(2-1)

برای مثال اگر میزان تولید یک کارگر 120 قطعه در ساعت و نرخ استاندارد تولید آن 180 قطعه در ساعت باشد؛ کارایی کارگر عبارت از است.
بنابراین کارایی، معیار عملکرد یک سیستم سازمانی بوده که بر میزان منابع استوار گردیده است. به عبارت دیگر کارایی میزان مصرف منابع برای تولید مقدار معینی محصول است. مفهوم کارایی معمولا با دو واژه اثربخشی و بهره وری اشتباه می شود. اثربخشی، میزان هم جهت بودن انجام فعالیت های یک سازمان را با اهداف تعیین شده برای آن نشان می دهد به عبارت دیگر اثربخشی، درجه دستیابی (تکمیل) هدف را بیان می دارد، اما بهره وری، ترکیبی از اثربخشی و کارایی است. زیرا اثربخشی با عملکرد؛ و کارایی با استفاده از منابع در ارتباط است. این مفاهیم در تعریف بهره وری به صورت زیر بیان گردیده است (همان منبع).

در تعیین تفاوت بین کارایی و بهره وری باید به نکات زیر توجه داشت:
کارایی به عنوان معیاری بین صفر تا یک و یا برحسب درصدی بین صفر تا صد بیان شده است در حالیکه بهرهوری می تواند بزرگتر از یک باشد.
بهره وری؛ در ارتباط با تک تک عوامل مانند بهره وری نیروی انسانی یا سرمایه محاسبه شده ولی کارایی به عنوان معیاری کلی باید از ترکیب ورودی ها و خروجی ها حاصل گردد.
2-1-9- انواع کارایی
در ادبیات ارزیابی عملکرد بیمارستان ها، انواع مختلفی از کارایی همچون کارایی فنی، کارایی تخصیصی، کارایی مقیاسی و … پیشنهاد شده که در ادامه به توضیح برخی از آنها پرداخته می شود.
2-1-9-1-کارایی فنی
کارایی فنی (تکنیکی) نشان دهنده میزان توانایی یک بنگاه برای حداکثر سازی میزان تولید با توجه به منابع و عوامل تولید مشخص شده است. به عبارت دیگر میزان توانایی تبدیل ورودی هایی مانند نیروی انسانی، ماشین آلات و … به خروجی ها، در مقایسه با بهترین عملکرد، توسط کارایی فنی سنجیده می شود. کارایی فنی تحت تاثیر عواملی مانند عملکرد مدیریت، مقیاس سازمان یا اندازه عملیات قرار می گیرد. در مباحث اقتصادی، یک بنگاه را به لحاظ فنی وقتی کارا می دانند که مقدار تولید آن بر روی منحنی تولید یکسان قرار گیرد. این امر توانایی بنگاه را در بدست آوردن حداکثر محصول از مجموعه عوامل تولید منعکس می سازد.
2-1-9-2- کارایی تخصیصی
این کارایی بر تولید بهترین ترکیب محصولات با استفاده از کم هزینه ترین ترکیب ورودی ها دلالت می کند. پاسخگویی به این سوال که «آیا قیمت ورودی های مورد استفاده به گونه ای است که هزینه تولید را حداقل کند» به عهده این کارایی می باشد. به این ترتیب کارایی تخصیصی مستلزم انتخاب مجموعه ای از عوامل تولید است که سطح مشخصی از محصول را در حداقل هزینه تولید نماید. کارایی تخصیصی را کارایی قیمت نیز مینامند.
2-1-9-3- کارایی ساختاری
کارایی ساختاری یک صنعت؛ از متوسط وزنی کارایی شرکت های آن صنعت بدست می آید. با استفاده از معیار کارایی ساختاری می توان کارایی صنایع مختلف با محصولات متفاوت را مقایسه کرد.
2-1-9-4- کارایی مقیاس
کارایی مقیاس یک واحد، از نسبت کارایی مشاهده شده آن واحد به کارایی در مقیاس بهینه به دست می آید. هدف این کارایی تولید در مقیاس بهینه می باشد. در ادامه تمرکز ما بر کارایی تکنیکی می باشد.
2-1-10- ناکارایی تکنیکی و مرزهای تولید
کارایی تکنیکی به شکل فاصلهی بین تولید واقعی و تولید روی مرز مجموعهی امکانات تولید تعریف می شود. این مجموعه بیانگر امکانات تکنولوژیکی سازمان است که در تبدیل ورودی ها به خروجی ها مورد استفاده قرار می گیرند. یک فرایند از نظر تکنیکی ناکاراست اگر تولید در درون این مجموعهی تولید رخ داده باشد. ناکارایی تکنیکی را می توان از دو دیدگاه مورد بررسی قرار داد:
الف- ناکارایی تکنیکی ورودی گرا؛ که روی امکان کاهش ورودی ها برای تولید سطح معینی از خروجی تمرکز دارد. این مفهوم برای یک مثال دو ورودی و یک خروجی در شکل(2-1- الف) نشان داده شده است.
