اسلام مصالح افراد را در بیت المال کاملاً مورد توجه قرار داده چون ذکات را هشت قسمت کرده و تنها یک سهم را به سبیل ا… اختصاص داده و بقیه را برای تهیدستان و مساکین و کارمندان جمع آوری صدقات و مؤلفه های قلوبهم و دیگران تعیین کرده. خمس را به شش قسمت تقسیم کرده و از آن سهام شش گانه بیش از یک سهم برای خدا نگذاشته باقی را برای رسول و خویشاوندان او ،یتیمان و مساکین و در راه ماندگان تعیین کرده است این بدان جهت است که فرد یگانه عنصر تشکیل دهنده اجتماع است و جز با اصلاح حال افراد ، اجتماع نیرومند پدید نمی اید.[135]

• به افراد مسلمانی که باید زکات پرداخت کنند این اختیار داده شده که زکات را به مصرف برخی از صاحبان سهام مثل تهیدستان و مساکین برساند این نوع اختراع به استقلال افراد است که اسلام آن را لحاظ کرده است مگر در مواردی که ولی امر و زمامدار اسلامی مصلحت اسلام را در خلاف آن ببینند و از آن نهی کنند.

2 ـ 5 ـ 5 ـ هدف از توزیع
یکی از اهداف نظام اقتصادی رعایت عدالت در توزیع منابع و درآمد و ثروت است تا از انباشت مال و مصرف بی رویه آنها جلوگیری شود و همگان از مواهب الهی بهرمند گردند و دستیابی افراد به منابع و درامد هم بر مبنای حقوقی است که خاستگاه دارند و این حقوق خاستگاه آنها را بصورت های زیر می توان بیان کرد.

1. حقوق عام افراد یعنی تمام افراد یک جامعه در استفاده کردن از امکانات و منابع و ثروت های عمومی یکسان اند و همگان بر اساس (اصل اباحه) می توانند در جهت افزایش عمران و آبادانی از این ثروت ها بهره بگیرند. [136]

1. حقوقی که از کار و تلاش افراد بر می خیزد و هرکی که کار کرد سهم بیشتری از ارزش افزوده می برد .[137] می توان به این مطلب اشاره کرد

1. حقوقی که از نیاز آدمیان بر می خیزد یعنی کسانی که که به علتی غیر از تنبلی و تن پروری نتوانستند خود را مستحق دریافت درآمد از راه تلاش و کوشش کنند .

اینان یا معلولان و ناتوانان ذهنی و بدنی ، سالخوردگان ،یتیمان و یا بیماران جامعه یا کسانی اند که به رغم فعالیت و تلاش به مزد واقعی خود دست نیافتند.
اسلام برای آنان در میان اموال توانمندان جامعه سهم لازم و واجبی قرار داده حتی بخشی از اموال توانمندان مانند زکات را مستقیماً حق این محرومین قرار داده و توانمندان را در این قسمت که سهم نیازمندان است مالک به حساب نیاورده است.[138]
2 ـ 6 ـ مبانی اقتصاد و عدالت اجتماعی در سبک زندگی اسلامی
آیین اسلام نیز، در جهت تنظیم روابط اقتصادی بین انسان‌ها که برای تأمین نیازهای اقتصادی (یا رفع مشکلات اقتصادی) تدوین گردیده و با عدالت اجتماعی مرتبط می‌باشد، قواعدی کلی ارائه نموده که در ابواب اقتصادی فقه اسلامی به تفصیل بیان گردیده است.
2 ـ 6 ـ 1 ـ اصل توزیع عادلانه ثروت
اصول روش اسلام در توزيع ثروت، در درجه اول، صیانت از عدالت اجتماعی، حفظ حقوق مردم، تقسیم مالکیت به سه بخش (ملی، خصوصی و دولتی) است. در این راستا، به تحريم راه‌های نامشروع مانند ربا می‌پردازد می فرماید: «الَّذينَ یَأْکُلُونَ الرِّبا لا یَقُومُونَ إِلاَّ کَما یَقُومُ الَّذي یَتَخَبَّطُهُ الشَّیْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِکَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى‏ فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ»[139] كسانى كه ربا مى‏خورند، [از گور] برنمى‏خيزند مگر مانند برخاستنِ كسى كه شيطان بر اثر تماس، آشفته‏سَرَش كرده است. اين بدان سبب است كه آنان گفتند: «داد و ستد صرفاً مانند رباست.» و حال آنكه خدا داد و ستد را حلال، و ربا را حرام گردانيده است. پس، هر كس، اندرزى از جانب پروردگارش بدو رسيد، و [از رباخوارى‏] باز ايستاد، آنچه گذشته، از آنِ اوست، و كارش به خدا واگذار مى‏شود، و كسانى كه [به رباخوارى‏] باز گردند، آنان اهل آتشند و در آن ماندگار خواهند بود. [140].
آموزه های دینی حل مشکلات اقتصادی را در چهارچوب قوانینی مانند استفاده از عقود اسلامی می‌داند. برخی از این قوانین در ابواب مضاربه، مزارعه، مساقات، بیع، اجاره، جعاله و امثال آن بیان گردیده است. «یَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ یُرْبِی الصَّدَقاتِ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ کَفَّارٍ أَثيمٍ»[141]. خدا از [بركتِ‏] ربا مى‏كاهد، و بر صدقات مى‏افزايد، و خداوند هيچ ناسپاسِ گناهكارى را دوست نمى‏دارد[142]. ود رنهی از باقی مانده سودهای ربا می فرماید: «يا أَیُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا ما بَقِیَ مِنَ الرِّبا إِنْ کُنْتُمْ مُؤْمِنينَ»[143] اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، از خدا پروا كنيد و اگر مؤمنيد، آنچه از ربا باقى مانده است واگذاريد[144].
