• کاربرد روش واحد در هر سه حلقه با لحاظ تدریجی بودن مطالب در خود کتاب و در مجموع حلقات نسبت به هم.

• رعایت نکات فنی در بیان ادله هر مسئله.

• شکستن چارچوب ها و مرزبندی های معمول و معهود و به کارگیری تقسیم بندی و عناوین جدید.

• رعایت رابطه طولی میان مباحث مختلف علم اصول در داخل هر یک از سه حلقه.

• برقراری رابطه طولی میان سه حلقه نسبت به هم؛ طوری که حلقه اول تصورات کلی ارائه می دهد و حلقه دوم داخل استدلال می شود و حلقه سوم شکلی عالی تر از استدلال را نشان می دهد.

• انحصار برخی مطالب در سطح یک حلقه و عدم نیاز به تکرار آن در حلقه بالاتر.

• به کارگیری ادبیاتی که هم ارتباط طلبه را با کتب متقدمین حفظ کند و هم از سلامت و رسانندگی کافی برخوردار باشد. البته در حلقه اول تعابیر جدید بیشتر دیده می شود؛ ولی در هر حال متن هر سه حلقه از پیچیدگی های لفظی که هیچ نکته علمی ندارد، خالی است.

• نیازمندی به استاد تنها در برطرف ساختن تعقیدات معنوی است و نه در حل پیچیدگی های لفظی.

• انعکاس کمی و کیفی آرای اصولی در حدی که مبتدیان نیاز دارند، و عدم التزام به انعکاس آرای نهایی موءلف.[102]

از آنچه گذشت معلوم میشود که شهید صدر:

1. درصدد ایجاد یک نظام آموزشی پویادر حوزه علمیه میباشد.

1. از نظر ایشان مهمترین شاخصه یک نظام آموزشی پویا -علاوه بر بهرمند شدن ازعوامل پویایی- داشتن متون درسی استاندارد است.

1. ومتون درسی استاندارد متونی است که از عناصر رسایی،روانی،متناسب باتوانمدیهای مرکز آموزشی مورد نظر(حوزه)واز نظر کمی وکیفی متعادل ومتوازن باشند.

1. خروجی وبازدهی تحصیل در حوزه مطالعه کتابهای حوزه باید ملموس دقیق وتاثیر گذار باشد واین امر مرهون داشتن متون استاندارد است.

1. متون درسی باید در یک بازه زمانی تعریف شده ومتناسب باهدف حوزه ومیزان بهره گیری زمانی طلاب باشد.