در شکل(2-1- الف) منطقه بالای منحنی y، بیانگر مجموعه ورودی های موجه است که سطح معینی از خروجی y را تولید می کنند. خود منحنی؛ بیان کننده مجموعه ورودی های کاراست (مرز کارایی). تنها نقاط روی منحنی از نظر تکنیکی کارا هستند برای مثال نقطه A از نظر تکنیکی ناکاراست. یک روش ساده برای محاسبه درجه کارایی تکنیکی؛ عبارت است از محاسبه کمیت . در نتیجهي این محاسبه؛ مقدار کارایی تکنیکی عددی بین 0 و 1 خواهد شد.
ب- ناکارایی تکنیکی خروجی گرا؛ که در آن احتمال افزایش مقدار خروجی ها با در نظر گرفتن یک سطح ثابت ورودی بررسی می شود. این مسئله در شکل (2-1- ب) برای مورد دو خروجی و یک ورودی نشان داده شده است. نواحی زیرمنحنی X، بیانگر مجموعه خروجی های ممکن می باشد. منحنی؛ خود بیانگر مجموعه خروجی های کاراست (مرز کارایی). نقاط مشاهده شده روی این مرز کارا هستند. برای مثال نقطه A از نظر تکنیکی ناکاراست و درجه کارایی تکنیکی آن را می توان از طریق محاسبه کرد.
از آنجا که درجه کارایی تکنیکی تنها در رابطه با “بهترین عمل” یا همان مرز کارایی تعیین می شود، در ابتدا باید مقادیر ماکزیمم خروجی (مینیمم ورودی) برای یک سطح ورودی (خروجی) ثابت تعیین شود. این موضوعی است که در قسمت بعد به آن پرداخته شده است (برونز و همکاران، 2005).
شکل 2-1- الف- مرز ورودی گرا
شکل 2-1- ب- مرز خروجی گرا
با توجه به موارد فوق در ادامه مرز هاي كارايي مورد بررسي بيشتري قرار خواهند گرفت.
2-1-11- روش های تحلیل مرزی

/>2-2-20- بررسی تجارب برخی از کشورهای توسعه یافته و نیز درحال توسعه
2-2-20-1-کشورهای توسعه یافته
2-2-20-1-1-انگلستان
«روحیه محافظه کاری و حفظ سنت های ملی یکی از مشخصات بارز فرهنگ انگلستان به شمار می رود» این مشخصه سبب شده است که این کشور به هنگام مداخله در بافت های کهن، از شیوه ای کاملاً محافظه کارانه و به طور کلی متمایز از سایر کشورهای اروپایی استفاده کند. این اقدامات در کشور انگلستان متکی بر فعالیت های گردشگری-بازرگانی است و با توجه به این امر است که بسیاری از معابر اصلی شهر قدیم در اختیار کاربری تجاری قرار گرفته است.علاوه بر آن وضع قوانین و مقررات تشویقی و تنبیهی در کشور انگلستان به گونه ای است که سبب تفاوت و تمایز شکل و نحوه اجرای طرح های مرمتی آن نسبت به سایر کشورهای اروپایی گردیده است.هرچند که پاره ای از این قوانین،«مستقیماً به بافت شهرها و مرمت شهری مربوط نبوده بلکه اجرای آنها بر این گونه بافت ها اثر می گذارد.برای نمونه قانون بهداشت عمومی که در سال 1848 میلادی برای اجرا در سرتاسر انگلستان تدوین شد،مالکان را ناچار به ایجاد شرایط بهداشتی در واحدها نمود» این قانون علاوه بر اجرای اقدامات جزئی در ساختمان، بر اقدامات بهداشتی در محیط های شهری نیز تاکید می کند. این اقدامات بهداشتی عمدتاً در بر گیرنده «بهداشتی کردن محورهای قدیمی و ناسالم و ساختن نواحی جدید در شهر می باشد»،عمده ترین این اقدامات مداخله گرایانه مرمت و احیاءشهری در شهرهای بث،چستر،یورگ،چی چستر،لسترانگلستان دیده میشود.
