) اهمیت و ضرورت موضوع پژوهش

پیتر دراکر در جامعه سرمایه دار می گوید که دانش جانشین ابزار، سرمایه، مواد اولیه و نیروی کار جسمانی در فعالیت های تجاری خواهد شد . به عبارت دیگر، مزیت نسبی یک سازمان اقتصادی دیگر وابسته به حجم سرمایه های فیزیکی مانند زمین، تجهیزات یا امکانات تولیدی نخواهد بود و خلق ارزش در سازمان ها از طریق دارایی ها ی ناملموس که به آن سرمایه فکری می گوییم حاصل می شود. کشف و مدیریت سرمایه فکری یک کشور یا یک سازمان اقتصادی مستلزم ایجاد نظامی مبتنی بر عوامل متغیر است که به آشکارسازی وشناسایی سرمایه های ناملموس کمک کند . فلسفه موجودی سازمان ها و نهادهای اجتماعی به ویژه سازمان های رسمی دستیابی به اهدافی است که به این منظور تأسیس یافته اند. سازمان ها ابزاری برای پاسخگویی به نیازهای جامعه هستند، از این رو با توجه به انتظاراتی که از آنها متصور است در موقیعتی حساس قرار دارند. باید توجه داشت که تأکید بر سرمایه انسانی منجر به درک بهتر ارزش های نهفته افراد، بنگاهها، نهادها و جوامع در حال حاضر و حتی در آینده برای بهره گیری بهتر از سرمایه فکری می شود. آنچه در جهان آینده خالق ارزش اقتصادی است نه نفت و گاز و مواردی مانند آنها بلکه فرزندان عاقل دانشمند و دانش دوست هر ملت هستند. یکی از شاخص های کشورهای توسعه یافته توجه به نقش نیروی انسانی می باشد.امروزه هیچ سازمانی بدون توجه به نیروی انسانی و نقش سازنده آن در ارائه خدمات قادر به ادامه حیات نیست. توجه به بهره وری نیروی انسانی زمینه هماهنگی بین سازمان و منابع انسانی جهت پذیرش اهداف مشترک و تضمین نیل به اهداف سازمان و منابع انسانی را به وجود می آورد. سازمان ها برای اینکه بتوانند در محیط رقابتی و متغیر امروزی قادر به عمل بوده و اثربخش باشند لازم است سطح سرمایه فکری خود را شناسایی، سنجش و ارزش گذاری نمایند . در محیط دانش محور کنونی سرمایه فکری نه تنها مهم ترین بخش سرمایه سازمان محسوب می گردد، بلکه فراهم کننده مزیت رقابتی پایدار برای سازمان است، بنابراین مدیران نه تنها می بایست دانش خود را در حوزه سرمایه فکری افزایش دهند، بلکه می بایست از طریق تقویت مؤلفه های آن (سرمایه انسانی، سرمایه ساختاری و سرمایه رابطه ای) به توسعه و گسترش این حوزه در سازمان بپردازند. اثربخشی و بهره وری بیش از پیش سازمان مرهون توجه به دانش و سرمایه فکری بوده و با شناخت ماهیت و این مهم می توان امکان طرح ریزی، بهینه سازی، کنترل و نظارت مستمر بر آن را در سازمان فراهم نمود.(جلایری،۱۳۹۱)با توجه به اهمیت پژوهش که در بالا اشاره شده محقق در پی شناخت سرمایه فکری و اجزای آن و تاثیر عوامل سرمایه فکری بر عملکرد مالی بانک است.

