ماًخذ: رضائیان، ۱۳۷۹
۲-۸-۲- بعد کاربرد در برنامه ریزی
برنامه ها را بر اساس کاربرد می توان به دو مقوله عمده تقسیم کرد:
۲-۸-۲-۱- برنامه های تک کاربردی[۴۵]: برنامه های از پیش تعیین شده ای هستند که برای موقعیت های نسبتاٌ غیر تکراری و منحصر بفرد ایجاد می شوند. سه نوع اساسی برنامه های تک کاربردی عبارتند از برنامه ها، پروژه ها و بودجه ها. برنامه، طرح وسیعی است که شامل فعالیت های بهم پیوسته فراوانی است. پروژه، یک برنامه تک کاربردی است که جزیی از یک برنامه و یا درجه پایین تری از یک برنامه است. بودجه ها، برنامه هایی هستند که مقدار درآمد و مخارج ارزیابی شده برای یک دوره را نشان می دهند.
۲-۸-۲-۲- برنامه های دائمی[۴۶]: مسیرهای عملیاتی از پیش تعیین شده ای هستند که برای موقعیت های تکراری ایجاد شده اند. سه نوع اساسی برنامه های دائمی عبارتند از خط مشی ها، رویه ها و مقررات. خط مشی ها، راهنایی های کلی برای تصمیم گیری هستند. رویه ها، راهنمای فعالیت ها هستند که طریق به انجام رساندن فعالیت ها را به طور مفصل مشخص می کنند. مقررات، ساده ترین نوع برنامه های دائمی هستند. مقررات بیان فعالیت هایی هستند که در یک موقعیت مشخص بایدانجام شود و یا نشود.
۲-۸-۳- بعد وسعت در برنامه ریزی
سومین روش طبقه بندی برنامه از طریق وسعت یا عرصه فراگیری آنها است. برخی از طرح ها خیلی وسیع و از نوع بلند مدت هستند و تمرکزشان بر اهداف کلیدی سازمان است. انواع دیگر برنامه ها مشخص می کنند که سازمان چگونه می تواند جهت دستیابی به اهداف تجهیز شود. برنامه ریزی از این جهت به سه نوع ذیل تقسیم می شود.
۲-۸-۳-۱- برنامه ریزی استراتژیک: برنامه ریزی استراتژیک عبارت است از فرآیند تعیین اهداف مهم یک سازمان، تعیین مسیرهای عملیاتی و تعیین منابع لازم جهت دستیابی به اهداف مذکور. اینگونه برنامه ها به ایجاد برنامه های خاص، بودجه و خط مشی منجر می شود.
برنامه ریزی بر بنیادی مالی
زیاد
متوسط
کم
بالا
متوسط
کم
برنامه ریزی استراتژیک
برنامه ریزی در چهار چوب محیط بیرونی
برنامه ریزی بر مبنای پیش بینی
مرحله ۴ مرحله ۳ مرحله ۲ مرحله ۱
اثربخشی مدیریت استراتژیک
شکل۲-۱- مراحل برنامه ریزی استراتژیک
(مأخذ:حمیدی زاده۱۳۸۸)
۲-۸-۳-۲- برنامه ریزی تاکتیکی: در حالیکه برنامه ریزی استراتژیک بر روی مسائلی همچون چگونگی آینده سازمان تمرکز دارد، برنامه ریزی تاکتیکی بر چگونگی انجام دادن این کار تاکید دارد. برنامه ریزی تاکتیکی بر اجرای فعالیت ها و تخصیص منابع مورد نیاز برای نیل به اهداف دلالت می کند.
۲-۸-۳-۳- برنامه ریزی عملیاتی: برنامه ریزی عملیاتی یعنی هماهنگ کردن استانداردهای کاری و تعیین افراد مناسب برای اجرای برنامه های تاکتیکی. برنامه های عملیاتی غالباٌ از طریق سهمیه، جدول زمانبندی یا استانداردها بیان می شوند( ابراهیمی نژاد، ۱۳۷۹، ص ۴۹-۴۱).
۲-۹- اهمیت برنامه ریزی جهانگردی
صنعت گردشگری با ماهیتی چند بعدی علاوه بر تاًمین نیاز گردشگران، باعث تغییرات عمده ای در سیتم جامعه میزبان می گردد)داویرال[۴۷]،۲۰۰۹) از این رو دولتمردان در تلاشند تا با مهیا سازی و ارزشمند نمودن جاذبه های گردشگری در مناطق دارای پتانسیل، فرصت بهره مندی از ابعاد مثبت این صنعت را فراهم سازد( روزنتراب[۴۸]، ۲۰۰۹(.
