايي در ايران بشمار مي‏آيند و چه خوب است که غذاهاي اين خطه از کشور هنوز زنده بوده و در رستوران ها و محافل غذايي ارائه مي‏شود. ما در ايران موقعيت هاي جغرافيايي متفاوت داريم و اين طول و عرض متفاوت سبب شده است که در ايران خوراک هاي متفاوت داشته باشيم. با اين وجود متاسفانه هنوز اين ظرفيت در ايران مورد توجه قرار نگرفته و کمتر به عنوان يک عامل جذب گردشگر به آن پرداخته مي‏شود ( حاجی ثانی، 1391: 16).
در سال های اخیر در کشور گردشگری غذایی همچون گردشگری مذهبی، فرهنگی و طبیعی به عنوان یکی از راه های جذب گردشگر شناخته شده است و بر این اساس جشنواره های متنوع غذایی با حضور گردشگران داخلی و خارجی در کشور برگزار شده است ( خبرگزاری جمهوری اسلانی استان تهران، 1391) با توجه به تنوع قومی کشور به همان نسبت انواع و اقسام غذاها وجود دارد ولی باعث تاسف است که حتی رستوران های محلی هم مجالی برای خودنمایی این غذاها فراهم نمی کنند. مسئولین در این حوزه در مصاحبه با خبرگزاری های مختلف ایران از برگزاری جشنواره های غذایی متعددی خبر می دهند که گاها هیچ کدام به اطلاع عموم مردم ایران نمی رسد، چه برسد به اینکه آگاهی برای گردشگران خارجی صورت پذیرد. از این دست از جشنواره ها می توان به هشتمین نمایشگاه گردشگری شیراز اشاره کرد که در بخشی از آن پنجمین جشنواره ی غذا ( خبرگزاری میراث فرهنگی شیراز، 1391) نیز برگزار شده بود. متاسفانه با وجود تنوع غذایی بیشماری که در اقصا نقاط ایران به دلیل تنوع قومی وجود دارد تا کنون نتوانسته است مجالی برای ظهور بیابد و در مقایسه با کشورهای همجوار خود، در جذب گردشگران خارجی بسیار ناموفق عمل کرده است.
قطب های گردشگری غذایی حال حاضر ایران عبارتند از:
مازندران و گیلان
خراسان
اردبیل

6

Kuala Kangsar

بناهای اسلامی و مکان های سلطنتی

7

Ipoh

معابد غار چینی ها و وزارت صنعت کوچکی در مرکز میراث استعماری آن ها

8

Dataran Merdaka (کوالالامپور)

مکان اصلی و مهم مالزی و استقلال یافته در سال 1957

9

ایالت Sabah Saravak

قبیله های متنوع فرهنگی Ibans، Kadazans، Kadazandusun و کنیایی، هنرهای نمایشی و روستای فرهنگی ساراواک و بسیاری دیگر