۴-۱) چارچوب نظری تحقیق:

در طی دهه گذشته کسب و کارها ، اهمیت مدیریت دارایی های نامشهود خود را درک کرده اند و توسعه مارک ها، شهرت و فرهنگ سازمان ها را به عنوان مهمترین منابع مزیت پایدار تجاری خود در نظر گرفته اند. در این اقتصاد توانایی خلق و استفاده از ارزش این دارایی های نامشهود ، یک شایستگی اصلی را برای سازمان ها بوجود می آورد .کندریک^[۱] یکی از مشهورترین اقتصاددانان مطرح آمریکاست، می گوید که در سال ۱۹۲۵، نسبت سرمایه های تجاری نامشهود به سرمایه های تجاری مشهود ۳۰ به ۷۰ بوده است ولی این نسبت در سال ۱۹۹۰ به میزان ۶۳ به ۳۷ رسیده است؛ همچنین “لئو” مطرح می سازد که فقط در حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد کل ارزش بازاری شرکت ها را تشکیل می دهند که هنوز هیچ کاری در مورد اندازه گیری انها صورت نگرفته است.همچنین یکسری مطالعات انجام شده در سال ۱۹۹۹ در زمینه ترکیب دارایی های هزاران شرکت غیرمالی در طی سال های ۱۹۷۸ تا ۱۹۹۸ نشان داد که رابطه بین دارایی ها نامشهود و مشهود ۲۰ به ۸۰ بوده و در سال ۱۹۹۸ ، این نسبت تقریبا به ۸۰ به ۲۰ رسیده است. این تغییرات قابل ملاحظه باعث  ایجاد یکسری روش ها برای محاسبه ثروت شرکت هایی شده است که مهمترین دارایی های آنها ، دارایی های نامشهود بویژه فکری و دانش بوده است .

سرمایه فکری ، مجموع داراییهای ناملموس سازمان اعم از دانش(بخشی از سرمایه انسانی) [۲] ، سرمایه  ساختاری[۳] ، سرمایه ارتباطی ، سرمایه سازمانی ، سرمایه داخلی و سرمایه خارجی[۴] است “بونتیس” ابتدا به سه نوع سرمایه انسانی ، ساختاری ، مشتری اشاره کرد و در سال ۲۰۰۰ طبقه بندی خود را به صورت سرمایه انسانی ، سرمایه ساختاری ، سرمایه ارتباطی و دارایی یا مالکیت معنوی تغییر داد.یک تفاوت کلیدی مابین تعاریف ومدلهای مختلف اندازه گیری سرمایه فکری برمی گردد به اولویتی که هر یک از آنها به اندازه گیری سرمایه انسانی و اجتماعی داخلی و خارجی میدهند. برخی از این مدلها تمایل دارند که بر سرمایه مشتری تاکید کنند در حالیکه برخی دیگر بر سرمایه انسانی درون سازمانی توجه می نمایند و برخی دیگر یک نگرش کل نگر در خصوص مدلهای موجود اندازه گیری دارائیهای دانش به همراه مقایسه تطبیقی آنها فراهم میکند .(سعید وطنی،۱۳۸۹)با توجه به این چارچوب محقق با ارایه تعاریف مختلف سرمایه فکری و اجزای آن در پی یافتن رابطه عوامل فوق با عملکرد مالی بانک هاست که نقش مهمی در اقتصاد کشور دارد

[۱] kendrick

[۲]– Human capital

[۳] -Structural capital

[۴]– External capital

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

) گردآوری اطلاعات پژوهش

تدوین مبانی نظری و ادبیات پژوهش، از اطلاعات و مطالعات کتابخانه ای استفاده شده است. و گردآوری داده ها از طریق پرسشنامه انجام می گیرد.

۱۳-۱) جامعه آماری و حجم نمونه

جامعه آماری این پژوهش کارمندان و مدیران بانک پارسیان شعبه غرب تهران می باشد که تعداد آنها در مجموع ۴۷۲ نفر است. در این پژوهش به دلیل وسیع بودن جامعه آماری از نمونه گیری استفاده شده است که با استفاده از جدول مورگان  تعدادنمونه ۴۵۰ و ازروش تصادفی خوشه ای استفاده شده است

۱۴-۱) کاربران پژوهش

اشخاص حقیقی و حقوقی که می توانند از نتایج بدست آمده استفاده کنند، عبارتند از:

بانکها: به منظور شفاف سازی تاثیر سرمایه فکری به عنوان یکی از ارکان نوپا ولی مهم بر عملکرد مالی؛

علاقه مندان برای سرمایه گذاری در بازارهای سرمایه ای؛

شرکت های در ارتباط با بانکها در راستای شفاف شدن امور مالی شرکت؛

سایرعلاقه مندان به امور اقتصادی ,مالی و مدیریتی؛

۱۵-۱) واژگان و اصطلاحات کلیدی

مدیریت دانش[۱](KM)

مدیریت دانش مجموعه ای از فرآیندهای حاکم بر ایجاد، انتشار و استفاده از دانش است پیتر دراکر در مقاله خود ،  مدیریت دانش را به عنوان هماهنگی و بهره برداری از منابع دانش سازمانی، به منظور ایجاد سود و مزیت رقابتی تعریف کرده است. مدیریت دانش فرایند تبدیل دانش ضمنی به دانش صریح است که با استفاده از ذخیره سازی، فیلتر بازیابی و اشاعه دانش به شکل صریح انجام می گیرد.( ابراهیم،۲۰۱۴)

سرمایه فکری[۲]:(IC)

سرمایه های فکری متشکل از تمام دارایی ها  است که در ترازنامه شرکت ها نشان داده نمیشود که شامل دارایی های نامشهود مانند مزایای انسانی، علائم تجاری، ثبت اختراعات ، ساختار و محیط است ( جعفری،۲۰۱۳)

نمودار ۱-۲(اجزای سرمایه فکری)

سرمایه انسانی:

سرمایه انسانی ، به قابلیت ها و مهارت ها و تخصص نیروی انسانی سازمان اطلاق می شود . سرمایه انسانی برخوردار از تفکر است. هدف اولیه از سرمایه انسانی ، نوآوری در کالا و خدمات و نیز بهبود فرایندهای تجاری است. در این تعریف سرمایه انسانی  بعنوان کل هزینه های حقوق ودستمزد شرکت در نظر گرفته شده است .( وطنی،۱۳۸۹)

سرمایه ساختاری(سازمانی)

سرمایه ساختاری شامل ظرفیت ها جهت درک نیازهای بازار می باشد و مواردی نظیر حقوق اختراعات و دانش نهادینه شده در ساختار ها، فرایندها و فرهنگ سازمانی را در بر می گیرد. سرمایه ساختاری دانشی است که در پایان هر روز کاری در سازمان باقی می ماند، وبه کل سازمان تعلق دارد و هم چنین  قابل تولید شدن مجدد و به اشتراک گذاشتن با دیگران می باشد.(همان منبع)

سرمایه مشتری (ارتباطی)

عبارت است از روابط با افرادی که بنگاه اقتصادی با آن ها به کار تجاری می پردازد. این افراد معمولاً شامل مشتریان می باشند، اما می توانند عرضه کنندگان را نیز در برگیرند. سرمایه مشتری، سرمایه رابطه ای نیز نامیده می شود(همان منبع)

عملکردمالی:

عملکرد مالی شرکت را میتوان  توسط عواملی مانند سود، رشد سود،بازده فروش،سود تقسیمی، جریانهای نقدی ، سود هر سهم ، نسبتهای مالی(شامل  ROA) و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری تعریف نمود(سینایی و همکاران ۱۳۹۰)

[۱] Knowledge Management

[۲] Intellectual Capital

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

تعاریف مدیریت دانش

پرز(  ۱۹۹۹  ) مدیریت دانش عبارت است از گردآوری دانش،قابلیت های عقلانی وتجربیات افراد یک سازمان وایجاد قابلیت بازیابی برای آن ها به عنوان یک سرمایه سازمانی. (دهقان،۱۳۸۸،۴۸)