سازمان جهانی جهانگردی(۲۰۰۰۹)، اهمیت برنامه ریزی جهانگردی را به صورت زیر بیان کرده است: برای دستیابی به موفقیت در مدیریت و توسعه جهانگردی، برنامه ریزی جهانگردی در تمام سطوح ضروری است. تجربه بسیاری از مناطق در دنیا در دراز مدت نشان داده است که روش برنامه ریزی شده اغلب برای توسعه جهانگردی می تواند بدون ایجاد مشکلاتی مهم فوایدی به همراه آورد و بازار های جهانگردی رضایت بخشی را حفظ کند. مکان هایی که در آنها گردشگری بدون برنامه ریزی توسعه می یابد اغلب دچار مشکلات محیطی می شوند. این مسائل برای ساکنان زیان آور و برای بسیاری از جهانگردان ناخوشایند است و موجب مشکلاتی در داد و ستد و کاهش منافع اقتصادی می شود. این مکان های جهانگردی اغلب غیر قابل کنترل نمی توانند به طور موثر با مناطق جهانگردی برنامه ریزی شده رقابت کند. آنها معمولاٌ با یک روش برنامه ریزی شده از نو توسعه می یابند ولی این امر نیازمند زمان و سرمایه گذاری مالی بیشتری است(سازمان جهانی جهانگردی،۲۰۰۹).
به طور کلی برنامه ریزی برای توسعه جهانگردی به همان اندازه ضرورت دارد که برنامه ریزی برای هر نوع دیگر توسعه، برای آنکه موفق باشد و مشکلاتی را بوجود نیاورد، واجب است. اهداف بخش جهانگردی اگر به طور دقیقی تنظیم و برنامه ریزی شوند و در طرح ها و برنامه های کلی توسعه دولت ها تلفیق شوند، به طور مؤثر تری می تواند به نتیجه برسد. برنامه ریزی جهانگردی به ویژه به دلایل زیر اهمیت دارد:
۱-جهانگردی نوین، هنوز در بسیاری از کشورها نوعی فعالیت به نسبت جدید است و برخی دولت ها و بخش خصوصی یا تجربه ای در این زمینه ندارند و یا بسیار کم تجربه اند و نمی دانند که چگونه به نحو درستی آن را توسعه دهند. یک طرح جهانگردی و برنامه توسعه ای می تواند خطوط راهنمایی برای توسعه بخش فراهم کند.
۲- جهانگردی یک فعالیت پیچیده، چند وجهی و بخش بندی شده است که در برگیرنده بخش های دیگری؛ مانند کشاورزی، شیلات و صنعت، تاریخ، پارک و اشکال سرگرمی، خدمات و تسهیلات مختلف مردمی، نظام حمل و نقل، آب، برق، مخابرات و دیگر زیرساخت هاست. هماهنگی بخش های درگیر در برنامه و پروژ های توسعه، به خصوص برای اطمینان از توسعه تمام این عناصر به صورتی یکپارچه، برای تاًمین نیاز های جهانگردی علاوه بر نیاز های عمومی، ضروری است.
۳- جهانگردی اساساٌ محصولی ازیک تجربه رامیفروشد که شامل استفاده بازدید کننده از تسهیلات وخدمات معین است۰درفرایندبرنامه ریزی بایدانطباق محصولات وبازارهای جهانگردی بدون مصالحه های مخرب محیطی وفرهنگی- اجتماعی برای تامین تقاضاهای بازار، به دقت مورد توجه قرارگیرد۰
۴- جهانگردی می تواندمنافع اقتصادی مستقیم وغیرمستقیم راهمراه داشته باشد۰ازطریق برنامه ریزی دقیق ویکپارچه می توان این منافع به حداکثررساند۰بدون برنامه ریزی ممکن است این منافع به طورکامل تحقق نیابدومشکلات اقتصادی به بار آید۰
۵ – جهانگردی می تواند منافع ومعایب فرهنگی-اجتماعی گوناگونی ایجاد کند۰برنامه ریزی می تواند به عنوان فرایندی برای حداکثرکردن منافع وجلوگیری ازیاکاهش مشکلات به کار رود۰برنامه ریزی به ویژه برای تعیین اینکه بهترین سیاست توسعه جهانگردی برای احترازاز مشکلات فرهنگی-اجتماعی واستفاده از جهانگردی به عنوان وسیله ای برای رسیدن به اهداف حفاظت ازمحیط زیست چیست، به کار رود۰
۶- توسعه جاذبه های جهانگردی، تسهیلات وزیرساخت های جهانگردی و به طورکلی حرکت های جهانگردها، تاًثیرات مثبت ومنفی برکالبدمحیط زیست دارد۰تعیین نوع وسطح بهینه جهانگردی که مانع ازفرسایش محیط زیست شده و به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف محافظت محیط زیست استفاده شود،مستلزم برنامه ریزی صحیح آن است۰
۷- امروزه درباره هر نوع توسعه،ازجمله توسعه پایدار جهانگردی ملاحظات قابل توجیه زیادی بیان شده است۰یک برنامه ریزی صحیح می تواند تامین منابع طبیعی وفرهنگی لازم برای توسعه جهانگردی را که در فرایند توسعه، فرسوده یا معدوم نمی شوند به طور نامحدودی تضمین کند۰