2 -2-20-1-2- فرانسه
فرانسه به عنوان کشوری که در زمان ها و مقیاس های متفاوت و به اشکال گوناگون دست به تغییر شکل فضای کالبدی زده است.بدون شک ماجراجوترین کشور در امر نوسازی و بازسازی شهری است.ریشه اقدامات مرمتی در کشور فرانسه به سالها قبل یعنی سالهای 1850 در پاریس بر می گردد.نخستین اقدامات مربوط به بافت قدیم شهر پاریس توسط هوسمان صورت گرفت.اصول برنامه هوسمان برای تغییر نقشه پاریس تنها به بیم از شورش مردم در خیابان ها باز نمی گشت،بلکه ساماندهی جدید شهر برای پاسخگویی به نیروهای جدید اقتصادی نیز در آن تاثیر داشت.او برای عملی ساختن طرح هایش ، اندیشه های ویوله لودوک را مبنای کار خود قرار داد و با مهم جلوه دادن چند بنا ، اقدام به تخریب بافت های همجوار آن کرد.هوسمان برای تخریب از یک ابزار قانونی بهره برد.در فرانسه قانون 1850 میلادی به شهرداری ها به عنوان تنها مسئولان دخالت در شهرها اجازه داد تا در مسائل بهداشتی واحدهای مسکونی نظارت کنند و هر کجا لازم بدانند دست به سلب مالکیت بزنند.این قانون توسط هوسمان در مقیاس وسیع استفاده شد.عملیات به منظور رسیدن به دو مقصد متفاوت به اجرا درآمد .اول: رفع کمبود های بهداشتی ،تاسیساتی- تجهیزاتی و نوسازی ساختمان های فرسوده. دوم: رفع نابسامانی های سیاسی ناشی از شرایط شرایط متحول اجتماعی- تاریخی فرانسه و از بین بردن ناآرامی های اجتماعی پاریس . بنابراین اقدامات هوسمان در پاریس را می توان شامل موارد زیر دانست:
1-ایجاد شبکه های تاسیساتی آب و فاضلاب
2-اقدامات بهداشتی ،ایجاد فضاهای سبز کناره ای و پارک های عمومی بزرگ
3-تقویت استخوان بندی اقتصادی شهر از طریق ایجاد ساختمان های تجاری و مالی بزرگ
4-اقدامات ساختمانی :
الف)تخریب بخش هایی از محلات مسکونی پرجمعیت ،احداث بلوارهای وسیع در محل آنها و ایجاد ساختمان های منظم برای فعالیت های بازرگانی،خدمات عمومی و مسکونی در دو سوی این بلوارها.
ب)تخریب بناهایی که در مجاورت ساختمان های یادواره ایقدیمی قرار داشتند.این کار جلوه بهتر و دسترسی مناسب تر به بناهای تاریخی را ممکن می ساخت.
5-وسعت بخشیدن به شهرو احداث ابنیه جدید
هوسمان برای از بین بردن بافت اجتماعی و فرهنگ عامه اهالی پاریس از هیچ شدت عملی رویگردان نبود و این درست مخالف آن روشی بود که بعدها خط مشی اساسی شهرداری ها در شهرهای بزرگ قرار گرفت.
موافقان اقدامات هوسمان بر بهبود وضعیت رفاهی حاصل از این اقدامات تاکید داشتند اما مخالفان این اقدامات، ازهم گسیختگی و اضمحلال بافت اجتماعی- فرهنگی شهر را به عنوان یک اقدام ضد اجتماعی و مانعی برای رشد و تعالی فرهنگی تعریف می کردند.نکات مورد توجه در مرمت شهری پاریس(قرن نوزدهم) شامل موارد زیر است :
1-هدف اصلی :الف)جلوگیری از آسیب ها و شورش های اجتماعی ب)ساختن یک شهر باشخصیت دوران صنعت
2-هدف اقتصادی :تقویت بنیه اقتصادی شهر با حمایت های مالی و اقتصادی دستگاه حاکم مرکزی
3-هدف اجتماعی :ارتقای سطح زندگی(کمی و کیفی)در کل شهر
4-هدف فرهنگی :کمرنگ کردن ارزش های فرهنگ
5-سیاست ها و راهبردهای کالبدی:الف)دگرگونی وسیع،یکباره و قهرآمیز در بافت ب)تخریب بناهای همجوار با بناهای باارزش به منظور دسترسی بهتروبهبود وضع بهداشت در شهرج)احداث بناهای یادواره ای
6-سیاست ها و راهبردهای آمد و شد و حمل و نقل:الف)بالا بردن میزان دسترسی با تخریب بافت ب)جلوگیری از ازدحام به خصوص در مسیرهای منتهی به پایانه ها و مراکز تجاری
7-اقدامات و راهکارهای تاسیسات و تجهیزات شهری :تجهیز هرچه بیشتر تاسیسات و تجهیزات شهری
8-شیوه برنامه ریزی: تفکیک عملکردهای اصلی شهر
9-شیوه اقدام:بازسازی

ر نفر ، مرکز تجاری و اداری شهر محسوب می گردد. بنابراین از مهاجرت فاجعه آمیز جمعیت ساکن در منطقه باید جلوگیری می شد و شرایط کار و زندگی در آن ارتقا می یافت . بنابراین تدابیر زیر در نظر گرفته شد :
-برای ایجاد هماهنگی بین مراکز تجاری شهر و شرایط کالبدی منطقه تاریخی ، دو ناحیه مشخص در بافت در نظر گرفته شد. بافت سنتی با کاربری های فرهنگی- تجاری و خدماتی با تاکید بر گذر پیاده از یک طرف و از طرف دیگر مرکز مدرن شهری در بخش های قابل بازسازی اطراف .