مطابق این آیات و آیات دیگر قرآن که درباره ی ربا نازل شده اند، یکی از احکام ثابت و تغییر ناپذیر فقه معاملات، تحریم ربا است و این تحریم، مورد اتفاق همه فقهیان اسلام در طول تاریخ بوده است. گرچه در صد سال اخیر، به دنبال گسترش نظام سرمایه داری و رواج بانکداری ربوی در کشورهای مسلمان، برخی تردیدها در تعریف و تبیین حدود ربا پیش آمده است، مدارک حکم ربا به گونه ای است که کم ترین مراجعه به آنها هر گونه ابهام را برطرف می کند وپیروی از امر اسرافکاران را نهی کرده است: «وَ لا تُطيعُوا أَمْرَ الْمُسْرِفينَ» [145] و فرمان افراطگران را پيروى مكنيد: [146]
2 ـ 6 ـ 2 ـ نهی از خوردن اموال دیگران
قرآن کریم در خطاب ارشادی خودی، خوردن اموال دیگران و تجاوز در این مسئله کلا نهی کرده است، و می فرماید: «يا أَیُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنَّ کَثيراً مِنَ الْأَحْبارِ وَ الرُّهْبانِ لَیَأْکُلُونَ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ وَ یَصُدُّونَ عَنْ سَبيلِ اللَّهِ وَ الَّذينَ یَکْنِزُونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لا یُنْفِقُونَها في‏ سَبيلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُمْ بِعَذابٍ أَليمٍ»[147] اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، بسيارى از دانشمندان يهود و راهبان، اموال مردم را به ناروا مى‏خورند، و [آنان را] از راه خدا باز مى‏دارند، و كسانى كه زر و سيم را گنجينه مى‏كنند و آن را در راه خدا هزينه نمى‏كنند، ايشان را از عذابى دردناك خبر ده[148].
2 ـ 6 ـ 3 ـ نهی از ربا
ربا که از آن به ویران کننده اقتصاد تعبییر شده است در قرآن کریم به صورت قطعی نهی شده است: «وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْهُ وَ أَکْلِهِمْ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرينَ مِنْهُمْ عَذاباً أَليماً»[149] و [به سبب‏] ربا گرفتنشان- با آنكه از آن نهى شده بودند- و به ناروا مال مردم خوردنشان، و ما براى كافران آنان عذابى دردناك آماده كرده‏ايم[150].
2 ـ 6 ـ 4 ـ نهی از خورن اموال دیگران و حاکمیت ظالمان
در خصوص نهی از خوردن اموال دیگران می فرماید: «وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَکُمْ بَیْنَکُمْ بِالْباطِلِ وَ تُدْلُوا بِها إِلَى الْحُکَّامِ لِتَأْکُلُوا فَريقاً مِنْ أَمْوالِ النَّاسِ بِالْإِثْمِ وَ أَنْتُمْ تَعْلَمُونَ» [151] و اموالتان را ميان خودتان به ناروا مخوريد، و [به عنوان رشوه قسمتى از] آن را به قضات م
دهيد تا بخشى از اموال مردم را به گناه بخوريد، در حالى كه خودتان [هم خوب‏] مى‏دانيد[152].
2 ـ 6 ـ 5 ـ خالی بودن معاملات بانکی از اکل مال به باطل
در خصوص تجارت با رضایت مندی کامل و بدور از کلاهبرداری می فرماید: «یا ایها الذین آمنوا لا تأکلوا أموالکم بینکم بالباطال إلا أن تکون تجارة عن تراضِِِ منکم»[153]. ای کسانی که ایمان آورده اید، اموال یک دیگر را به ابطال نخورید؛ مگر این که تجارتی باشد که با رضایت شما انجام گیرد. مقصود از «اکل» در این آیه، خصوص «خوردن» نیست؛ بلکه هر نوع تصرف در مال دیگران را شامل می شود و از آن جا که غالب تصرف ها به خوردن منتهی می شود، تعبیر به «اکل» شده است[154].
این آیه در واقع زیر بنای قوانین اسلامی را در مسائل مربوط به معاملات و مبادلات مالی تشکیل می دهد و به همین دلیل، فقهیان اسلام در تمام ابواب معاملات به آن استدلال می کنند. آیه، افراد با ایمان را مخاطب قرار داده، می گوید: «اموال یکدیگر را از طریق نا بجا و غلط و باطل نخورید؛ یعنی هرگونه تصرف در مال دیگری که بدون حق و بدون مجوز منطقی و عقلایی بوده باشد، ممنوع شناخته شده و همه را تحت عنوان باطل که مفهوم گسترده ای دارد، قرار داده است؛ بنابراین، هرگونه تجاوز، تقلب، غش، معاملات ربوی، معاملاتی که حد و حدود آن به طور کامل نا مشخص باشد؛ خرید و فروش وسایل اجناسی که فایده ی منطقی و عقلایی در آن ها نیست، و خرید و فروش وسایل فساد و گناه، همه تحت این قانون کلی قرار دارند»[155].
2 ـ 6 ـ 6 ـ برتری زکات بر ربا
خداوند حکیم در ترجیح زکات بر رباخواری می فرماید: «وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ رِباً لِیَرْبُوَا في‏ أَمْوالِ النَّاسِ فَلا یَرْبُوا عِنْدَ اللَّهِ وَ ما آتَیْتُمْ مِنْ زَكاةٍ تُريدُونَ وَجْهَ اللَّهِ فَأُولئِکَ هُمُ الْمُضْعِفُونَ»[156] و آنچه [به قصد] ربا مى‏دهيد تا در اموال مردم سود و افزايش بردارد، نزد خدا فزونى نمى‏گيرد و [لى‏] آنچه را از زكات- در حالى كه خشنودى خدا را خواستاريد- داديد، پس آنان همان فزونى ‏يافتگانند [و مضاعف مى‏شود[157].
