این تحقیق از نظر موضوعی به ارزیابی آمادگی شرکتهای کوچک و متوسط برای استفاده از بازارهای الکترونیکی میپردازد .

۱-۷-۲٫ قلمرو مکانی

این تحقیق از نظر مکانی در شرکتهای کوچک و متوسط فعال در صنعت فرش انجام گرفت.

۱-۷-۳٫ قلمرو زمانی

فرایند اجرایی پژوهش در دوره زمانی خرداد ۱۳۹۱تا شهریور ۱۳۹۲انجام شده است.

۱-۸٫ تعاریف اصطلاحات و متغیرهای تحقیق

بازار الکترونیکی: بازار الکترونیکی سیستم اطلاعاتی بین سازمانی است که به خریداران و فروشندگان شرکت کننده در برخی از بازارها، مستقل از طرف سوم، اجازه میدهد اطلاعات و پیشنهاداتی در مورد قیمت و محصول ارائه دهند (Gottschalk and Abrahamsen,2002). این بازارها زیرساختهایی ایجاد می کنند برای اینکه به تامینکنندگان و خریداران اجازه دهند که در محیط آنلاین تعامل کنند (Warkentin,2002).
شرکت کوچک و متوسط: واحدهای تولیدی-تجاری هستند که در طبقهبندی شرکتها به لحاظ اندازه در مراتب پایینتری نسبت به شرکتهای بزرگ قرار میگیرند. بنگاههای کوچک و متوسط در کشورهای مختلف جهان دارای شباهتهای بسیاری هستند، اما با وجود این، نمیتوان تعریف واحد و یکسانی از آنها بدست آورد؛ هر کشور با توجه به شرایط خاص خود تعریفی از این کسب و کارها ارائه کرده است. معمولاٌ دستهبندی اینگونه بنگاهها مبتنی بر چهار شاخص عمده میباشد: تعداد شاغلین بنگاه (تا۲۵۰نفر)، مجموع داراییهای خالص بنگاه، میزان سطح فروش بنگاه و میزان سرمایهگذاری (ملکی نژاد،۱۳۸۶).
تجارت الکترونیکی: منظور از تجارت الکترونیکی، استفاده از اینترنت و وب برای انجام تجارت است. به عبارت کلیتر، تجارت الکترونیک یعنی اینکه تبادلات تجاری را به صورت دیجیتالی بین سازمانها و افراد انجام دهیم. یعنی انجام تبادلات از طریق اینترنت و وب (لاودن، ۲۰۱۰).
تجارت الکترونیکی B2B: شامل فروش کالا و خدمات در میان موسسهها است. امروزه بیشتر تجارت الکترونیک موسسه با موسسه بر مبنای سیستم اختصاصی تبادل دادههای الکترونیکی که تبادل تراکنشهای دو سازمان، همچون صورتحساب، بارنامه، برنامه زمانبندی حمل یا سفارشهای خرید را ممکن میسازد، صورت میگیرد (لاودن،۲۰۱۰).
عوامل فنی: یکی از مهمترین منابع تغییر و تبدیل کسب و کارهای جهانی، فناوری پیشرفته بهخصوص در حوزه شبکه کامپیوتر و علوم اطلاعاتی است که در این پژوهش شامل سازگاری، زیرساخت الکترونیکی، قابلیت تبادل اطلاعات و استانداردها میباشد (الهی و حسن زاده،۲۰۰۹).
عوامل سازمانی: معیارهای سازمانی متغیرهایی هستند که بر روی ساختار سازمانی اثر میگذارند و به سازمان برای تطبیق با تغییرات محیط کمک میکنند که در اینجا شامل رهبری و مدیریت، ساختار سازمانی، زیرساخت مالی، فرهنگ سازمانی، زیرساخت تغییر و محصول/خدمات است (الهی و حسنزاده،۲۰۰۹).
عوامل بین سازمانی: بازار الکترونیکی یک سیستم بین سازمانی است که نمیتوان آن را به صورت جداگانه در نظر گرفت و در کسب سود برای شرکتهای که از این بازارها استفاده میکنند، بسیار ضروری هستند. عوامل بین سازمانی در این تحقیق، فاکتورهای مرتبط با مشتریان/ تامین کنندگان، رقبا و عوامل محیطی می باشند (الهی و حسن زاده،۲۰۰۹).