2-9- نوآوری شهید صدر در عنوان بندی مباحث اصولی
اصولا از نتایج طبیعی یک مکتب جدید وابتکاری ابداع عناوین تازه وبی سابقه است ،بررسی تاریخ تحول مکتبها در همه رشته ها این حقیقت را به خوبی هویدا میسازد. نگاهی به تاریخ تحول علم اصول نیزادعای یاد شده را به اثبات میرساند .
از جمله ابتکارات اصولی شهید صدر مطرح ساختن عناوین جدید است البته این امر تنها یک مسئله سلیقه ای نبوده بلکه براساس تحلیل عمیق مباحث علم اصول استوار است ونیز ناشی از درک دقیق ایشان ازضرورت تناسب بحثها با عنوان مسئله اصولی است اما نباید این حقیقت را نیز فراموش کرد که از لوازم یک تقسیم بندی مناسب، آوردن عناوین گویا برای هر مبحث است و در این زمینه ابتکارات شهید صدر به خوبی نمایان است. اگر عناوین مباحث با مطالب معنون نامتناسب باشد، موجب سردرگمی می شود؛ افزون بر آنکه نقاط خالی برای بحث و گفت وگو به راحتی پیدا نمی شود. در واقع تکامل علم اصول در این محور، از تبعات تکامل علم اصول در محور گذشته است. البته نباید از عناوین معهود و سنتی نیز خیلی دور شد؛ چراکه خوانندگان ارتباط شکل جدید را با آنچه در سابق گفته می شد، به آسانی پیدا نخواهند کرد و پرواضح است که عناوین هر علم به منزله آدرس هایی برای جست وجوی مطالب است. پس در تغییر عناوین باید به تدریج قدم برداشت تا مطالب گم نشود؛ چنان که نباید در جعل اصطلاحات نیز افراط و زبان گفت وگو را به یک باره عوض کرد تا خلط و اشتباه و مناقشات لفظی زیاد نشود و تنها به هنگام نیاز و برای تفهیم فارق معنوی میان دو امر می توان اصطلاح جدید آورد. بدین لحاظ مدرسه اصولی شهید، هم به ابتکار در جعل عناوین جدید شناخته می شود و هم به جعل اصطلاحاتی چند و در مجموع می توان گفت ایشان زبان و ادبیات جدیدی برای ادای مباحث علمی ساخته است که همراه با تحول در محتوا و قالب است.
اما ابتکار شهید صدر را در به کارگیری عناوین جدید، بیشتر در متن حلقات الأصول می توان دید. مثلاً در حلقه دوم می بینیم که با گشوده شدن ابواب جدیدی از مباحث، عناوین جدیدی نیز انتخاب شده است. با طرح مبحث حکم شناسی به عنوان یک بحث مقدماتی عناوین زیر آمده است:
الحکم الشرعی و تقسیمه، مبادی الحکم التکلیفی، التضاد بین الاحکام التکلیفیة، شمول الحکم لجمیع وقائع الحیاة، الحکم الواقعی والحکم الظاهری، الامارات والأصول، اجتماع الحکم الواقعی و الظاهری و القضیة الحقیقیة والقضیة الخارجیة.
علاوه برآنهادر حلقه سوم عناوین چنین مطرح شده است:
1-الاحکام التکلیفیة والوضعیة
2- شمول الحکم للعالم والجاهل
3-الحکم الواقعی و الظاهری
4-شبهة التضاد ونقض الغرض
5-، شبهة تنجز الواقع المشکوک
6-الامارات و الأصول
7-التنافی بین الاحکام الظاهریة
8-وظیفة الاحکام الظاهریة
9- التصویب بالنسبة الی بعض الاحکام الظاهریة
10-القضیة الحقیقیة والخارجیة للاحکام.
باید گفت همه این عناوین نتیجه تمرکز بر مباحثی است که پیش تر نزد اصولیون به طور پراکنده و ضمنی مطرح می شده است و هیچ گاه خواننده نمی توانست از مطالعه فهرست کتاب ها و جست وجو در عناوین چیزی راجع به آنها بیابد.
با ورود به مبحث ادله محرزه اعم از دلیل شرعی و دلیل عقلی، عناوین جدید دیگری خودنمایی می کند و درواقع این بخش از علم اصول نسبت به بخش اصول عملی، بیشتر محل نوآوری در شیوه طرح بحث نزد شهید صدر بوده است. مثلاً در فهرست حلقه دوم عناوین جدید این مبحث را چنین می بینیم:

1. عناصر مشترکه: در تعریف علم الأصول و پس از آن در مواردی دیگر این اصطلاح را به کار گرفته اند و مرادشان آن دسته از قواعد کلی است که صلاحیت ورود در استنباط هر باب از ابواب علم فقه را دارد وبدین لحاظ علم اصول را علم به عناصر مشترکه دانسته اند و تعریف را جامع و مانع قرار داده اند؛ ولی در تعریف نهایی خود قیودی را نیز افزوده اند که در بحث تعریف مفصلا به آن اشاره شد.

1. عناصر خاصه: مرادشان آن دسته از قواعد مورد استفاده در عملیات استنباط است که به استنباط احکام شرعی معینی مربوط است؛ مانند علم به وثاقت زراره که در سند روایات خاصی آمده است و علم به معنای لغت «صعید» که در آیه تیمم به کار گرفته شده است.[105]

1. تزاحم حفظی: نوعی تزاحم در مقام حفظ تشریعی از سوی شارع تصور کرده اند که کاملاً متفاوت از تزاحم ملاکی و تزاحم امتثالی است. این اصطلاح شهید صدر در بخش مربوط به مسئله جمع میان حکم ظاهری و واقعی یررسی گردید وخلاصه آن: هرگاه مولی خواست مکلف را در مواردی که شک در تکلیف دارد ووظیفه خودرا نمی دانست وبرای اینکه ملاکها اهم راحفظ نماید حکم ظاهری را جعل میکند ودرواقع این جعل در اثر همکنشی ملاکهاوتزاحم حفظی میان انها وصورت میگیرد.