2 ـ 6 ـ 7 ـ برتری جهاد بر جمع اموال
خداوند تبارک و تعالی در جند آیه ضمن معرفی حیات کریمه جهاد در راه خدا را بر جمع کردن ثروت ترجیح می دهد و می فرماید: «قُلْ إِنْ كانَ آباؤُکُمْ وَ أَبْناؤُکُمْ وَ إِخْوانُکُمْ وَ أَزْواجُکُمْ وَ عَشيرَتُکُمْ وَ أَمْوالٌ اقْتَرَفْتُمُوها وَ تِجارَةٌ تَخْشَوْنَ کَسادَها وَ مَساكِنُ تَرْضَوْنَها أَحَبَّ إِلَیْکُمْ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ جِهادٍ في‏ سَبيلِهِ فَتَرَبَّصُوا حَتَّى یَأْتِیَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ وَ اللَّهُ لا یَهْدِی الْقَوْمَ الْفاسِقينَ»[158]بگو: «اگر پدران و پسران و برادران و زنان و خاندان شما و اموالى كه گرد آورده‏ايد و تجارتى كه از كسادش بيمناكيد و سراهايى را كه خوش مى‏داريد، نزد شما از خدا و پيامبرش و جهاد در راه وى دوست‏داشتنى‏تر است، پس منتظر باشيد تا خدا فرمانش را [به اجرا در] آورد.» و خداوند گروه فاسقان را راهنمايى نمى‏كند[159].
2 ـ 6 ـ 8 ـ جمع کردن ثروت هدف نیست
در دین مبین اسلام هدف جمع آوری و انباشته نمودن ثروت نیست و بر این کار نیز تشویق نشده بلکه نهی شده است: «کَالَّذينَ مِنْ قَبْلِکُمْ كانُوا أَشَدَّ مِنْکُمْ قُوَّةً وَ أَکْثَرَ أَمْوالاً وَ أَوْلاداً فَاسْتَمْتَعُوا بِخَلاقِهِمْ فَاسْتَمْتَعْتُمْ بِخَلاقِکُمْ کَمَا اسْتَمْتَعَ الَّذينَ مِنْ قَبْلِکُمْ بِخَلاقِهِمْ وَ خُضْتُمْ کَالَّذي خاضُوا أُولئِکَ حَبِطَتْ أَعْمالُهُمْ فِی الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْخاسِرُونَ»[160] [حال شما منافقان‏] چون كسانى است كه پيش از شما بودند: آنان از شما نيرومندتر و داراى اموال و فرزندان بيشتر بودند، پس، از نصيب خويش [در دنيا] برخوردار شدند، و شما [هم‏] از نصيب خود برخوردار شديد همان گونه كه آنان كه پيش از شما بودند از نصيب خويش برخوردار شدند، و شما [در باطل‏] فرو رفتيد همان گونه كه آنان فرو رفتند. آنان اعمالشان در دنيا و آخرت به هَدَر رفت و آنان همان زيانكارانند[161].
بنابر این، تعدیل در مال و امکانات و توزیع مال بنحوی که همه حاجات مشروع امت را بر آورده کند و عدم تمرکز مال در یک جا هدفی از اهداف تشریع اسلامی است و بنابراین ولی امر می کوشد که تشریفات ولایتی خود را طوری نظم دهد که کمک شایان بتوزیع مال و عدم تمرکزش افراد محدود بنماید و از احتکار یا انباشته شدن اموال در یک جا جلوگیری به عمل آورد.
فصل سوم
شاخص های سبک زندگی اسلامی
(اعتقادی، اخلاقی، اقتصادی)
پیشگفتار:

اند. [343] نیز می فرماید: پوشش و لباس نشان بی نیازی است. [344] همچنین می فرماید: تن با سه چیز شاداب و پروریده می شود: بوی خوش و لباس ملایم و نوشیدن عسل. [345]
امیرمومنان (س) می فرماید: لباس، زیبایی را نمایان می سازد. [346] نیز می فرماید: لباس پاکیزه غم و اندوه را می زداید و برای نماز نیز لازم است. [347]
3 ـ 3 ـ 14 ـ نهی از برهنگی
برهنگی در هر شکل و نوعی که باشد یک عمل شیطانی است، خداوند در معرفی مکر شیطان بویژه در وسوسه جهت کشف عورت می فرماید: «يا بَني‏ آدَمَ لا یَفْتِنَنَّکُمُ الشَّیْطانُ کَما أَخْرَجَ أَبَوَیْکُمْ مِنَ الْجَنَّةِ یَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِیُرِیَهُما سَوْآتِهِما إِنَّهُ یَراكُمْ هُوَ وَ قَبيلُهُ مِنْ حَیْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّياطينَ أَوْلِياءَ لِلَّذينَ لا یُؤْمِنُونَ»[348] (اى فرزندان آدم، زنهار تا شيطان شما را به فتنه نيندازد چنان كه پدر و مادر شما را از بهشت بيرون راند، و لباسشان را از ايشان بركَند، تا عورتهايشان را بر آنان نمايان كند. در حقيقت، او و قبيله‏اش، شما را از آنجا كه آنها را نمى‏بينيد، مى‏بينند. ما شياطين را دوستان كسانى قرار داديم كه ايمان نمى‏آورند)
3 ـ 3 ـ 15ـ آداب پوشش
رسول خدا (ص) می فرماید: کفش راحتی و سبک بپوشید و همانند اهل کتاب نباشید (نعلین بپوشید و موزه مپوشید). [349] همچنین می فرماید: کفش خوب و لباس پاکیزه بپوشید. [350] نیز می فرماید: هرگاه خواستی کفش و لباس بخری خوب و نو آنها را برگزین. [351] و می فرماید: هرگاه مردان و زنان امتِ من، از پوشیدن کفش ها و نعلین های پاره پاره و وصله دار دریغ نکنند خدا بر آنان آسان گیرد. [352]
پیام این گونه احادیث اینست که مسلمانان با رعایت نظافت و انتخاب جنس خوب در پوشاک، در زندگی ساده زیست باشند و تجمل گرا نباشند. و همچنین می فرماید: هرگاه لباستان را درآوردید بر آن بسم الله بخوانید. [353] و نیز می‌فرماید: هرگاه لباستان را درآوردید آنها را تا بزنید. [354]
3 ـ 3 ـ 16 ـ پوشش های پسندیده
خداوند تبارک و تعالی لباس را مایه ی پوشش و ستر عورت معرفی ‍ کرده است: «يا بَني‏ آدَمَ قَدْ أَنْزَلْنا عَلَیْکُمْ لِباساً یُواري سَوْآتِکُمْ وَ ريشاً وَ لِباسُ التَّقْوى‏ ذلِکَ خَیْرٌ ذلِکَ مِنْ آياتِ اللَّهِ لَعَلَّهُمْ یَذَّکَّرُونَ»[355] (اى فرزندان آدم، در حقيقت، ما براى شما لباسى فرو فرستاديم كه عورتهاى شما را پوشيده مى‏دارد و [براى شما] زينتى است، و [لى‏] بهترين جامه، [لباس‏] تقوا است. اين از نشانه‏هاى [قدرت‏] خداست، باشد كه متذكّر شوند).