-به منظور تقلیل فشار ترافیک بر مرکز در شبکه معابر موجود بازنگری شد و بر استفاده از وسایل نقلیه عمومی تاکید گردید .
– تجدید حیات دوباره محله ها از طریق ارتقاء دسترسی محله ها ، انتقال فعالیت های صنعتی زیان آور ، تامین تسهیلات و خدمات شهری ، حفظ مرز محلات مسکونی و ضوابط مناسب مرمت و بازسازی ساختمان های مسکونی قدیمی .
– ساماندهی صنایع واقع در شمال شرقی منطقه تاریخی
به منظور افزایش ارتباط پیاده بافت با منطقه توسعه جدید ، احیای سوق ها و تبدیل برخی معابر با محدودیت عبور سواره و نیز گذر پیاده و ارتباط آنها با کرانه رودخانه و دروازه ها و به طور کلی تداوم عبور پیاده در شهر قدیم در نظر گرفته شد (عالمی ، 59:1383 ) .
2-2-20-2-6- کشور چین
شهرهای چینی مجذوبیت طولانی مدتی را برای برنامه ریزان مرتبط به شهرنشینی جهان سوم حفظ کرده اند. اگر نگرش کلیشه ای شهر جهان سومی را بپذیریم که بوسیله شکاف اقتصادی- اجتماعی عمیق مزین شده ، جدایی گزینی فضایی بوسیله طبقه درآمدی و یک نسبت بالایی از جمعیت ساکن در زاغه های فقیرانه یا سکونتگاه های کلبه ای، شهر چینی به عنوان یک استثنا روشن ظاهر می گردد. علی رغم فضای کم و کیفیت نسبی پایین استاندارد های خانوارهای شهری چین، تمایزات فضایی و درجه عدم توازن که در شهرهای با اقتصاد بازار پیدا می شود تا اخیراً غایب بوده است. استثنا بودن شهرهای چینی ریشه در ایدئولوژی نظام کمونیستی در شکستن حدود طبقاتی و توانایی کنترل سیاسی و اجتماعی دارد. به طور ویژه ای توانایی دولت در جلوگیری از مهاجرت های روستاییان به شهرها در دهه 1960 و1970 تاثیر عمیقی در الگوهای شهرنشینی داشته است.
اکنون بعد از یک دهه از اصلاحات اقتصادی و آزادسازی کنترل اجتماعی متعاقب آن ، یک سوال عمده این است آیا شهرنشینی چینی ، الگوهای تخصص شهرهای جهان سوم را پذیرفته اند؟ که نتیجه آن قطبی شدن گروه های اجتماعی در داخل شهرهاست. در تباین با فازهای سابق تولید مسکن که از طریق سیاست های ملی منشا گرفته بودند ، فاز رایج به شرایط محلی ویژه حساس است. این واقعه جدیدی است به خاطر اینکه یک هدف اصلی فاز جدید بازسازی همسایگی های قدیمی تر مرکز شهر است. علی رغم تمرکز بر مرکز شهر ، برنامه های رایج انشعاباتی در سراسر نواحی متروپلیتن داشته اندف همین طور انتقال به سیستم بازار آزاد توزیع فضایی جمعیت شهری را تحریک کرده است (توپالوف و اطهاری،55:1372).
