چکیده:
درطی سالیان اخیرسرمایه فکری به عنوان یکی ازاساسی ترین شاخص ها برای ارزیابی رشدوتوسعه یافتگی کشورهامدنظرقرارگرفته است.دراقتصاددانش بنیان امروزموفقیت سازمانها به توانایی مدیریت سرمایه های فکری بستگی داشته وبرای اینکه بتوان این دارایی ها را مدیریت کرد ابتدا باید آنهارا شناسایی واندازه گیری نمود. صاحب نظران حوزه سرمایه فکری،این مفهوم رادرسه حیطه سرمایه انسانی،سرمایه ساختاری وسرمایه رابطه ای یامشتری تعریف می کنند. به تعبیری ساده شاید بتوان سرمایه فکری را بسته‌‌ای دانشی تشکیل‌‌شده ازمجموعه منابع نامشهود و پنهان،اصول، فرهنگ، الگوهای رفتاری، قابلیت ها، شایستگی‌‌ها ، ساختارها، ارتباطات، فرآیندها و پردازش‌‌های منجر یامنتج ازدانش، به‌‌حساب آورد .
ازسوی دیگرارزیابی عملکردازمنظراقتصادی ومالی ازمسائل مهم درفراینداداره بنگاه های اقتصادی وتصمیم گیری مالی محسوب می گردد.ارزیابی منطقی عملکردبه شناخت،تبیین وبه کارگیری شاخص های مالی وغیرمالی بستگی دارد.ازجمله شاخص های مالی بااهمیت،ارزش افزوده اقتصادی است.ارزش افزوده اقتصادی نشان دهنده وابستگی وارتباط مستقیم ارزش شرکت به عملکردمدیریت است .تفاوت بین ارزش افزوده اقتصادی وسایرمعیارهای ارزیابی عملکرد درمحاسبه هزینه کلیه منابع تامین مالی (وازجمله هزینه های فرصت صاحبان سهام) است .بنابراین آنچه دراین معیاراهمیت دارداین است که،شرکت بتواند بازدهی بیش ازهزینه سرمایه منابع مالی خودبه دست آورد.
هدف اصلی این پژوهش مطالعه روابط بین شاخص های سرمایه فکری مطابق بامدل آنته پالیک ونیزمطالعه تاثیراین شاخص هابرارزش افزوده اقتصادی شرکت های پذیرفته شده دربورس اوراق بهادارتهران درفاصله زمانی1388-1384می باشد. شاخص های سرمایه فکری برمبنای مدل پالیک عبارتنداز:کارایی سرمایه بکارگرفته شده،کارایی سرمایه انسانی وکارایی سرمایه ساختاری. فرضیات تحقیق براساس اطلاعات کلی61شرکت پذیرفته شده دربورس اوراق بهادارتهران که به شیوه حذف سیستماتیک انتخاب شده اند مورد آزمون قرارگرفته اند.همچنین روش های آماری مورداستفاده دراین پژوهش تحلیل همبستگی ورگرسیون های خطی ساده وچندگانه بوده اند.
نتایج تحقیق درسطح اطمینان 95% بیانگرآن است که درمجموع سال های یادشده بین کارایی سرمایه بکارگرفته شده وکارایی سرمایه انسانی، کارایی سرمایه بکارگرفته شده و کارایی سرمایه ساختاری و کارایی سرمایه انسانی و کارایی سرمایه ساختاری رابطه معنی داری وجودداشته است؛همچنین به صورت مجزا وهمزمان بین کارایی سرمایه به کارگرفته شده و ارزش افزوده اقتصادی،کارایی سرمایه انسانی وارزش افزوده اقتصادی وکارایی سرمایه ساختاری وارزش افزوده اقتصادی رابطه معنی داری وجودداشته است.
مقدمه:
با وقوع دگرگونی های عظیم درعرصه تکنولوژی و فناوری اطلاعات، ازسالهای بعداز1990 و تغییرپارادایم حاکم بر اقتصاد صنعتی شاهد پدیداری اقتصادی مبتنی براطلاعات و دانش هستیم که اساس وبنیان آن برمحورسرمایه‌فکری استواراست. دراین اقتصاد،دانش به عنوان مهمترین سرمایه،جایگزین سرمایه های مالی وفیزیکی شده است و موفقیت هرسازمانی به توانایی مدیریت صحیح این دارایی ها بستگی دارد. امروزه ضرورت رشد وتوسعه سرمایه های فکری به عنوان مهمترین منبع ارزش آفرین برای سازمان ها یک الزام جدی درسطح کلان ملی ودرعرصه کسب وکاراست ومیزان رشد وتوسعه آن به سرعت به شاخصی درتوسعه یافتگی کشورها تبدیل شده است. دردنیای رقابت محورمعاصرموفقیت سازمانها به شناسایی ، اندازه گیری و توانایی مدیریت دارایی های نامشهود بستگی داشته و سازمان ها برای فراهم نمودن حداکثر شرایط لازم برای دستیابی به اهداف و استراتژی ها، نه تنها باید سرمایه های فکری خود راشناسایی، اندازه گیری و مدیریت کنند بلکه می باید همواره سعی کنند تا این گونه دارایی ها را بطور مستمر ارتقاء و بهبود بخشند . واضح است سازمانهایی که نتوانند دارایی های دانشی خود را بطور مستمر ارتقا دهند، بقاء و حیات خود را با خطرمواجه خواهند کرد. ازاین رو امروزه دسته بندی دارایی های سازمان ، شناخت وتعریف سرمایه های فکری، مدل ها و روش های اندازه گیری سرمایه فکری ، وشیوه های گزارش دهی داخلی و خارجی سرمایه فکری دارای اهمیت شده است . همچنین امروزه مشخص شده است استفاده از معیارهای سنتی حسابداری برای ارزیابی عملکرد وارزش سهام شرکت ها دیگرنمی تواند جامع ومانع باشد زیرا این شاخص ها تنها می توانند دارایی های مشهود وفیزیکی را اندازه گیری نمایند درحالی که بخش عظیمی از ارزش وثروت سازمان ها وشرکت ها را دارایی های نامشهودی تشکیل می دهند که چون در صورت های مالی اساسی نظیرترازنامه آورده نمی شوند ناگزیرتوسط این معیارهاقابل سنجش نیستند. ازاین روباتوجه به نقصان معیارهای سنتی حسابداری برای ارزیابی عملکردوارزش سهام به ویژه درسنجش دارایی های نامشهوددرسال ۱۹۸۲ از سوی موسسه امریکایی «استرن و استوارت» ابزار تحلیلی جدیدی بنام ارزش افزوده اقتصادی به‌کار گرفته شد که باتوجه به اینکه روشی نوآورانه، برای یافتن ارزش واقعی شرکت و ارزش مدیران آن بود به سرعت مورد پذیرش جامعه شرکتها قرار گرفت . به طورکلی براساس مبانی ارزش افزوده اقتصادی : اولاً شرکت به‌طور واقعی سودآور نیست، مگر اینکه درآمدهایش بیش از هزینه فرصت از دست رفته آن شرکت باشد وثانیاً ثروت برای سهامداران زمانی ایجاد می‌شود که مدیران شرکت، تصمیمات سرمایه گذاری را طوری اتخاذ کنندکه خالص ارزش فعلی (NPV) آنها مثبت باشد.
بنابراین امروزه ازیک سو به لحاظ موفقیت روش ارزش افزوده اقتصادی به عنوان یکی ازبهترین معیارهای سنجش وارزیابی عملکرد وازسوی دیگر رشد اهمیت سرمایه فکری، به عنوان یک ابزارمؤثر برای ایجاد ارزش و افزایش رقابت شرکت ها حائزاهمیت وضرورت است که این مفاهیم درحوزه اقتصاد ایران وبه ویژه جامعه بورس کشور به منظور مقایسه شرکتهای مختلف،تعیین ارزش واقعی وحتی بهبود کنترل‌های آنها موردبررسی و مطالعه قرار گیرند.
پیشینه تحقیق:
کاظم چهار باغی وکریپس درتحقیقی اشاره می کنند که سرمایه فکری نیروی محرکه اصلی و پایدار عملکرد سازمانی است که بهتر از هر چیزی ارزش واقعی سازمان را منعکس می کند. (Chaharbaghi&Cripps,2006, p42) کوجانسیوو و لانکوییست درمقاله تحقیق درارزش و کارایی سرمایه فکری بیان می کنندکه سرمایه فکری برای رقابت پذیری بنگاههاصرفنظراز نوع صنعت بسیار مهم است؛ هرچندکه برای بنگاه های دانش محوربه دلیل اینکه عمده منابع آنها را غیرمشهودها تشکیل می دهند اهمیت بیشتری دارد. (Kujansivu&Lonnqvist,2007,pp272-287) برمهندکارودیگران درتحقیق خود به بررسی تاثیر سرمایه فکری برعملکرد139 شرکت داروسازی پرداختند که نتایج حاکی ازرابطه معناداری بین اجزای سرکایه فکری وعملکردشرکت هاست (Bramhandkar,et al,2007,p362) تن ودیگران درتحقیق خودبا تمرکزبرآسیاوکسب اطلاعات 150شرکت عمومی بورس سنگاپوربین سال های 2000 تا2002 ارتباط سه بخش (سرمایه انسانی،ساختاری وارتباطی) با بازده مالی (عملکرد) شرکت ها را مورد بررسی قراردادند که نتایج حاکی از آن است که اولاً بین سرمایه فکری شرکت وبازده مالی فعلی وآتی شرکت ها رابطه مثبت معناداری وجوددارد ؛ ثانیاً سرمایه فکری دربازده مالی شرکت ها درصنایع مختلف متفاوت است . (Tan, et al, 2007, p95)سباستین ودیگران درتحقیقی به بررسی سرمایه فکری وعملکرد شرکت ها درکشوراسترالیا پرداختند . نتایج به دست آمده حاکی از ارتباط مثبت معناداری بین سرمایه فکری وعملکرد این شرکت ها بود .(Sebastian,et al,2007,p43) سپهردوست به بررسی ارتباط سرمایه فکری با سود قبل ازکسرمالیات ،جریانهای نقدی عملیاتی و ارزش شرکت های دربورس اوراق بهادار تهران طی سال های 1385-1383 پرداخت . براساس نتایج حاصله بین جریان های نقدی عملیاتی ، سرمایه فکری وارزش افزوده رابطه مثبت ومعناداری وجودداشته است . (سپهردوست،1387،صص101-119) مدهوشی واصغرنژاد ارتباط بین ارزش سرمایه فکری وبازده مالی شرکت های سرمایه گذاری فعال دربورس اوراق بهادارتهران را مطالعه کردند.نتایج نشان داد ارتباط مثبت ومعناداری بین سرمایه فکری وبازده مالی ، سرمایه فکری وبازده مالی آتی ، نرخ رشد سرمایه فکری ونرخ رشد بازده مالی آتی شرکتهای سرمایه گذاری فعال دربورس اوراق بهادارتهران وجود دارد. (مدهوشی و اصغرنژاد ،1388،صص 101-116) براساس پژوهش ملکیان وزارع بهمنمیری در تبیین اثرات سرمایه فکری برعملکردمالی شرکت های داروسازی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با رویکرد فازی مشخص شد متغیرهای مستقل سرمایه انسانی وارتباطی هرکدام به ترتیب 494/0 و 544/0 برعملکرد شرکت ها اثرات مثبت داشتند درحالی که متغیرمستقل سرمایه ساختاری برعملکردشرکت ها تاثیرمعناداری نداشت . (ملکیان وزارع بهمنمیری،1388، صص 135-156) مهرابی ودیگران هم ارتباط بین سرمایه فکرى و بازده مالى شرکت هاى پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران براى یک دوره پنج ساله از سال 1383 تا سال1387 مطالعه کردند . براساس نتایج بین سرمایه فکرى وعملکرد مالى و عملکرد آتى شرکت همبستگى مثبت وجود دارد. همچنین، سهم سرمایه فکرى در عملکرد آتى شرکت در صنایع مختلف متفاوت مى باشد ولى نتایج نشان مى دهد که بین نرخ رشد سرمایه فکرى و عملکرد آتى شرکت ارتباطى وجود ندارد. (مهرابی ودیگران،1389، صص 56-61) همتی ودیگران ارتباط بین سرمایه فکری،ارزش بازار و عملکرد مالی شرکتهای غیر مالی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران طی سالهای 1383 لغایت 1387 بررسی کردند . آنها نتیجه گرفتند ارتباط معنی داری بین سرمایه فکری واجزای آن ونسبت ارزش بازاربه ارزش دفتری شرکت های غیر مالی موردمطالعه وجوددارد . همچنین بین سرمایه فکری واجزای آن با معیارهای عملکردمالی شرکت ها نظیر ROA وROE رابطه معناداری وجود دارد. (همتی ودیگران،1389، صص 48-23) عباسی وگلدی صدفی تأثیر کارایی هر یک از عناصر سر مایه فکری بر شاخص های مالی شرکت ها در بورس اوراق بهادار تهران را بررسی کردند . طی نتایج بدست آمده ضریب کارایی هر یک از عناصر سرمایه فکری بر نرخ بازده حقوق صاحبان سهام تأثیر مثبت و معناداری داشتند. تأثیر ضریب کارایی سرمایه فیزیکی و انسانی بر سود هر سهم مثبت اما تأثیر ضریب کارایی سرمایه ساختاری منفی و معنادار بود. تأثیر ضریب کارایی سرمایه های فیزیکی و ساختاری بر نرخ بازده سالانه مثبت اما تأثیر ضریب کارایی سرمایه انسانی بر آن منفی و معنادار بود .همچنین شرکت هایی که سرمایه فکری بالاتری دارند عملکردمالی بهتری دارند ؛ به علاوه میانگین ضریب سرمایه فکری دربین هفت صنعت تفاوت معناداری داشت. (عباسی وگلدی صدفی،1389، صص74-57)
|
[شنبه 1399-01-09] [ 10:14:00 ب.ظ ]
|