رسول خدا (ص) می فرماید: برای حضور در میان برادران دینی، لباستان را آراسته و لوازم خود را به اصلاح آرید به گونه ای که در میان مردم مانند خالی نمودار و برجسته باشید؛ زیرا خدا زشتی و زشت نمایی را دوست ندارد. [356]
همچنین می فرماید: لباس سفید از هر لباسی برای شما بهتر است، پس آنرا بپوشید و مردگانتان را در آن کفن کنید. [357] نیز می فرماید: تا پایان عمر پوشیدن لباس پشمین را ترک نمی کنم تا پس از من سنت شود. [358]
3 ـ 3 ـ 17 ـ پوشش های ناپسند
رسول خدا (ص) می فرماید: هلاکت زنان امت من در دو چیز سرخ فام است: طلا و لباس نازک. [359] و نیز می فرماید: ای علی! هر مردی از همسرش اطاعت کند خدا او را به رو در جهنم افکند. علی (س) پرسید: این چه اطاعتی است؟ فرمود: در پوشیدن لباس نازک به وی اجازه دهد[360].
همان گرامی به علی (س) فرمود: ای برادر! به تو سفارشی می کنم آنرا رعایت کن که شاید خدا سودی به تو برساند: لباس خشن و مناسب اندام بپوش تا غرور و تکبر تو را نگیرد. [361] همچنین فرمود: از خصلت هایی که موجب هلاکت قوم لوط شد پوشیدن حریر (ابریشم) بود. [362]
امیرمومنان (س) می فرماید: شش چیز از اخلاق قوم لوط در این امت است: پوشیدن روپوش بلند از روی تکبر که بر زمین کشیده می شود، گشودن و باز گذاشتن دکمه های پیراهن و قبا و… . [363]
همچنین می فرماید: لباس سیاه نپوشید، چرا که آن لباس فرعون است. [364] نیز می فرماید: هر کس لباس فاخر بپوشد به تکبر گراید و متکبر در آتش دوزخ است. [365]
3 ـ 3 ـ 18 ـ لباس شهرت
رسول خدا (ص) از انگشت نما شدن در هر دو سو (افراط و تفریط) نهی فرموده است: افراط در نازکی، نرمی و بلندی لباس یا تفریط در ضخامت، زبری و کوتاهی آن. [366] و نیز می فرماید: لباسی را که در زیبایی یا زشتی شهرت دارد نپوشید. [367] و نیز می فرماید: هرکس لباس شهرت بپوشد خدا از او رو گرداند تا وقتی که آنرا کنار نهد. [368] و همچنین می فرماید: هر کس در دنیا لباس شهرت بپوشد خدا روز قیامت لباس ذلت بر او بپوشاند.[369]
امام حسین (س) می فرماید: هر کس لباس شهرت بپوشد خدا روز قیامت لباسی از آتش بر او بپوشاند. [370]

درفتاری می شود. [400] رسول خدا (ص) می فرماید: هرگاه خدا پستی و خواری بنده ای را بخواهد دارایی اش را در ساخت و ساز صرف می کند. [401]
3 ـ 3 ـ 22 ـ ویژگی های مسکن و مرکب
از لحاظ تعالیم حیاتبخش اسلام یک مسکن خوب از ویژگی های خاصی باید برخوردار باشد از جمله:
الف ـ محله و همسایگان خوب: امیرمومنان (س) می فرماید: ارزش و شرافت خانه، به حیاط وسیع و همنشینان نیکوکار و صالح است و برکت خانه، به بودن آن در منطقه خوب و محوطه وسیع و همسایگان همراه و خوب است. [402].