1. قرن اکید: در باب وضع و چگونگی شکل گیری آن این اصطلاح را به کار گرفته اند و مرادشان مقارنت موءکّد و شدید میان لفظ و معنا است. تأکید این مقارنت می تواند عامل کمی داشته و ناشی از تکرار لفظ و اراده معنا باشد و می تواند عامل کیفی داشته و ناشی از وقوع مقارنت در زمان یا مکان حساس و خاطره انگیزی باشد. در هر صورت ایشان دلالت لفظ را به سبب حصول قرن اکید میان لفظ و معنا تفسیر کرده اند؛ طوری که یکی به دنبال آورنده دیگری است.[106]

1. تحفظ: مرادشان همان احتیاط است. هر چند کلمه «احتیاط» را نیز به کار گرفته اند، ولی می توان گفت که در موارد به کارگیری کلمه «تحفظ» اشاره به نکته ای خاص وجود دارد و آن این است که فلسفه احتیاط، مراقبت برای حفظ ملاک تکلیف واقعی مشکوک است. مثلاً در حلقه دوم از حلقات الأصول در بحث از اصل اولی عقلی تعبیر «ترک تحفظ» دیده می شود و چنین آورده اند: «فالصحیح اذن ان القاعدة العملیة الاولیة هی اصالة الاشتغال بحکم العقل ما لم یثبت الترخیص فی ترک التحفظ». در حالی که در حلقه اول تنها تعبیر «ترک احتیاط» در همین جا دیده می شود.

1. حق الطاعة: شهید صدر در برابر نظر مشهور که قائل به اصل برائت عقلی است، اصل احتیاط عقلی را بر مبنای ثبوت حق الطاعة مطرح کرده، حق الطاعة را چیزی جدا از مولویت ذاتی خداوند متعال نمی داند. بدین ترتیب راه خود را از راه مشهور جدا ومسلک خود را مسلک حق الطاعة نامیده است.

1. قطع ذاتی و قطع موضوعی: در مبحث قطع و حجیت قطع قطّاع اشاره کرده اند که هر قطعی که از عوامل و اسباب صحیح و قطع آور در نزد عموم، ناشی باشد، قطع موضوعی نامیده می شود، و هر قطعی که نابه جا و بی مورد و متأثر از عوامل خاصی باشد که تنها در شخص قاطع پیدا شده است، قطع ذاتی خوانده می شود. بنابراین، قطع قطّاع قطع ذاتی است که از حجیت آن باید بحث شود.

1. تنوین تنکیر و تنوین تمکن: در مبحث اطلاق و چگونگی وجود آن در اسم جنس از هر تنوینی که معنای «وحدت» را در اسم افاده کند، به عنوان تنوین تنکیر یاد می کند؛ مانند اکرم فقیراً که به معنای وجوب اکرام یک فقیر نامعین است و طبعاً اطلاق آن بدلی است و از هر تنوینی که معنای وحدت را نمی رساند، بلکه تنها علامت انصراف است، به عنوان تنوین تمکن یاد کرده اند؛ مثل رجلء خیر من امرأة. این تنوین قید وحدت را در معنای رجل داخل نمی کند. بنابراین اسم صلاحیت اطلاق شمولی و بدلی، هر دو را دارد و این در حالی است که به اصطلاح اهل نحو، تنوین تنکیر نشانِ نکره بودن اسم و تنوین تمکن نشانِ انصراف اسم است و در آن سخنی از افاده یا عدم افاده قید وحدت نیست.

1. وسایل اثبات وجدانی و تعبدی: در بحث از ادله محرزه آن دسته از وسایل را که صدور دلیل شرعی را به طریق قطعی ثابت می کنند، وسایل اثبات وجدانی خوانده اند؛ مانند قطع که اثبات کننده وجدانی است. آن دسته از وسایل را که مفید قطع نیستند و به دستور شارع اعتبار یافته اند و مثبت بودن آن از روی تعبد است، وسایل اثبات تعبدی خوانده اند؛ مثل خبر واحد.