فصل دوم

ادبیات تحقیق

۲-۱٫ مقدمه

در سالهای اخیر اهمیت و نقش صنایع کوچک و متوسط در کشورهای صنعتی و حتی کشورهای درحال توسعه رو به افزایش است. با ظهور فناوریهای جدید در تولید و ارتباطات در دو دهه اخیر، تحولاتی در قابلیتهای واحدهای صنعتی، روشهای تولید و توزیع و ساختار تشکیلاتی بنگاهها پدید آمده که عموماًً بر اهمیت واحدهای کوچک و متوسط افزوده است. با توجه به اهمیت بنگاههای کوچک و متوسط و نقشی که در توسعه صنعتی کشور و واکنش سریع به تغییرات و نیازهای متنوع بازار جهانی و توسعه صادرات ایفا می کنند، هماهنگی آنها با شرایط و خواستههای بازار، از جمله بهکارگیری امکانات تجارت الکترونیکی و بازار الکترونیکی، یک ضرورت ناگزیر است (موحدی،۱۳۹۰).
حجم استفاده از فناوری اطلاعات به سرعت در حال گسترش است و این امر اهمیت این موضوع را نزد سازمانها بیشتر کرده است. فناوری اطلاعات به عنوان محور تشکیل جوامع اطلاعاتی، مورد توجه اکثر سازمانها قرار گرفته، به گونهای که از جایگاه خاصی در برنامه توسعه برخوردار شده است. جوامع و سازمانها، به شرط آنکه قادر به توسعه دانش در بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات باشند، میتوانند به توسعه خود امیدوار باشند. بدین منظور جوامع و سازمانها در زمینه ورود به عرصههای مختلف دیجیتال در حال برنامهریزی هستند و ارزیابی از آمادگی برای سنجش میزان و سطح موفقیت آنها از اهمیت ویژه برخوردار است (موحدی و یاقوتی،۱۳۸۸).
برخی سازمانها بدون آماده کردن پیشنیازهای لازم، به استفاده از تجارت الکترونیکی و بازارهای الکترونیکی روی آوردهاند که باعث ایجاد مشکلات عدیدهای برای آنها شده است. بهخصوص در مورد بنگاههای کوچک و متوسط با توجه به بنیه مالی پایین، چنانچه در استفاده از بازارهای الکترونیکی دچار مشکل شوند، تاثیر این مشکلات بر آنها بیشتر خواهد بود. بر این اساس لازم است ابتدا میزان آمادگی بنگاهها برای شرکت در بازارهای الکترونیکی در ابعاد مختلف سنجیده شود و چنانچه آمادگی لازم برای استفاده از این بازارها را داشتند، به دنبال آن بروند تا از شکست آنها جلوگیری شود و در صورتیکه آمادگی لازم در برخی ابعاد وجود نداشت، به بهبود و مهیا نمودن پیشنیازهای لازم بپردازند (یزدانی،۱۳۸۹).
بر این اساس در بخش اول برای بررسی ادبیات موضوع ابتدا گذری بر مفاهیم پایه موضوعی در حوزه تجارت الکترونیکی خواهد شد و پس از آن بهطور خاص به بررسی بازارهای الکترونیکی به عنوان یکی از زیربخشهای مهم و در حال توسعه و زیر ساخت اصلی تعاملات تجاری تحت وب تجارت الکترونیکی پرداخته میشود. همچنین مدلهای مطرح موجود در حوزه اریابی آمادگی الکترونیکی مورد بررسی قرار میگیرد. در ادامه با مروری بر شرکتهای کوچک و متوسط و مفاهیم مرتبط با آن، به بررسی شرکتهای کوچک و متوسط در صنعت فرش کشور و نقش تجارت الکترونیکی و بازارهای الکترونیکی در آن پرداخته شده و در بخش دوم، مهمترین پژوهشهای داخلی و خارجی انجام شده مرتبط با موضوع تحقیق را با دیدگاه انتقادی مورد بررسی قرار میگیرد.

۲-۲٫ تجارت الکترونیکی[۳]

بهکارگیری نوآوریهای فناوری در زمینههای تجاری تأثیرات شگرفی داشته است .بهکارگیری نوآوریهای فناوری نوعی تغییر است که بر فراگردها و اجزای نظام تجاری تأثیرگذار بوده و جهت این تاثیرات نیز معمولا مثبت است. یکی از نوآوریهای مذکور بهکارگیری ابزارهای الکترونیکی و بهویژه اینترنت در نظام تجاری است. این نوآوری و تغییر که تجارت الکترونیکی نام دارد، مزایای متعددی برای سازمانها به همراه دارد، به همین دلیل بسیاری از شرکتها نسبت به استفاده از آن تمایل دارند (حاج کریمی و عزیزی،۱۳۸۷(.
بهکارگیری تجارت الکترونیکی اکنون یک گزینه اختیاری نیست، بلکه نوعی اجبار است و شرکتها ناگزیر از بهکارگیری آن هستند. اگرچه بیشتر مبادلههای تجاری هنوز از طریق مجاری مرسوم انجام می گیرد، شمار مصرفکنندگان و موسسههای بازرگانی که در حال استفاده از اینترنت برای تجارت الکترونیکی هستند، رو به افزایش است. برای شناسایی عوامل موثر بر بهکارگیری تجارت الکترونیکی ابتدا باید مفهوم تجارت الکترونیکی را شناخت (seyal et.al,2004).
منظور از تجارت الکترونیکی، استفاده از اینترنت و وب برای انجام تجارت است. بهعبارت کلیتر، تجارت الکترونیکی یعنی اینکه تبادلات تجاری را بهصورت دیجیتالی بین سازمانها و افراد انجام دهیم. یعنی انجام تبادلات از طریق اینترنت و وب. تجارت الکترونیکی فرایند خرید و فروش کالاها بهصورت الکترونیکی میباشد و از تراکنشهای کسب وکار رایانهای، اینترنت و دیگر فنآوریهای شبکهای دیجیتالی استفاده میکند. تجارت الکترونیکی شامل بازاریابی، پشتیبانی مشتریان، تحویل و پرداخت میشود (Laudon,2010). تجارت الکترونیکی، خرید و فروش از طریق اینترنت است (Chaffy,2002).
OECD[4] نیز تجارت الکترونیکی را بدین صورت تعریف می کند: تجارت الکترونیکی مبادله الکترونیکی است که خرید یا فروش کالاها و خدمات بین شرکتها، افراد، دولتها و سایر بخشهای عمومی و خصوصی را شامل شده و از طریق شبکههای کامپیوتری هدایت میشود. یکی از محققان بیان میدارد «تجارت الکترونیکی عبارت است از فناوری ، پردازش و عملیاتی که در زمان مبادلات تجاری بهصورت خودکار در شبکهها و با استفاده اطلاعات صورت می گیرد» (Hiratsu,2002).

۲-۲-۱٫ منافع تجارت الکترونیکی

تصمیم به استفاده از تجارت الکترونیکی به این موضوع بستگی دارد که مدیران قانع شوند که تجارت الکترونیکی برای شرکت آنها مزایا و منافعی دربردارد (حسینی و دیگران،۱۳۸۵). هر چقدر مدیریت شرکت کوچک احساس کند بهکارگیری تجارت الکترونیکی مزایای بیشتری دارد، انتظار میرود که سطح بالاتری از تجارت الکترونیکی را بهکارگیرد. این عامل تقریبا در اکثر تحقیقات انجام شده در این حوزه مورد بررسی قرار گرفته و تاثیر مثبت آن در بهکارگیری تجارت الکترونیکی تایید شده است. مزایای تجارت الکترونیکی معمولاّ محرک و هدف بهکارگیری تجارت الکترونیکی تلقی میشود. استفاده از تجارت الکترونیکی سبب کاهش هزینهها، افزایش امنیت، تسهیل عملیات تجاری، افزایش اطلاعات برای تصمیمگیری بهتر و بهبود ارتباط با ذینفعان میشود (seyal et.al,2004). تسهیل دسترسی به بازارهای جهانی، کاهش هزینه های تولید، بهبود ارتباطات و کاهش هزینههای مبادله و تقویت رقابت از جمله سایر مزایای تجارت الکترونیکی است (seculley & woods,2001). بطور کلی میتوان منافع تجارت الکترونیکی را در سه سطح سازمان، مشتری و جامعه برشمرد:
۲-۲-۱-۱٫ منافع تجارت الکترونیکی برای بنگاهها و سازمانها
توسعه بازار: تجارت الکترونیکی فضای بازار را برای بنگاه از موقعیت محلی به ملی و جهانی توسعه میدهد. با وجود سرمایهگذاریهای اندک، بنگاهها میتوانند به آسانی و با سرعت به بهترین عرضه کنندگان، حجم عظیمی از مشتریان و طیف گستردهای از شرکای تجاری جهانی دست یابند. افزایش تعداد عرضهکنندگان و مشتریان موجب میشود تا بنگاه ارزانتر خریداری نموده و گرانتر بفروشد.
کاهش هزینه: تجارت الکترونیکی هزینههای تولید، توزیع، انبارداری و بازیافت را کاهش داده است. هر چند با کاربرد تجارت الکترونیکی هزینههای انتشار و ارسال اطلاعات افزایش مییابد، ولی سهم آنها در کل هزینهها بهقدری اندک است که در کل هزینهها با کاهش نسبی هزینهها روبهرو خواهیم بود.
بهبود زنجیره عرضه: عدم کارایی در زنجیره عرضه مثل افزایش موجودی و طولانی شدن زمان تحویل با استفاده از تجارت الکترونیکی به حداقل میرسد.
استفاده مناسب از زمان: با استفاده از وب سایت، کسب وکار همیشه دایر خواهد بود. لذا مفهوم تعطیلی در کسب وکار با کاربرد تجارت الکترونیکی حذف خواهد شد.
بومیسازی: با بهکارگیری تجارت الکترونیکی و به طبع آن تولید مطابق سفارش و یا بهعبارتی بومیسازی کالاها و خدمات مطابق درخواست و سلایق مشتری، امکان استفاده از مزیت رقابتی برای بنگاه فراهم میشود.
مدلهای جدید کسب و کار: تجارت الکترونیکی به مدلهای ابداعی کسب و کار امکان ظهور و بروز داده و بدین ترتیب زمینه را برای افزایش کارایی و سوددهی فراهم می آورد.
افزایش تخصص فروشندگان: استفاده از تجارت الکترونیکی سبب افزایش تخصص که در دنیای فیزیکی با محدودیت در آن مواجه هستیم، خواهد شد. بهعنوان مثال یک فروشگاه ارائهکننده ابزارهای تخصصی که در دنیای واقعی با تعداد محدودی مشتری مواجه است، در فضای سایبری مورد بازدید و توجه میلیونها بازدید کننده و علاقهمند احتمالی قرار خواهد گرفت، بنابراین ضمن توسعه بازار با توسعه امکان گسترش فضاهای تخصصی مواجه خواهیم بود.
سرعت دسترسی به بازار: استفاده از تجارت الکترونیکی فاصله زمانی بین خلق یک ایده و طرح با تجاری سازی آن را از طریق افزایش ارتباطات و زمینههای همکاری بهشدت کاهش میدهد.
کاهش هزینههای ارتباط: با استفاده از شبکه جهانی اینترنت در تجارت الکترونیکی هزینه ارتباط نسبت به کاربرد شبکه اختصاصی بهشدت کاهش مییابد.