ب ـ استحکام بنا: رسول خدا (ص) می فرماید: به راستی خدای متعالی دوست دارد هر یک از شما هرگاه کاری می کند آنرا محکم و استوار نماید. [403]
امام صادق (س) می فرماید: پیامبر (ص) پس از خاکسپاری سعد بن معاذ و محکم کردن قبر او فرمود: می دانم این قبر به زودی ویران می شود؛ ولی خدا دوست می دارد هرگاه بنده او کاری می کند آنرا استوار سازد.[404] رسول خدا (ص) می فرماید: خدا کسی را که در خانه ویران ساکن شود، دوست ندارد. [405]
ج ـ سقف متعادل: امام صادق (س) می فرماید: سقف خانه را به اندازه متعادل بسازید (هفت ذراع) زیرا فراتر از آن جایگاه شیاطین است. [406]
د ـ وسعت و تمیزی: امام صادق (س) می فرماید: از سعادت انسان است که اتاق نشیمن خوب داشته باشد و آستانه خانه اش وسیع باشد و سرویس بهداشتی و حمام تمیز داشته باشد. [407]
همان حضرت می فرماید: یکی از راههای نجات [و فایق آمدن بر مشکلات زندگی] داشتن خانه ای است که از وسعت لازم برای گنجایش فرد و خانواده اش برخوردار باشد. [408] همچنین می فرماید: شومی خانه در آن است که حیاطش کوچک، همسایگانش بد و عیب هایش بسیار باشد.[409] رسول خدا (ص) می فرماید: همسر سازگار، مرکب راهوار و خانه وسیع از نعمتهای دنیاست اگرچه برای دنیا نعمتی نیست. [410]
هـ ـ بهره گیری درست: همان گرامی می فرماید: هرکس از روی هوس هر غذایی را بخورد و هر لباسی را بپوشد و هر مرکبی را سوار شود خدا به او نظر لطف نکند تا بمیرد یا از آن دست بردارد. [411]
حضرت امام کاظم (س) فرمود: خدا را سزاست هر خانه ای که در آن نافرمانیش کنند، خرابش کند تا خورشید بر آن بتابد و (از پلیدی معنوی) پاکش کند [پس معصیت خدا موجب ویرانی خانه می شود]. [412]
و ـ رعایت شرایط زمان در انتخاب مسکن: حضرت امام رضا (س) خانه ای خرید و به یکی از موالیان خود فرمان داد تا به آن خانه منتقل شود و فرمود: منزل تو تنگ است. آن شخص گفت: این خانه (منزل تنگ) را پدرم بنا کرده است. آن حضرت (س) فرمود: اگر پدر تو نادان بود سزاوار است که تو مانند او باشی؟[413]
فصل چهارم
علل و عوامل عمل
به سبک زندگی اسلامی
در قرآن کریم
و پیامد های آن
4 ـ 1ـ عوامل فردی و درونی
در عمل به سبک زندگی اسلامی عوامل و علل متعدد وابسته به هم دخالت دارند؛ زیرا فرآیندهای فراوان و در عین حال متفاوت در شکل دهی زندگی انسان دخالت دارند. به ویژه در عصر کنونی که عصر ارتباطات و آمیختگی فرهنگی امری ناگزیر شده است. البته در کنار عوامل محیطی، عوامل فردی و درونی، بسیار نقش کلیدی دارند.
فرد مسلمان و دارای تعهد دینی و اخلاقی، در بروز رفتارهای فردی خود همیشه آموزهای دینی خود را مد نظر قرار می دهد، تا بتواند وجدانی سالم و قلبی سلیم و پاک در راستای خشنودی خداوند داشته باشد.

ید، چرا که خدا در این روز به زمینیان توجه می کند تا حسنات را چند برابر کنید. [504] همچنین می فرماید: هر کس روز جمعه غسل کند و بگوید: «اَشهَدُ اَن لا اِلَهَ اِلاَ اللهُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ وَ اَنَّ مُحَمَّداً عَبدُهُ وَ رَسولُهُ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ اجعَلنِی مِنَّ التَّوَّابِینَ وَ اجعَلنِی مِنَ المُتَطَهِّرِینَ» گواهی می دهم معبودی جز خدای یگانه نیست و شریکی ندارد و محمد (ص) بنده و فرستاده اوست، خدایا! بر محمد و خاندانش درود فرست و مرا از توبه کنندگان و پاکان قرار ده، تا جمعه بعدی پاک و پاکیزه خواهد بود. [505]
امام رضا (س) می فرماید: ناخن ها را روز سه شنبه بگیرید و روز چهارشنبه استحمام کنید و نیاز به حجامت را روز پنج شنبه برآورید، و روز جمعه با بهترین عطرها خود را خوش بو کنید[506]. به فرموده رسول خدا (ص): هر کس روز جمعه ناخن و شاربش را بگیرد و مسواک زند و هنگام رفتن به نماز جمعه بر سرش آب بریزد هفتاد هزار فرشته او را همراهی می کنند و برایش آمرزش و شفاعت می طلبند. [507]
امام صادق (س) درباره حکمت اجتماعی غسل روز جمعه می فرماید: انصار در آبیاری زمین ها و رسیدگی به اموالشان کار می کردند و روز جمعه در مسجد حاضر می شدند و مردم از بوی عرق زیر بغل و بدن آنان اذیت می شدند، از این رو رسول خدا (ص) ایشان را به غسل فرمان داد و بدین ترتیب سنت شد. [508]
4 ـ 1 ـ 14 ـ 3 ـ بهداشت روان
بهداشت روان و درمان چنانکه نیاز تن آدمی است نیاز روان او نیز هست و آیات و روایات برای سلامت روان و آلوده نشدن آن ، راهکارهایی بهداشتی ارائه کرده اند.
چنانکه برای طهارت از آلودگی ، راهکارهای درمانی نشان داده اند.