نیکل کینگ(۱۹۹۹):مدیریت دانش عبارت است از فرآیند ایجاد،  سازماندهی، اشاعه وحصول اطمینان از درک اطلاعات مورد نیاز برای انجام یک کار.(همان منبع)

نیومن : (۱۹۹۱) براین باور بود که مدیریت دانش مجموعه ای از فرآیندهایی است که پدید آوری، اشاعه و به کارگیری دانش ذهنی و عینی در یک سازمان را در بر می گیرد. .(همان منبع)

بارکلی و موری: مدیریت دانش شامل شناسایی و تعیین سرمایه های فکری موجود در یک سازمان، تولید دانش جدید برای تداوم برتری رقابتی آن سازمان، فراهم ساختن امکان دسترسی به حجم وسیعی از اطلاعات، اشتراک بهترین عملکرد با به کارگیری فناوری است که حصول همه موارد مذکور را میسر سازد.

در یک نگاه کلی می توان گفت مدیریت دانش می تواند همان سازماندهی دانسته ها باشد، یعنی تلاش برای به دست آوردن دانش ضروری، اشتراک اطلاعات در داخل یک سازمان و تأکید بر تقویت حافظه سازمانی به  منظور بهبود روند تصمیم گیری، افزایش تولید و حمایت از نوآوری در سازمان.(همان منبع)

۲-۱-۲) روند مدیریت دانش:

مدیریت دانش امر جدیدی نیست، تمدن های بشری از نسلی به نسل دیگر اقدام به نگهداری و انتقال دانش، برای درک گذشته و پیش بینی آینده، می نمودند.در محیط های تجاری پیچیده و پویای امروزی تشنگی برای دانش، روز به روز دامنه و عمق گسترده تری می یابد. دانشی که به شدت در حال تغییر و در بیرون از سازمان ها در حال انتشار است. فناوری اطلاعات و اینترنت نیز چالش های جدیدی را در خلق، نگهداری و مدیریت دانش به وجود آورده است.

در دهه های ۸۰ و ۹۰ فلسفه ها، رویکردها و روش شناسیهای بهبود تجارت به طور مداوم توسعه یافت. این توسعه و پیشرفت ناشی از ترکیب فعالیت های تجاری و نظریه های علمی در دهه های اخیر است. مباحثی از قبیل یادگیری سازمانی، سازمان های یاد گیرنده، مدیریت کیفیت جامع، مهندسی مجدد، فرآیند تجارت و … مثالهایی از این رویکردهای جدید می باشد. بررسی نوشته ها نشان می دهد که مباحث مربوط به اقتصاد، سرمایه فکری، رویکردهای مهندسی ( نظامهای تولید صنعتی انعطاف پذیر)، رسانه های دانش، رایانه، مطالعات سازمانی (مردم شناسی و جامعه شناسی) معرفت شناسی ( شامل یادگیری، شناخت موقعیتی و روانشناسی شناختی)، جنبه های مربوط به هوش مصنوعی، مباحث مربوط به منابع انسانی و….در این حوزه مطرح شده است.( عباسی،۱۳۸۶)

۳-۱-۲) ویژگی های مدیریت دانش:

• مدیریت دانش با بکارگیری دانش روز به دانش و اطلاعات بشر اعتبار می بخشد.
• هوش سازماندهی را تقویت میکند.
• سازمان را در جهت انطباق با محیط و شرایط موجود توانمند میسازد.
• زمینه نوآوری پایدار و خلاّقیت بخشی به سازمان را فراهم می نماید.
• سازمان را به شناخت مسائل روز و پاسخگوئی آن ها با راه حل های جدید قادرمی سازد.
• با استفاده از روش های سیستمی به رفع اشتباهات و اصلاح انحرافات می پردازد.
• جوآزاداندیشی متناسب با سازماندهی و هدایت دانش جدید را خلق می نماید.
• جنبش نرم افزاری جهانی را گسترش می دهد.
• درک هدف های آرمانی و بلندمدت را در محیط آزادی افکار تسهیل می نماید.
• با ایجاد جوآزاداندیشی و شکل گیری مدیریت دانش از فساد و تباهی جلوگیری می کند.
• محیط رشد پردازش اطلاعات و دانش را سرعت می بخشد.
• مدیریت تغییرات علمی و اجتماعی را میسر می سازد.
• سازمان های دولتی، تعاونی و خصوصی را با دانش جدید سازگارتر، پویاتر و متعامل تر بار می آورد.(احمدی و صالحی،۱۳۹۱،۶۲،۶۳)