1. تعارض مستقر و غیرمستقر: در مبحث ادله محرزه، تعارض بدوی میان عام و خاص، مطلق و مقید، حاکم و محکوم را که در نظر عرف یکی قرینه برای تصرف در ظهور دیگری است، تعارض غیرمستقر نامیده اند؛ زیرا در این گونه موارد جمع عرفی وجود دارد و تعارض سرانجام به آشتی می انجامد و در مقابلش تعارض دو دلیلی است که جمع عرفی میان آنها وجود ندارد و در نتیجه تعارض پایدار می ماند و باید به قاعده تخییر یا تساقط عمل کرد، مگر آنکه مرجّحی موجود باشد.[107]

بنابراین می‌توان گفت ایشان هر جا که عنوانی حاکی از خارج باشد و از خلال آن عنوان، امر خارجی لحاظ شود، گویند آن عنوان ملحوظ به لحاظ تصوری اولی است و هر عنوانی که خودش به عنوان یکی از مفاهیم ذهنی لحاظ شود، گویند ملحوظ به لحاظ تصدیقی ثانوی است. بر این اساس، در موضع اول این مثال را آورده اند: «النار بالحمل اولی محرقة» و «النار بالحمل الشایع کلی»؛ یعنی درست بر عکس آنچه اهل منطق همچون استاد محمدرضا مظفر در باب عنوان و معنون از علم منطق ذکر کرده اند.[108]
فصل سوم
بررسی نظریه حق الطاعه و حجیت قطع
3-1- نوآوری مبنایی شهید صدر«نظریه حق الطاعه»
یکی از ابتکارات بی نظیر شهید صدر کشف یک مبنای جدید در علم اصول است مبنایی که درست در مقابل مبنای مشهور« قبح عقاب بلا بیان» قرارگرفته است واز آنجا که این مبنای جدید براساس تفسیر خاصی که از مولویت مطرح ساخته استواراست ، شهید صدر نام این مبنا را مسلک حق الطاعه نامید که نتایج بسیار مهمی درفقه به بار می آورد وتفصیل فقهی آن مجال دیگر میخواهد، یکی از آثار این مبنی در اصول فقه متزلزل ساختن تلازم ذاتی قطع وحجیت است وانطباق ان بر حجیت قطع مولی میباشد همچنین بر اساس این مبنا شهید صدر قائل به امکان عقلی مخالفت قطعیه در علم اجمالی در مقام ثبوت نیز میباشد. در واقع بحث حق الطاعه از اینجا شروع می‌شود که ساختن اصل عملى در مقام شك در تكلیف است چیست؟ به این معنا كه اگر ما در موردى خاص دلیلى بر حكم شرعى – نه از طریق جزم و تعیین و نه از طریق ظنى كه حجیت آن شرعا ثابت شده باشد، مثل خبر واحد و نظیر آن- نیافتیم، در آن مورد به كدام اصل در مقام عمل مى توانیم تمسك كنیم؟ آیا مى‏توانیم بگوییم همان تكلیف احتمالى در مورد مشكوك ثابت است و ما در مقام عمل مى‏بایست بدان ملتزم باشیم؟ كه اصطلاحا به آن اصل احتیاط و اشتغال گفته مى‏شود، یا مبنا را بر برائت از تكلیف احتمالى گذاشته و خود را ملتزم به عمل بدان تكلیف ندانیم؟ كه اصطلاحا به آن اصل برائت گفته مى‏شود.شهید صدر این بحث را در علم اصول در دو زمینه مطرح ساخته است:
1-زمینه عقلى، كه در آن از این جهت بحث مى شودكه عقل با قطع نظر از دخالت شرع، در مورد شك در تكلیف براى مشخص ساختن وظیفه عملى مكلف، كدام اصل عملى را توصیه مى‏كند؟

به نظر می‎رسد این نظر و تفکر قدیمی همچنان در کشور ما وجود دارد که مدیران مغز متفکر و کارکنان تنها بازوان اجرایی تلقی می‎شوند به همین سبب خودبینی و نادیده گرفتن دیگران برخی مدیران از بهره‎گیری از تجارب آنها محروم می‎سازد. نکته دیگر این است که در مدیریت روز دنیا به تناسب شغل، استعداد و مهارت فرد برای تصدی شغل و نیز نقش وی در کار تیمی سازمان اهمیت زیادی داده می‎شود به این ترتیب مدیران سطح بالا با دقت زیادی مدیران سطح پایین دست را انتخاب می‎کنند. مدیران عالی آرمان و ارزش‎های سازمان را تعیین می‎کنند و می‎توانند باعث موفقیت یا ناکامی سازمان گردند. لذا بر اساس اصل شایسته سالاری کسی که رهبری سازمانی را به عهده می‎گیرد باید از سابقه کاری مناسب، تجربه و تخصص کافی برخوردار باشد و اصول کار تیمی را در به سامان رساندن امور رعایت نماید. محیط کار نیز در این خصوص بسیار اهمیت دارد. مدیر در چنین محیطی می‎تواند با اعمال سبک مناسب مدیریت استعدادهای افراد را شکوفا کند و بر دانش آنها بیافزاید. بخشی از دانش مدیریت از طریق آموزش فرا گرفته می‎شود ولی بخش دیگر از آن باید ضمن کار آموخته شود به این ترتیب آن بخش از مدیریت را که با آموزش فرا گرفته می‎شود «علم مدیریت» و بخشی از آن را که از طریق کسب تجارب و اندوخته‎ها و بکارگیری آنها در شرایط گوناگون حاصل می‎شود «هنر مدیریت» می‎دانند
به دیگر سخن علم «دانستن» است و هنر «توانستن» مدیریت با عواملی متغیر نظیر پول، مواد، محصولات، خدمات و کارکنان سر و کار دارد. عواملی که پیش‎بینی و انطباق آنها با معیارهای علمی مشکل است با وجود این صاحبنظران در تلاشند تا هر چه بیشتر قوانین علمی را در فراگردهای مدیریت کشف کنند (رضائیان، 1387).
شخصیت و مدیریت افراد و سبک رهبری آنان بهترین گزینه‎هایی هستند که با بررسی آنان می‎توان کارآمدی و یا ناکارآمدی سازمان‎ها را سنجید. سبک رهبری مناسب در سازمان‎ها و ارگان‎های دولتی و خصوصی موجب ایجاد انگیزه تعامل کارکنان، بهره‎گیری کامل از پتانسیل‎های موجود و در نهایت حل موفقیت‎آمیز امور سازمان‎ها می گردد، راهی را می‎پیماید که در آن استعدادها شکوفا می‎شود. کارکنان دارای خلاقیت می‎گردند و کیفیت کار افزایش می‎یابد. در سازمان های انتظامی و نظامی شخصیت مدیران، سبک رهبری و هدایت پرسنل اهمیتی افزونتر از سایر سازمان‎ها دارد چرا که مدیران و کارکنان این یگان‎ها دارای ماموریت‎های فوق‎العاده مهم و حساس هستند که گاها با جان، مال و آبروی انسان‎ها گره خورده و به همین دلیل بایستی بسیار دقیق و علمی هدایت و برنامه‎ریزی شوند تا سازمان در رسیدن به اهداف اصلی موفق‎تر و به دلیل اینکه منابع انسانی عمده‎ترین عامل استراتژیک هر سازمان محسوب می‎شوند به درستی هدایت شوند زیرا انسان نه تنها یکی از عوامل حیاتی تولید و خدمات است بلکه به عنوان مدیر با اعمال تدابیر و اتخاذ تصمیمات لازم استفاده از سایر عوامل را میسرمی‎سازد. آنچنان که تجربه کشورهای پیشرفته نشان می‎دهد آنچه موجب رشد و توسعه این کشورها گردیده داشتن انسان های توانمند بوده نه داشتن منابع طبیعی و مادی غنی (میرسپاسی، 1373).

افراد تاب آور شبكة حمايتي و عاطفي محكمي دارند. چنين ارتباطاتي به آنها كمك مي‎كند، دربارة نگراني‎ها و چالش‎هاي خود با كسي صحبت كنند، از مشورت، همدلي و همراهي آنها بهره‎مند شوند، راه حل‎هاي جديد را كشف كنند و در مجموع از لحاظ رواني احساس قدرت و آرامش كنند.

• خود را فردي قرباني ارزيابي نمی کنند

افراد تاب آور خود را قرباني و ناتوان تصور نمي‎کنند. وقتي با يك بحران دست به گريبان‎اند ، همواره خود را فردي نجات يافته تصور مي‎كنند و معتقدند كه مي‎توانند بر شرايط فائق آيند.

• قادرند متناسب با موقعیت، درخواست كمك كنند

منابع حمايتي يكي از اجزاي مهم تاب آوري است. بنابراين افراد تا ب آور هر زمان كه ضرورت ايجاب كند، از اين منابع درخواست كمك مي كنند. منابع حمايتي تخصصي شامل روانشناسان و مشاوران متخصص، کتا ب‎هاي خودیاري، مطالعة زندگي نامه‎هاي افراد مهم و ديگر منابع حمايتي شامل دوستان، همسايه‎ها و مانند آن است.
2-3-2-2- در مجموع افراد تاب آور از سه منبع مهم تغذيه مي شوند، اين سه منبع عبارتند از :
2-4-2-1- من دارم (حمایت‎های اجتماعی و شخصی)
من در كنار خود كساني را دارم كه به آنها اعتماد دارم، دوستشان دارم و آنها نيز. من در كنار خود كساني را دارم كه مراقب و متوجه من هستند.
من در كنار خود راهنما و معلمان خوبي دارم كه می‎توانم از آنها ياد بگيرم.
2-4-2-2- من هستم (توانمندی‎های درونی و فردی)
من فردي هستم كه مردم مي‎توانند او را دوست بدارند.
من فردي هستم كه مي‎توانم براي ديگران كارهاي مفيد و مثبتي انجام دهم و مراقبشان باشم.
من براي خودم و ديگران احترام و ارزش قائل‎ام.
من آماده‎ام مسئوليت آنچه را انجام مي‎دهم به عهده بگيرم.
من ويژگي‎ها و خصوصيات خوبي دارم كه به آنها آگاهي دارم و دوستشان دارم.
من استعدادها و توانمنديهايي دارم كه از وجود آنها خوشحال‎ام.
2-4-2-3- من می‎توانم (مهارت‎های شخصی و حل مسئله)
من مي‎توانم درباره ترس‎ها و ناراحتي هايم با ديگران صحبت كنم.
من مي‎توانم رفتار و هيجان‎هاي خودم را مديريت كنم.
من مي‎توانم وقتي به كمك نياز دارم فردي را براي كمك به خودم پيدا كنم.
من مي‎توانم مسايل و مشكلات خود را به درستي مديريت كنم.
در مجموع تاب آوري مجموعه‎اي از ويژگي‎هاي نامبرده شده است كه در تعامل با يكديگر نتيجه مطلوب را به بار مي‎آورد. براي مثال اگر فردي داراي عزت نفس باشد (من هستم)، اما كسي را براي دريافت كمك و حمايت نداشته باشد (من دارم) و توانايي حل مسئله را نيز نداشته باشد (من می‎توانم) نمي‎تواند فرد تاب آوري باشد.
در تببين تاب آوري نکات زیر بسیار مهم است.
1- تاب آوري روندي پويا است.
2- تاب آوري وابسته به اوضاع است. يعني يك رفتار سازگارانه در يك موقعيت، ممكن است در موقعيت‎هاي ديگر ناسازگار باشد.
3- تاب آوري محصول تعامل ويژگي‎هاي شخصيتي با عوامل محيطي است.
4- تاب آوري در شرايط پر مخاطره، دشوار تر مي‎شود.
5-تاب آوري قابل يادگيري است.
2-3-2-3-توصیه‎های متخصصان امر برای تاب آوری
پژوهش‎ها نشان مي‎دهد عزت نفس نقش مهمي در كنار آمدن با استر‎س‎هاي زندگي دارد. چنانچه به توانمندي‎هاي خود باور داشته باشيد، در مقابله با مشكلات بسيار مؤثرتر عمل مي كنيد.
الف) در زندگي خود معنا و هدف داشته باشيد.
افرادي كه در زندگي هدف مشخصي ندارند و معناي مهمي براي زندگي خود نيافته‎اند، با هر سختي و مشكلي، از هم مي پاشند و انگيزة خود را از دست مي‎دهند.
ب) ارتباطات خود را توسعه دهيد.
داشتن روابط عاطفي و اجتماعي محكم عامل بسيار مهمي در سلامت روان انسان به شمار مي‎رود و هنگام بروز بحران‎هاي زندگي پشتوانة بسيار مفيدي محسوب مي‎شود. بنابراين روابط دوستانه و خانوادگي خود را تقويت كنيد.