ر،ک: تفسیر موضوعی قران کریم ج 11 « مراحل اخلاق در قران کریم بسیاری از احکام الهی برای صیانت و بهداشت جان و فرد آدمی از آلودگی و بیماری است»
چنانکه بخش دیگری از انها مانند کفار است طهارت و درمان روح آلوده را بر عهده دارند. خدای سبحان که قران را شفا معرفی کرده «وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاء وَرَحْمَهٌ»[509] مرض را هم بیان فرموده است ما بیماری های ظاهری و زیان های آن را می بینیم ، اما از زیانهای بیماری های باطنی مانند نگاه حرام و بی عفتی و بی حجابی بودن و… غافلیم قران فرمود: «فَلَا تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیَطْمَعَ الَّذِی فِی قَلْبِهِ مَرَضٌ»[510]پس مبادا در حضور مردان به ناز و نرمی سخن گویید که آنکس که در دلش بیماری است و ایمانش سست است ، طمع می ورزد هم چنین آنان که با بیگانگان در ارتباط اند و گوش به آنها سپرده اند. بیمار سیاسی و اجتماعی هستند چنانکه قران می فرماید «فَتَرَى الَّذِينَ فِی قُلُوبِهِم مَّرَضٌ یُسَارِعُونَ فِيهِمْ»[511]بهمین سبب است که مشاهده می شود آنان که در دل هایشان بیماری و شک و تردید وجود دارد برای طرح دوستی با بیگانگان منعاند شتابان به میان آنان می روند .

1. بهداشت عقل (فرد) عقل به معنای منع است و زانوبند شتر را از این رو «عقال» گویند که شتر را از حرکت نابجا باز می دارد. عقل در اصطلاح به عقل نظری و عملی قسمت می شود عقل نظری راهنمای اندیشه بشر و عقل عملی راهبرد انگیزه اوست ( شکوفایی عقل در پرتو نهضت حسینی ص119)

عوامل تباهی عقل: مستی شراب: خداوند در قران می فرماید ای کسانیکه ایمان آورده اید جز این نیست که شراب و قمار و سنگهای نصب شده برای قربانی ها که مشرکان به آنها شرک می جویند قماری که بت پرستان گوشت دامها را به آن قسمت می کنند همه پلیدی هایی هستند که گرایش به انها برخاسته از وسوسه های شیطان است. «یَا أَیُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَیْسِرُ وَالأَنصَابُ وَالأَزْلاَمُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطَانِ»[512]
2-مستی گناه: همانگونه که شرابخواری عامل مستی و زوال عقل و تعطیل نیروهای ادراکی آدمی است گناه نیز باعث مستی شدیدتری است که عقل را معزول و انسان را از ادراک سالم محروم می کند، از این رو نه تنها شراب ، بلکه هر مسکری حرام است.[513]
3- خودپسندی 4- گوش ندادن به نصایح خردمندان 5- بیهوده گویی 6- شوخی فراوان 8- فقر و تنگدستی

2. زیاده گویی 3. طولانی دانستن عمر 4. لهو و لعب 5. زیادی ثروت 6. نگاه به بخیل 7. عشق غیر الهی 8. خلوت با زنان و همنشینی با گمراهان 9. زیاد خندیدن

عوامل سلامت و بهداشت دل: در قران کریم و روایات اموری زنده کننده قلب و مایه بهداشت آن شناسانده شده اند قرائت قران.موعظه ، یاد خدا ، یاد مرگ ، اندیشه ورزی ، نور حکمت ، معاشرت با صاحبان فضیلت و خرد، گفتگوی علمی، دیدار با نیکوکاران ،دیدار با صاحبان معرفت ،اطعام درماندگان مهروزی با یتیمان- طهارت از گناه ، تقوا، دوری از عشق غیر الهی. خدای متعال می فرماید: ای مردم برای شما از جانب پروردگارتان پندی هشیارکننده و درمانی برای آنچه از صفات نکوهیده در سینه هاست آمده است.[516]
اهمیت سلامت دل: امیرمومنان (س) فرمود: آگاه باشید که تنگدستی بلاست و بدتر از تنگدستی بیماری تن و بدتر از بیماری تن بیماری دل است. آگاه باشید که از جمله نعمت ها، گستردگی ثروت است و برتر از فراوانی ثروت تندرستی و برتر از تندرستی سلامتی دل است.[517] و همان گرامی فرمود: هیچ دردی بر دلها دردناکتر از گناهان نیست. [518]
4 ـ 1 ـ 14 ـ 6 ـ عوامل بیماری و مرگ دل
بیماری های دل عبارت‌اند: از قساوت، کوری، رین (زنگار) و… که برای آنها عواملی را برشمرده اند[519]:
الف: پیمان شکنی: خدای متعالی فرمود: پس به سبب اینکه پیمانشان را شکستند لعنتشان کردیم و دل هایشان را سخت و حق ناپذیر گردانیدیم. [520] زیاده گویی: رسول خدا (ص) فرمود: به راستی زیاده گویی در غیر یاد خدا دل را سخت می کند.[521]
ب: طولانی دانستن عمر: امرمومنان (س) فرمود: زمان را دراز نپندارید [عمرتان را طولانی ندانید] که موجب قساوت دلتان می گردد،[522] چنان که اگر کار بد، دیرپا شده و دوام یابد مایه قساوت می گردد.