منبع: (tourism Malaysia, 2009)
آنچه در بالا ذکر شد تنها بخش کوچکی از مناطق فرهنگی و گردشگری این کشور است.
روستای فرهنگی ساراواک که به “موزه زندگی” معروف است، برای حفاظت و نمایش میراث فرهنگی ساراواک تاسیس شده است. این روستا در پانتای دامای واقع در سانتوبونگ، در 32 کیلومتری مرکز ایالتی کوچینگ، واقع شده است و محل بی نظیری برای آشنایی با فرهنگ و شیوه زندگی محلی است. حدود 150 نفر در آن زندگی می کنند و فعالیت های سنتی روزانه اقوام مختلف ساراواک را به تصویر می کشند از قبیل روند ساخت ساگو و صنایع دستی. این افراد لباس های سنتی برتن کرده و برای بازدیدکنندگان رقص هایی را اجرا می کنند. ساکنین روستا درباره فرهنگ ها و شیوه های زندگی سنتی خود اطلاعاتی را در اختیار گردشگران قرار می دهند و گردشگران می توانند نمونه هایی از ساختمان هایی که نماینده هر یک از اقوام اصلی ساراواک هستند را مشاهده کنند؛ از قبیل خانه های طویل ایبان، بیدایو و اورانگ اولو، یک خانه بلند ملانائو و یک مزرعه چینی. این روستا یک سالن تئاتر نیز دارد که در آنجا رقص های محلی چندفرهنگی اجرا می شود. حتی می توان در روستای فرهنگی ساراواک، به سبک سنتی ایبان، مالای، بیدایو یا اورانگ اولو ازدواج کرد. معمولا از مهمانان دعوت می شود تا در مراسم شبانه شرکت کنند و یک نوع شراب برنج به نام تواک که ساخته خود ایبان است را بنوشند (Visitmalaysia, 2013). روستای ساراواک تنها یکی از 67 مقصد گردشگری فرهنگی کشور مالزی است که علاوه بر مقاصد فرهنگی، مالزی برگزارکننده ی جشنواره های بسیاری در طول سال است که بر پایه ی فرهنگ های گوناگون خود این مراسم انجام می شود.
جشنواره های کوالالامپور،
رقص بن،
جشن جهانی یونسکو،
جشنواره صباح ،
پونگال،
رنگ های مالزی وان،
جشن رودخانه ملاکا،
تایپوسام،
جشن فانوس ها
و ده ها فستیوال رسمی و صدها جشن محلی دیگر از آن جمله هستند. امسال در ماه ژوئیه اولین جشنواره گردشگری هنرهای معاصر مالزی نیز برگزار می شود.
گردشگری فرهنگی مالزی این مطلب را خاطر نشان می کند که میراث فرهنگی و تنوع قومی آن یکی از جاذبه های اصلی این کشور در بخش گردشگری است. موزه های این کشور نیز بر تنوع فرهنگی این کشور صحه می گذارد. چنانچه وقتی وارد وب سایت اصلی گردشگری مالزی می شویم، شعار آن ها چندفرهنگ گرایی است و در صفحه نخست آن اینگونه می خوانیم «مالزی دیگ درهم جوشی از نژادها و مذاهب، جایی که مالایی‌ها، هندی‌ها، چینی‌ها و گروه‌های قومی بسیار زیاد دیگر با صلح و صفا در کنار هم زندگی می‌کنند. چند فرهنگی بودن نه تنها مالزی را به بهشت هنر آشپزی تبدیل کرده، بلکه همچنین مالزی را به محل برگزاری صدها جشنواره هزار رنگ بدل ساخته است. جای تعجب ندارد که ما عاشق جشن گرفتن و معاشرت هستیم. مردمان مالزی، آدم‌هایی راحت، خونگرم و صمیمی هستند». به نوعی می توان اینگونه استنباط کرد که گردشگری فرهنگی در این کشور سهم بسیار بالایی را به خود اختصاص داده است.
4-3 گردشگری مذهبی مالزی
مالزی به دلیل تاریخ پر پیج و تابش و قرارگیری قومیت ها و نژادهای مختلف در این سرزمین همواره از فرهنگ سایر مردمان تاثیر گرفته است. یکی از این تاثیرات، تاثیرات مذهبی است. در سرتاسر این کشور شاهد مساجد، معابد و کلیساهایی هستیم که روزگاری محل عبادت مردم عصر خود بوده است و اکنون یک جاذبه ی گردشگری نیز به حساب می آید. در جهان امروز وجود اماکن مقدس، علاوه بر زیارت و انجام آداب و سنن دینی دارای ارزش تاریخی، معماری و سمبلیک نیز هستند. از این رو شاید گردشگری مذهبی آن طور که شاید و باید مانند گذشته وجود نداشته باشد ولی با این حال گروه زیادی از گردشگران، علاوه بر انگیزه های خود، به دلیل قرابت مذهبی و فرهنگی، نسبت به دیدن این اماکن اقدام می کنند. مالزی از همه ادیان بزرگ جهان دارای نمایندگی قابل توجهی است، طرفداران اصلی هر یک از ادیان تا حد زیادی منعکس کننده شخصیت چند قومی از جمعیت این کشور است. تنوع مذاهب موجود در مالزی بازتاب مستقیم تنوع نژادهایی است که در آن زندگی می کنند. تجلي مذاهب در مالزي نسبت به ديگر كشورهاي مشابه خيلي راحت تر است، چراکه مي توانيد آن را در طرح های معماری حیرت آوري در مساجد اسلامی، معبدهای بودایی و معابد هندوها و در کلیسا های مسیحی ها در سراسر كشور مالزی مشاهده كنيد. کک لوک سی که به معبد “سوپریم بلیس” نیز معروف است، بزرگترین معبد بودا در جنوب شرق آسیا و بدون شک یکی از معروفترین معبدها در پنانگ است و ایین بودایی در آن انجام می شود. معبد کوان ین (معبد الهه رحمت)، غارهای باتو ( زیارتگاه های هندوها)، معبد سام پو تونگ، مسجد کاپیتان کلینگ، کامپونگ هولو، مسجد آبی ، مسجد ملی و ابوبکر نیز از جاذبه های مذهبی هستند که هم توسط مردم مالزی و هم گردشگران کشورهای دیگر مورد بازدید قرار می گیرند.
اگرچه اسلام دین رسمی کشور مالزی است اما آزادی مذهب تضمین شده است. از این رو با بسیاری از فرهنگ های موجود همکاری می شود تا جشن ها و مراسم آیینی خود را انجام دهند. مالزی به طور طبیعی دارای بی شمار جشنواره در طول سال است. جشنواره های عمده عبارتند از:
عید فطر هاری رایا (مراسم بعد از حج و قربانی کردن گاو)،