2-2-20-2-7- کشور ژاپن
مداخله و برخورد در بافت های قدیمی و فرسوده شهری در کشور ژاپن تحت عنوان توزیع عادلانه نوین اجرا می شود. قدمت اجرای این طرح ها به صورت یک سامانه منسجم ، از بعد از جنگ جهانی دوم آغاز گردید و عمده وسعت شهرهای ژاپن به وسیله این سامانه بازسازی و احیاء شده است . اساس ایده های اصلی این طرح شامل موارد زیر است :
– جامعیت طرح های توسعه شهری

ه نسبت به ايستگاههاي اصلي مربتط با وسايل حمل و نقل عمومي
4-2- ايجاد نظام تبادل مناسب سفر بين سفرهاي بلند، متوسط و كوتاه شهري
4-3- اختصاص بيشتر فضا به وسايل حمل و نقل عمومي
4-4- ايجاد موانع فیزيكي و قانوني در برابر حركات سادع
4-5- ايجاد نظام سلسله مراتبي ارتباط شهري به شكلي كه نياز شهروندان به استفاده از وسايل مشخص كاهش يابد.

راهبردها، سياست ها و اقدامات بافت هاي فرسوده
2-2-21- تجارب بهسازی و تجدید حیات بافت های قدیمی در ایران :
مساله نوسازی و بهسازی مراکز شهری در واقع معلول تحول نظام اجتماعی،اقتصادی به ویژه سابقه صنعتی شدن، دگرگونی روابط شهری و روستایی و نظام فئودالیسم، ورود ماشین به شبکه حمل و نقل شهری، بهبود شرایط اجتماعی- اقتصادی به ویژه توسعه خدمات بهداشتی- درمانی، کاهش مرگ و میر و افزایش جمعیت، برقراری نظام جدید سیاسی مبتنی بر ساختار بروکراتیک و تکنوکراتیک (دولت)، توسعه روابط با کشورهای صنعتی، تغییر نقش و کارکرد شهرها از صورت سیاسی- اداری به شکل تجاری- خدماتی، صنعتی و غیره می باشد . این دگرگونی ها در ایران در اواخر دوره قاجاریه (صدور فرمان مشروطیت 1285)و به ویژه با روی کارآمدن سلسله پهلوی (کودتای 1299 رضاخان) در ایران آغاز شده است.
بنابراین مساله نوسازی و بهسازی شهرها به ویژه مراکز شهری در ابعاد مختلف قانونی، حقوقی، تشکیلاتی، اداری و آموزشی ، فرهنگی و اجرایی را باید در گذر زمانی 70 سال گذشته و به ویژه 30 ساله اخیر جست و جو کرد.
شهرنشینی در ایران دارای سابقه طولانی است و با مهاجرت اقوام آریایی به فلات ایران و تاسیس حکومت مادها و پایه گذاری اولین شهرها به ویژه «هگمتانه» به عنوان پایتخت در حدود 700 ق.م آغاز می گردد. با ظهور حکومت هخامنشی و احداث شهر- معبد هایی چون تخت جمشید در حدود 500 ق.م شهرنشینی و شهرسازی به حد بالایی از تکامل می رسد . ولی این حرکت با حمله اسکندر و نفوذ فرهنگ یونانی در ایران باعث احداث شهرهای خودگردانی چون «شوش» در دوره سلوکیان به شیوه «پارسی- هلنی» می گردد که در واقع ترکیبی از فرهنگ «ایرانی و یونانی» می باشند. بعضی از این شهرها مانند شوش حتی بعد از روی کارآمدن حکومت پارتیان و ساسانیان در مقابل قدرت قاهر حکومت مرکزی مقاومت نموده که با خاک یکسان می شوند(حبیبی،1387: 28-5).
روی کار آمدن حکومت ساسانیان باعث به وجود آمدن شهرهای طبقاتی (کهندژ،شارستان، و…) می گردد.علی رغم توسعه نسبی شهرنشینی ، مدارک چندانی از چگونگی مداخله در فرایند احیاء و نوسازی شهرها در این دوره در دست نیست و شرایط زندگی در این دوره نیز چنین اقداماتی را طلب نموده است. انقراض حکومت ساسانیان و پیروزی مسلمانان و نفوذ همه جانبه فرهنگ اسلامی در کالبد شهرهای ایرانی باعث دگرگونی اساسی در ساخت و بافت زندگی شهری و کالبد فیزیکی شهرهای ایرانی گردید . عناصر جدیدی از فرهنگ اسلامی از قبیل مسجد ، آدینه ، محلات ، بازار ، مدارس دارالخلافه و … وارد کالبد شهرهای ایرانی گردید .
با وجود دگرگونی های ساختاری ، کالبدی و کارکردی، رشد شهرنشینی و شهرگرایی به دلیل ناپایداربودن حکومت ها به جز در مقاطع زمانی خاص از قبیل دوران صفویه، رونق چندانی نداشته است. لذا ضرورت دخالت کالبدی و نوسازی شهری چندان مطرح نبوده است . با این حال اولین دخالت های کالبدی در خصوص بهسازی شهرهایی مانند مشهد و اصفهان به دوره صفویه باز می گردد. در شهر مشهد دخالت کالبدی همران با کشیدن خیابان های معروف به بالا و پایین خیابان در زمان شاه عباس دوم (80-1025 ه ش) به تبعیت از خیابان شانزالیزه پاریس بود . ولی با این حال روند شهرنشینی و شهرگرایی تدریجی و کند بود و تا پایان دوره قاجاریه در چارچوب نظام سیاسی- اداری پادشاهی و نظام اقتصادی و فئودالیسم ماقبل صنعتی و مبتنی بر تکنولوژی حمل و نقل متکی بر چرخ و نیروی حیوانات اهلی (اسب- شتر- قاطر) تکامل یافت . بنابراین رشد شهرها از نظر فیزیکی و جمعیتی بسیار کند و متناسب با شبکه حمل و نقل و ساختار اجتماعی- اقتصادی آن دوره بود . در نتیجه ضرورت مداخله در کالبد فیزیکی نیز چندان احساس نمی شد . به تدریج با پیروزی نهضت مشروطه خواهان و صدور فرمان مشروطیت در سال 1285 ه.ش توسط مظفرالدین شاه قاجار منجر به شروع اقدامات قانونی ولی نه چندان منسجم در خصوص مسائل ملی و به ویژه ساماندهی شهرها گردید . از جمله تاسیس مجلس شورای ملی و تصویب قوانین مربوط به احداث اولین شهرداری که از مصوبات اولین دوره مجلس شورای ملی بود منجربه تاسیس اولین بلدیه (شهرداری) قانونی در سال 1289 ه.ش گردید . تصویب قوانین مربوط به مسائل شهری و تاسیس شهرداری، اولین حرکت های سازمان یافته برای دخالت در سازماندهی ، نوسازی و بهسازی شهرها بود .
کالبد فیزیکی شهرها در نتیجه رشد جمعیت ، ورود ماشین ، کارخانجات صنعتی ، بانکها ، راه آهن ، راههای ارتباطی ، خطوط تلگراف ، ساختمان های اداری ، وزارتخانه ها ، هتل ها ، سینماها ، پادگانها و مراکز درمانی دچار تغییرات اساسی گردید . سیمای کالبدی شهرهای ایرانی از ابتدا تا آخر دوره قاجاریه (700ق.م تا 1300 ه.ش) تحت تاثیر دو شیوه فرهنگی بوده است .
1– دوره فرهنگ سنتی : در این دوره محلات ، ارگ دولتی ، به همراه مورفولوژی آشفته شهری ، سیمای شهرهای ایران به ویژه شهرهایی مانند تهران را تشکیل می داده است .
2- دوره فرهنگ اروپایی : چهره ی شهرها عمدتاً به صورت شهرهای اروپایی بر اثر اعزام دانشجویان و گسترش رابطه ای است که از اواخر دوره قاجاریه به وسیله فرهنگ اروپایی بر جامعه ایرانی حاکم می گردد . قوانین از اروپا وارد می شود و خیابان ها به سبک خیابان های اروپایی ساخته می شود (خیابان لاله زار به سبک شانزالیزه پاریس می باشد ) .
با این حال بافت جدیدی پیرامون بافت تاریخی که حاصل ادوار تاریخی گذشته است به تدریج شکل می گیرد و این روند با انقراض حکومت قاجار و روی کار آمدن سلسله په

لوی سرعت بیشتری به خود می گیرد (پوراحمد و کلانتری،167:1384) .
2-2-22- سیاست ها و برنامه های بهسازی و نوسازی شهری در ایران در دوره های پهلوی اول ، پهلوی دوم و دوره پس از انقلاب اسلامی ایران :
2-2-22- 1- سیاست ها و برنامه های دوره پهلوی اول ( از سال 1300 تا 1320 ه ش )
با روی کار آمدن رضا شاه پهلوی ، فعالیت های جدیدی در تمام سطوح ملی به دلیل استقرار شکل جدید نهاد دولت، گسترش رابطه با کشورهای غربی ، ورود ماشین به شبکه حمل و نقل درون شهری و بین شهری و غیره به وجود آمد . به طوری که در سال 1289 فقط یک ماشین در ایران وجود داشت ولی از سال 1300 تا 1302 حدود 1000 وسیله نقلیه وارد ایران شد که نیمی در حوزه شرکت نفت مشغول به کار بودند و تا سال 1308 حدود 18000 اتومبیل و 6000کامیون در ایران وجود داشت(رضایی،77:1390).
بافت تاریخی شهرها که تا این زمان در درون حصارها و باروها محبوس بود،پذیرای جمعیت اضافی نبود . به تدریج با فروریختن حصارها، جمعیت شهر به بیرون و در اراضی بکر و عمران نشده استقرار یافت. محدوده های تاریخی داخل حصار قدیمی نیز که بر اساس تکنولوژی و شبکه معابر ماقبل صنعتی شکل گرفته بود ، با شرایط زندگی ماشینی سازگاری نداشت ، لذا ضرورت اقدامات متعددی در جوانب مختلف را طلب می نمود.
فعالیت های دولت در این دوره در خصوص نوسازی و بهسازی مسائل شهری به شرح زیر می باشد : تصویب قانون ثبت املاک در سال 1307 ش و قانون جدید شهرداری ها در سال 1309 ش و به دنبال آن تصویب قانون توسعه معابر در سال 1312 ش از مهمترین اقدامات این دوره است. با شروع جنگ جهانی دوم و کشیده شدن آتش جنگ به ایران اقدامات مرمتی متوقف شد و ایران در مشکلات دوره پس از جنگ گرفتار آمد.
اقداماتی که در این دوره انجام شده است را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد :
-احداث خیابان ها و میدان ها با وسعت کافی و متناسب با نیازهای شهرسازی آن زمان در مراکز شهرها و مخصوصاً محله های قدیمی و نامتناسب با اصول شهرسازی و برنامه ریزی شهری و امتداد آنها تا انتهای شهر . این خیابان ها غالباً به صورت متوازی و متقاطع در جهت های مشخص شمالی- جنوبی یا شرقی- غربی و به حالت گذربندی شطرنجی (که روش رایج شهرسازی آن زمان در کشورهای پیشرفته بود ) احداث و موجب شد که عبور و مرور، ترافیک ودسترسی به نقاط مختلف شهر ، با وسایل نقلیه موتوری و تامین سرویس های عمومی را آسان کند .
– احداث خیابان های کمربندی در اطراف بسیاری از شهرهای بزرگ به عنوان خیابان دور شهر که اکثراً به حالت مستقیم شمالی- جنوبی یا شرقی- غربی و گاهاً به صورت قوس در بعضی از نقاط اطراف شهر بود و محدوده خدماتی شهر را همین خیابان ها تعیین می کرد .
– تخریب محله های غیرقابل اصلاح و همچنین گورستان هایی که در مرکز شهرها قرار گرفته بود و تبدیل آنها به پارک عمومی .
– تشویق و گاهی اجبار مردم شهر به زیباسازی ساختمان ها ، مخصوصاً ساختمان هایی که در مجاورت خیابان های احداث شده یا توسعه یافته قرار می گرفت .
– مشخص کردن نقشه ی گذربندی های مناسب در اراضی وسیع که مورد ساخت و ساز قرار نگرفته بود و در محدوده شهرها یا مجاور آنها قرار داشت و احتمال توسعه و احداث ساختمان در آنها در دوره های میان مدت آینده داده می شد .
توسعه و اصلاح بعضی از معابر در محله های قدیمی و موجود شهرها که قابلیت ادامه زندگی و کار در ساختمان های آنها وجود داشت، به منظور بهسازی و حفاظت این قبیل محله ها (نورایی،49:1389).
لازم به یادآوری است که در این دوره قوانین ، مقررات ، آیین نامه ها و ضوابط چندان موثر و مفیدی برای تنظیم امور شهرسازی و نوسازی شهرها از تصویب نگذشت و معیارها و ضوایط سازمانی محکمی برای پیشبرد فعالیت های مذکور برقرار نشد ؛ بلکه تمام اقداماتی که عملی می شد بر قدرت اجرایی سازمان های دولتی و مخصوصاً دولت مرکزی تکیه داشت و شاید به همین علت بود که در دوره های بعد از سال 1320 برنامه های مذکور نتوانست ادامه پیدا کند.
2-2-22-2- سیاست ها و برنامه های دوره پهلوی دوم (سال 1345-1320 ) :
دوره 25 ساله از 1320 تا 1345 ش را از لحاظ مرمت بافت تاریخی شهرها و اصول و ضوابط شهری و شهرداری ، باید یک دوره توقف و رکود بنامیم . مشخصات عمده ی این دوره که بیانگر توقف و رکود می باشد به این قرار است :
با اینکه گسترش شهرها و ازدیاد جمعیت شهرنشین از دو برابر و نیم نسبت به ابتدای دوره ، فزونی یافت ولی هیچگونه نظارت و کنترلی در کیفیت گسترش شهرها ، نظارت شهرداری ها بر عملیات ساختمانی و صدور پروانه های ساختمانی صورت نگرفت و شهرداری ها برای نظارت بر عملیات ساختمانی اطراف شهر یا جلوگیری از احداث ساختمان در خارج از محدوده خدماتی هیچگونه اختیاری نداشتند . در نتیجه شهرها بدون نظارت ، عملاً گسترش پیدا کردند و هرچند سال یک بار شهرداری ها ناگزیر می شدند که محله های ناهماهنگ احداث شده و جدید را به محدوده خدماتی اضافه کنند . چه در داخل و چه در خارج از محدوده خدماتی ، تفکیک و قطعه بندی و منظور کردن گذربندی آن و ارتباط با گذربندی های موجود به میل و سلیقه مالک بود و نقشه تفکیکی قبلاً به تصویب شهرداری ها نمی رسید .
تعیین کیفیت استفاده از زمین از هر جهت در اختیار مالک بود . نوع ساختمان ، تعداد طبقات ، حجم ساختمان ، کیفیت بنا ، کیفیت نماسازی ، نوع استفاده از ساختمان و غیره را مالک تعیین می کرد و شهرداری ها مکلف بودند به میل مالک پروانه ساختمان صادر کنند . صدور پروانه فقط به عنوان وسیله ای بود که شهرداری ها بتوانند عوارض ملک و عوارض صد
ور پروانه را دریافت کنند .شهرداری ها توانایی و مجوز لازم در تصرف املاک ، اراضی موات و بلاصاحب ، مسیل های داخل محدوده و اطراف شهر را نداشتند ، در حالیکه افراد عادی آزاد بودند با درست کردن یک استشهاد محلی نسبت به هر زمینی ادعای مالکیت کرده و تقاضای ثبت و صدور سند مالکیت کنند. اداره ثبت مکلف بود مفاد اظهار متقاضیان را در روزنامه آگهی کند تا اگر کسی به اظهارات آنها اعتراضی دارد و آن را ملک خود می داند ، در ظرف مهلت معینی اعتراض کرده و اگر اعتراض نمی رسید مالکیت متقاضی مسلم می شد و سند مالکیت به نام او صادر می شد . شهرداری ها فقط در صورتی حق اعتراض داشتند که ثابت کنند آن ملک متعلق به شهرداری است و اثبات آن نیز خالی از اشکال نبود.در نتیجه اکثر قریب به اتفاق اراضی مسیل ها ، گورستان ها ، رودخانه ها و همچنین اراضی بایر و موات اطراف شهرها به مالکیت افراد درآمد و اگر شهرداری ها زمینی را برای احداث تاسیسات شهری یا حتی احداث خیابان لازم داشتند باید قیمت آن را به کسانی که سند مالکیت در دست داشتند بپردازند و پس از انجام یک تشریفات بسیار طولانی آن زمین را تصرف کنند .
با در نظر گرفتن این توضیحات، محله های نوبنیاد اطراف و مجاور و حتی داخل شهرها به صورت زاغه نشین یا چیزی در حدود آن در آمد و شهرها با این کیفیت توسعه پیدا کردند . در این مدت نه فقط هیچ گونه اقدامی برای نوسازی ، بهسازی و حفاظت شهرها صورت نگرفت، بلکه حتی از احداث و توسعه زاغه ها نیز جلوگیری نشد . اگرچه در چند مورد محدود نیز اقدام هایی در بعضی از شهرها برای بازسازی زاغه ها انجام گرفت ولی به قدری ناچیز بود که نمی توان آنها را به حساب آورد .
2-2-22-3- سیاست ها و برنامه های دوره پهلوی دوم(سال 1357-1345):
در اسفندماه سال 1345 ه. ش قانون اصلاح پاره ای از مواد و الحاق چند ماده به قانون شهرداری ها از تصویب گذشت و به موجب مواد 97 ، 98 ، 99 ، 100 و 101 آن تشکیل شورای عالی شهرسازی به منظور نظارت بر فعالیت های شهرسازی ، تهیه و تصویب طرح های جامع شهری ، تعیین حریم برای هر شهر و برقراری مجوز برای نظارت بر فعالیت ها و عملیات ساختمانی و شهرسازی توسط شهرداری در حریم شهر ، الزام مالکان به دریافت پروانه ساختمان قبل از شروع به احداث بنا و الزام شهرداری ها برای جلوگیری از تخلفات ساختمانی در محدوده و حریم شهر و کنترل شهرداری بر تفکیک اراضی شهر و اطراف آن پیش بینی و تصویب شد .