ج: لهو و لعب: رسول خدا (ص) فرمود: سه چیز موجب قساوت دل می شود. گوش سپردن به لهو، در پی شکار [تفریحی] رفتن و رفت و آمد به دربار سلطان. [523] زیادی ثروت: امیرمومنان (س) فرمود: زیادی ثروت موجب تباهی دین و قساوت دل می شود. [524]
د: نگاه به بخیل: امیرمومنان (س) فرمود: نگاه به بخیل قلب را سخت می کند. [525] گفت و گوی بی حاصل: امیرمومنان (س) فرمود: از گفت و گوی بی حاصل و دشمنی بر حذر باشید که آن دو قلب ها را بیمار می کنند. [526]
هـ: عشق غیر الهی: امیرمومنان (س) فرمود: هر کس به چیزی عشق [زمینی] بورزد چشمش کور و دلش بیمار گردد. [527] تکرار گناه و همنشینی با ثروتمندان خوشگذران: رسول خدا (ص) فرمود: چهار چیز دل را می میراند: گناه روی گناه و زیادی گفت و گو با زنان و در افتادن با احمق، بدین گونه که تو بگویی و او بگوید، در حالی که به خیر تن ندهد و همنشینی با مردگان. پرسیدند: ای رسول خدا! مردگان کیان اند؟ فرمود: هر توانگر خوشگذران. [528]
و: خلوت با زنان و همنشینی با گمراهان: رسول خدا (ص) فرمود: چهار چیز مایه تباهی دل هاست: خلوت با زنان [نامحرم] و گوش سپردن به آنها و پذیرفتن رأی آنها و همنشینی با مردگان. سوال شد: ای رسول خدا! مجالست با مردگان چگونه است؟ فرمود: مجالست با هر گمراهِ رویگردان از احکام (دستورهای) الهی[529]. زیاد ز: خندیدن: رسول خدا (ص) فرمود: از خنده فراوان بر حذر باش که دل را می میراند.[530]
4 ـ 2 ـ علل و عوامل عمل به سبک زندگی اسلامی در حیطه خانواده
خانواده به عنوان مهمترین کانون بشری، عنصر اساسی در تشکیل، پیشرفت و موفقیت یک جامعه و ملت است، و لذا سعادت هر جامعه ای منوط به نیکبختی خانواده های آن جامعه است.
بنابراین، باید هر چه بیشتر در جهت نیل به سعادتمندی آن کوشید که دست یابی به این مهم تنها از طریق شناسایی کامل عوامل تحکیم بنیان خانواده امکان پذیر است.
در این بخش مهمترین این عوامل از جمله : ایمان و فضیلت گرایی، عشق و محبت، شناخت نقش ها و وظایف خانوادگی، وجود همکاری و تفاهم بین اعضا، عدالت، اخلاق نیکو، مدیریت صحیح و رعایت ادب و احترام، اعتماد و نیز وفاداری اعضای خانواده به یکدیگر مورد بررسی و تحلیل واقع گردیده است.
شکی نیست که زندگی مقدمه ی آخرت است، (الدنیا مزرعة الآخرة) دنیا گشتگاه آخرت است، اما همین مقدمه چون بنیان تکامل است، بسیار حساس و سرنوشت ساز است، لذا نباید آن را دست کم گرفت و ساده انگاشت[531].
یکی از محیط هایی که انسان اغلب از آغاز تا پایان زندگی با آن رابطه ی تنگاتنگ و سرنوشت ساز دارد کانون خانواده است. حال باید دانست برای موفقیت در زندگی خانوادگی کسب چه مهارت هایی ضرورت دارد. بدون شک از جمله مهم ترین مهارت های زندگی خانوادگی آشنایی نسبت به عوامل تحکیم بنیان خانواده و عمل براساس این آشنایی است.
خوشبختانه دین اسلام با دقت در تمام جوانب نیازهای انسان، در این مسئله هم مثل سایر موارد دیدگاهی کامل و روشنگرانه دارد. شیوه های دین آمیزه ای از شیوه های شناختی، عاطفی و رفتاری است. هم به نیازهای مادی توجه دارد و هم به نیازهای معنوی، هم بعد شناخت و عقلانیت را در برمی گیرد، هم بعد عاطفی و هم بعد رفتار را. بنابراین آموزه های دین هم جامع نگرند و هم واقع نگر[532].
خانواده یک واحد حقوقی است که لااقل از یک زن و یک مرد که بین آنها رابطه ی زوجیت به وجود آمده ناشی می شود، ولی وجود زن و مرد اگرچه در ابتدا شرط حدوث آن است، ولی شرط بقای آن نیست، مانند خانواده ای که از یک مادر و یک فرزند تشکیل می شود و پدر خانواده مرده باشد. به هر صورت لااقل دو نفر شر
ط تحقق آن است[533].
عوامل فراوانی در تحکیم بنیان خانواده و جهت زیبا و سرزندگی آن مؤثرند که در ذیل به مهمترین آنها پرداخته شده است:
4 ـ 2 ـ 1 ـ ایمان و فضیلت گرایی اعضای خانواده:
در قرآن توصیه های مکرری به تقوا در تشکیل خانواده شده است، چنان که می خوانیم: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمُ الَّذِی خَلَقَکُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَ بَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا کَثِیرًا وَنِسَاءً وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِی تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللَّهَ کَانَ عَلَیْکُمْ رَقِیبًا [534]؛ ای مردم! از مخالفت پروردگارتان بپرهیزید ، همان کسی که همه ی شما را از یک انسان آفرید، و همسر او را از جنس او خلق کرد، و از آن دو مردان و زنان فراوانی منتشر ساخت و از خدایی بپرهیزید که هنگامی که چیزی از یکدیگر می خواهید نام او را می برید، از قطع رابطه با خویشان خود بپرهیزید، زیرا خداوند مراقب شماست».
همچنین خداوند در سوره ی بقره شرط ازدواج با مشرکان را ایمان آنها دانسته است: «وَلَا تَنْکِحُوا الْمُشْرِکَاتِ حَتَّى یُؤْمِنَّ وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَیْرٌ مِنْ مُشْرِکَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْکُمْ …؛ و با زنان مشرک و بت پرست تا ایمان نیاورده اند، ازدواج نکنید، کنیز باایمان از زن آزاد بت پرست بهتر است، هر چند شما را به شگفتی آورد. و زنان خود را به ازدواج مردان بت پرست در نیاورید تا ایمان نیاورده اند، یک غلام باایمان از یک مرد آزاد بت پرست بهتر است هر چند (مال و موقعیت و زیبایی او) شما را به شگفتی آورد… .» [535].
استدلال قرآن در آیه چنین است که گرچه مشرکان به دلیل آزاد و زیبا بودن، برتری ظاهری دارند، اما چون زناشویی با آنان باعث لغزش های اخلاقی و عقیدتی فرد مسلمان می شود، کنیزان و بردگان مسلمان بر آنان ترجیح دارند. این امر برای جوانان که گاه سخت شیفته و شیدای جمال و زیبایی ظاهری یا موقعیت مادی و اجتماعی دختران و پسران می شوند و ارزش های دینی و معنوی را فدای آن می سازند، هشدار و رهنمون مناسبی است. گفتنی است بسیاری از ازدواج هایی که براساس زیبایی های ظاهری شکل گرفته، بعدها از هم فرو پاشیده است[536]. در واقع این آیه تاکید بر ایمان، عقیده و فرهنگ مشترک است[537].
4 ـ 2 ـ 2 ـ وجود عشق، مهر و محبت میان اعضای خانواده:
انسان تشنه ی دوستی و محبت است. انگیزه ی بسیاری از تلاش ها و زحمات طاقت فرسای زندگی محبت است و وجود آن در خانواده انسان را به فعالیت و کسب معاش وا می دارد.
امام صادق(ع) می فرماید: هر گاه کسی را دوست داشتی او را بدان آگاه ساز، زیرا این کار دوستی را در میان شما استوارتر می سازد[538].
همچنین امام صادق(ع) در سخن دیگری بر کوشش در مهرورزی بر برادران دینی تأکید نموده و چه نیکوست که این امر از خانواده آغاز گردد: شایسته است مسلمان در … و یاری بر مهرورزیدن به هم و …کوشا باشند که خدای عزوجل فرموده: «رحماء بینهم»[539].
مهر و محبت اعضای خانواده به همدیگر سبب جلب رضایت و رحمت خدا می شود که بدیهی است چنین خانواده ای پایدار و سعادتمند است، چرا که پیامبر(ص) فرمود: هنگامی که مرد به زن خود با مهر و صفا بنگرد و همسرش همان سان به او نگاه کند، خدای فرزانه به آن دو به دیده ی مهر می نگرد[540].
اما در عین حال حدود عواطف خانوادگی باید رعایت گردد، چنان که هر گاه عضوی از خانواده به مرحله ای از فساد و گمراهی برسد که راهی برای نجات او نباشد باید آن را از خانواده جدا و دیگر اعضا را از شر او محفوظ داشت، همچون عضوی که در اثر بیماری یا صدمه ناعلاج، از بدن جدا می گردد تا موجب عفونت و تباهی دیگر اعضای بدن نشود .
پیش گامان این میدان حضرت نوح (ع) وحضرت لوط(ع) بودند که همسر و فرزند خود را به سبب فساد دینی ترک گفتند. آنان حدود عواطف خانوادگی را بر رعایت حدود الهی منطبق ساختند، که آیات ۴۵، ۴۶ و ٨١ سوره ی هود بیانگر این حقیقت است، تا الگویی برای دیگر انسان ها ارائه گردیده باشد. در این خصوص آمده است: «وَ نادى‏ نُوحٌ رَبَّهُ فَقالَ رَبِّ إِنَّ ابْني‏ مِنْ أَهْلي‏ وَ إِنَّ وَعْدَکَ الْحَقُّ وَ أَنْتَ أَحْکَمُ الْحاكِمينَ»[541]. (و نوح پروردگار خود را آواز داد و گفت: «پروردگارا، پسرم از كسان من است، و قطعاً وعده تو راست است و تو بهترين داورانى). و نیز: «قالَ يا نُوحُ إِنَّهُ لَیْسَ مِنْ أَهْلِکَ إِنَّهُ عَمَلٌ غَیْرُ صالِحٍ فَلا تَسْئَلْنِ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنِّی أَعِظُکَ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْجاهِلينَ»[542].فرمود: (اى نوح، او در حقيقت از كسان تو نيست، او [داراى‏] كردارى ناشايسته است. پس چيزى را كه بدان علم ندارى از من مخواه. من به تو اندرز مى‏دهم كه مبادا از نادانان باشى). و در خصوص خانواده لوط می فرماید: «قالُوا يا لُوطُ إِنَّا رُسُلُ رَبِّکَ لَنْ یَصِلُوا إِلَیْکَ فَأَسْرِ بِأَهْلِکَ بِقِطْعٍ مِنَ اللَّیْلِ وَ لا یَلْتَفِتْ مِنْکُمْ أَحَدٌ إِلاَّ امْرَأَتَکَ إِنَّهُ مُصيبُها ما أَصابَهُمْ إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَ لَیْسَ الصُّبْحُ بِقَريبٍ[543]. (گفتند: «اى لوط، ما فرستادگان پروردگار توييم. آنان هرگز به تو دست نخواهند يافت. پس، پاسى از شب گذشته خانواده‏ات را حركت ده- و هيچ كس از شما نبايد واپس بنگرد- مگر زنت، كه آنچه به ايشان رسد به او [نيز] خواهد ر
سيد. بى‏گمان، وعده‏گاه آنان صبح است. مگر صبح نزديك نيست).
4 ـ 2 ـ 3 ـ آشنایی کامل اعضای خانواده با حقوق و وظایف خود
حق و وظیفه از هم جدا نیستند، یعنی هر کس حقی داشته باشد، در مقابل وظیفه ای نیز دارد و بالعکس هر گاه وظیفه ای وجود داشته باشد، حقی نیز وجود دارد، این موضوع در مورد تمام افراد بشر ثابت است و لذا تنها خداست که حقوقی دارد اما وظیفه ای بر او نیست[544].