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

اصول مدیریت دانش:

اصول مدیریت دانش از دیدگاه داونپورت و پروساک(۱۹۹۸ ) عبارتند از:

• دانش، نشأت گرفته از افراد است و در افکار افراد جای دارد
• تسهیم دانش مستلزم اعتماد است.
• فناوری، رفتارهای دانشی جدید را امکان پذیر می سازد(منظور از رفتارهای دانشی،رفتارهایی است به منظور خلق، توسعه، توزیع و غنی سازی دانش)
• تسهیم دانش باید تشویق و پاداش داده شود.
• حمایت مدیریت و تخصیص منابع (برای مدیریت دانش) ضروری است.
• دانش، ماهیتی خلق شونده دارد و تشویق افراد موجب می شود که دا نش به شیوه ای غیر منتظره گسترش یابد.
• برنامه های مدیریت دانش باید با برنا مه ای آزمایشی آغاز شود.(همان منبع،ص۶۴)

۵-۱-۲) نظریه های مدیریت دانش:

در ادبیات مدیریت دانش، دو دیدگاه وجود دارد که هر یک به نوعی خاص جایگاه مدیریت دانش را در عرصه مدیریت تعریف میکنند. هدف مدیریت دانش با توجه به این دیدگاه ها متفاوت خواهد بود که در زیر به بررسی آنها پرداخته میشود.

دیدگاه اول: دانش به عنوان یک سرمایه. هدف از مدیریت دانش در این رویکرد رساندن اطلاعات درست به افراد لازم، در زمان مناسب و با کمترین هزینه است.

دیدگاه دوم: دانش به عنوان یک ابزار. هدف از مدیریت دانش در این رویکرد کمک به افراد در ایجاد و به اشتراک گذاشتن دانش، کمک به افراد در عمل کردن بر اساس دانش است به طریقی که کارآیی سازمان و همکارانش، به طور قابل سنجشی بهبود یابد. (همان منبع،۷۴)

۶-۱-۲) دلایل اهمیت به کارگیری مدیریت دانش:

از مهمترین عللی که موجب شده تا سازمان ها به موضوع مدیریت دانش تمایل نشان دهند آن است که مدیریت دانش:

• موجب افزایش بهره وری وسوددهی می شود.
• همکاری را تقویت می نماید.
• موجب بروز و رشد خلاقیت می شود.
• موجب تشویق و نوآوری می شود.
• به برقراری و تسریع جریان انتقال دانش از تولید کننده به دریافت کننده کمک می کند.
• موجب تسهیل اشتراک اطلاعات بین کارکنان می شود.
• از دوباره کاری می کاهد.
• توان سازمان را برای مقابله با پدیده تورم اطلاعات افزایش می دهد.
• دانش کارکنان را پیش از ترک احتمالی سازمان گردآوری و ذخیره می نماید.کیفیت ارائه خدمات به مشتری را بهبود می بخشد.
• از طریق افزایش سطح آگاهی سازمان نسبت به راهکارها، محصولات و عملکرد سازمان های رقیب به سازمان کمک می کند تا از گردونه رقابت خارج نشود.( دهقان نجم، ۴۸ )

۷-۱-۲) اهداف مدیریت دانش:

مدیریت دانش شامل فرآیند ترکیب بهینه دانش و اطلاعات در سازمان و ایجاد محیطی مناسب به منظور تولید، اشتراک و به کارگیری دانش و تربیت نیروهای انسانی خلاق و نوآور است. هدف مدیریت دانش ایجاد یک سازمان یادگیرنده و شراکت با ایجاد جریانی بین مخازن اطلاعات ایجاد شده توسط افراد قسمت های مختلف شرکت )مالی، عملکرد، هوش رقابتی، وغیره(  و مرتبط کردن آن ها با یکدیگر است. به عبارت دیگر هدف نهایی مدیریت دانش ارتقای ارزش افزوده دانش موجود در سازمان به منظور توسعه و بهبود خلاقیت، بهره وری و ایجاد مزیت رقابتی برای سازمان است.(همان منبع)

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

 ۱-۶) فرضیات تحقیق و ارائه مدل

فرضیه ۱) اعتبار برند بر کیفیت درک شده تاثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه ۲) اعتبار برند بر صرفه جویی در هزینه اطلاعات تاثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه ۳) اعتبار برند بر ریسک درک شده تاثیر منفی و معناداری دارد.

فرضیه ۴) پرستیژ برند بر کیفیت درک شده تاثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه ۵) پرستیژ برند بر صرفه جویی در هزینه اطلاعات تاثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه ۶) پرستیژ برند بر ریسک درک شده تاثیر منفی و معناداری دارد.

فرضیه ۷) تصویر برند بر کیفیت درک شده تاثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه ۸) تصویر برند بر صرفه جویی در هزینه اطلاعات تاثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه ۹) تصویر برند بر ریسک درک شده تاثیر منفی و معناداری دارد.

فرضیه ۱۰) ریسک درک شده بر صرفه جویی درهزینه اطلاعات تاثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه ۱۱)کیفیت درک شده بر قصد خرید مجدد تاثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه ۱۲) صرفه جویی در هزینه اطلاعات بر قصد خرید مجدد تاثیر مثبت و معناداری دارد.

فرضیه ۱۳) ریسک درک شده بر قصد خرید مجدد تاثیر منفی و معناداری دارد.

فرضیه ۱۴) درگیری محصول قادر است تاثیرگذاری کیفیت درک شده بر قصد خرید مجدد را تعدیل نماید.

فرضیه ۱۵) دانش محصول قادر است تاثیرگذاری ریسک درک شده بر قصد خرید مجدد را تعدیل نماید.

شکل­ (۱-۱) مدل پژوهش

۱-۷) تعریف اصطلاحات تخصصی تحقیق

۱-۷-۱ ) اعتبار برند [۱]

اردم و اسویت[۲] (۱۹۹۸) مفهوم اعتبار برند را مطرح کردند، این افراد با در نظر گرفتن تئوری علامت دهی، توانستند تساوی ارزش نام تجاری براساس مشتری را مورد بررسی قرار دهند. آنها اعتبار برند را به عنوان باور­کردن اطلاعات جایگاه محصول که در زیر نام تجاری جا داده شده براساس ادراکات مشتری از اینکه نام تجاری توانایی و تمایل به ارائه مداوم آنچه وعده داده است را دارد یا نه، تعریف می­کنند (اردم و اسویت­،۲۰۰۴). مشخص شده است که اعتبار برند شامل دو جزء اصلی است: اعتماد و تخصص. اعتماد به تمایل شرکت­ها به ارائه آنچه قول داده­اند اشاره دارد.  تخصص به توانایی شرکتها در ارائه واقعی آنچه که قول داده­اند برمی­گردد. از آنجا که اعتماد و تخصص در یک نام تجاری براساس تأثیر کلیه استراتژی­های بازاریابی سابق و عملکردهای انجام شده توسط یک نام تجاری می­باشد، جای تعجب نیست که اعتبار برند بیانگر ثبات استراتژی­های آمیخته است که بازاریابی از طریق سرمایه گذاری­هایی مثل تبلیغات در خصوص یک نام تجاری انجام می­دهد.

[۱] Brand Credibility

[۲] Swait and Erdem

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید