۲-۱۵- سیر تکوینی ارتباطات بینالملل

الف ـ دوره مطالعات تاریخی ـ سیاسی :
با ورود اندیشه توسعه بحثهای مرتبط با بحرانهای سیاسی در توسعه جهان شکل میگیرد و سبب میشود تا تأثیر عوامل دیگری مانند احزاب ـ گروهها ـ نخبگان ـ رسانهها و … در این موضوع مطرح شود و مطالعات را زیر سیطره علوم سیاسی ـ جامعهشناسی ـ انسانشناسی ـ رفتارشناسی و روانشناسی قرار دهد. در این مرحله باید گفت : آنچه ارتباطات بینالملل را تکوین میدهد حرکت به سوی جریانات قدرت سیاسی است.
ب ـ نسیل جدید مطالعات :
در این نسل، ارتباطات بینالملل از سیطره علوم انسانی جدا شده و به صورت مستقل به مطالعات پرداخته میشود و به همین خاطر ابزار مشترک مطالعات تکوین مییابد و محور آن اطلاعات رسانهای قرار گرفت.

۲-۱۶- چگونگی شکلگیری ارتباطات بینالملل

ارتباطات بینالملل در ابتدا به عنوان یک نظریه در موضوع وسایل ارتباط جمعی در جهان مطرح شد و با نام انقلاب ارتباطی معروف گشت که در آن علاوه بر حذف فاصلهها، مهرههای مورد استفاده در بازیهای سیاسی نیز دچار تعدد گردید.
عناصر اصلی شکلگیری ارتباطات بینالملل :
۱ـ جنگ : جنگ ایران و عراق و حمله شیمیایی عراق ـ جنگ امریکا به ژاپن
۲ـ اختلافات بینالمللی  : سفر رئیس جمهور به ابوموسی ـ
۳ـ استفاده از تبلیغات سیاسی : تبلیغات سیاسی بدون برقراری ارتباطات امکانپذیر نیست.
۴ـ رواج ایدئولوژیهای رقیب و استفاده از ارتباطات برای نشر پیامهای داخلی در ابعاد جهانی
۵ـ توسعه سازمانهای بینالمللی
۶ـ توسعه تکنولوژیهای نوین ارتباطی بینالمللی : مثل اینترنت ـ ماهواره ـ  ارتباطات بینالمللی این ضرورت را ایجاد کرده که در لحظه اطلاعاتی را کسب و یا انتقال دهیم.
۷ـ بابشدن علم سایبر، کنترل و نظارت بر آن : استفاده از شبکههای مجازی

۲-۱۷- نظم نوین رسانهای :

در جهان معاصر شکلگیری مسائل گوناگون در حوزه مشترک بشری ایجاد گردید و در پی آن گسترش نگرش جهانی نسبت به آرمانها، آلام و مشکلات بشری ضروری جلوه کرد. تحولات شگرفی در زمینههای گوناگون روی داد. بخصوص در فنآوریهای مربوط به جمعآوری، تولید، فرآوری و توزیع اطلاعات، دیگر سخن گفتن از انفجار اطلاعات و انقلاب ارتباطی و تأثیرات رسانهای و شکلگیری افکار عمومی جهان به ویژه پس از توسعه تکنولوژیهای عظیم ارتباطی عادی به نظر میرسد. شبکههای کامپیوتری، ماهوارهها، خبرگزاریها، ایستگاههای رادیویی و تلویزیونی بسیاری از مفروضات و اصول پیشین را در ساختار روابط و حقوق بینالملل به چالش طلبید. مرزهای سیاسی و حقوقی دولتها کمرنگ شده و حاکمیت آنها جایگاهی متزلزل پیدا کرده است. مفاهیمی مانند : مرزهای ملّی ـ هویت ملّی و فرهنگی ـ حاکمیت و استقلال مفهوم نخستین خود را از دست دادهاند و نیازمندِ تعریفی دوباره هستند. امنیت ملّی و بینالمللی نیز متأثر از انقلاب اطلاعاتی و رسانهای مفهوم و چارچوبهای نوینی یافته است. بنابراین نیاز به تعیین مرزهای جدید و شناخت تهدیدات امنیتی جدید که ماهیتی کاملاً متفاوت از تهدیدات سنتی دارند روز به روز بیشتر میشود.
در سطح بینالمللی نظم رسانهای نوینی در شرف تعیین و تعریفشدن است تا بتواند پیامدهای مختلف انقلاب رسانهای را در ابعادِ صلح و امنیتِ جهانی تعریف نماید. بدین ترتیب ضروری است نظم نوینی در حوزه رسانهای بینالمللی شکل گیرد و توازنِ جدیدی در زمینه اطلاعات و ارتباطات بینالملل ایجاد شود. به گونهای که موجب افزایش احساس امنیت در بین دولتها و ملّتها در صحنه جهانی گردد.

۲-۱۸- ابعاد مختلف تحول رسانهای

در دهههای اخیر تحولات بنیادین در رسانههای جمعی روی داد. اصطلاحاتی همچون جامعه اطلاعاتی ـ نظامهای ارتباطی ـ ایدئولوژی جامعههای اطلاعاتی و نظایر آن نشانههای گرایش جهانی به پیشرفتها و دگرگونیهای تکنولوژی ارتباطی و تضادها و تقابلهای مربوط به آن به شمار میرود. برخی از ویژگیهای اساسی این تحولات را میتوان به شکل ذیل تقسیم کرد :
۱ـ رسانههای جدید امکان دسترسی به اطلاعات را برای شهروندان و سیاستمداران افزایش دادهاند.
۲ـ رسانههای جدید جمعآوری، انباشت و توزیع اطلاعات را سرعت بخشیده و محدودیتهای زمانی و مکانی را از بین بردهاند.
۳ـ دریافتکنندگان اطلاعات امکان کنترل بیشتر بر روی دادههای رسانهها دارند.
۴ـ رسانههای جدید امکان قبض و بسط اطلاعات را برای فرستنده فراهم میآورد.
۵ـ رسانههای جدید امکان تعامل میان فرستنده و گیرنده را افزاش داده است.
۶ـ رسانههای جدید امکان تمرکززدایی را افزاش داده است.
بدین ترتیب جریان یکسویه تولید و توزیع اخبار و اطلاعات به جریانی دو سویه تبدیل شده است و در آن فرستنده و گیرنده پیامها و اطلاعات میتوانند بر یکدیگر تأثیرگذار باشند.

۲-۱۹- پارادوکسهای (تضاد) ظهور انقلاب در تکنولوژیهای اطلاعاتی و رسانهای

۱ـ تله دموکراسی : ایجاد آزادی از طریق رسانههای الکترونیک به ویژه تلویزیون
۲ـ دسترسی سریع و آسان گروهها به اطلاعات و اخبار : گروههای مختلف از فیس بوک استفاده میکنند و میتوان اطلاعات را در آن قرار داد تا همه نگاه میکنند. مثل کشتهشدن ندا آقا سلطان که در فیس بوک قرار داده شد و تمام مردم آن را تماشا میکنند و در مقابل نیز افرادی نتیجه و حتی فیلمهای دیگر همین موضوع را در فیسبوک قرار میدهند و این نتیجه میشود که این جریان دوسویه است و پارادوکسی است.
۳ـ سرعت بخشیدن به پدیده جهانیشدن : رسانهها هم در جهانیشدن میتوانند کمک کنند و هم به فرقهگرایی و گروهگرایی و ..
۴ـ بیداری ملتهای ستمدیده و گسترش مبارزات آزادیخواهانه و ضد استعماری : هم از طریق رسانههای میتوان آزادیخواهانه بودن حکومت را دید و انجام داد و هم دولتها میتوانند از مبارزات کشورهای دیگر که به نتیجه نرسیده استفاده کنند و به مردم خود نشان دهند که مبارزات آنها به کجا خواهد رسید.

۲-۲۰- نظامهای رسانهای

۲-۲۰- ۱- نظامهای حکومتی از نظر سقراط :

الف ـ نظام رسانهای اقتدارگرایانه یا آمرانه : حاکمیت پیش از آنکه مجرم به دادگاه برده شود مجازات انجام میشد. کلیساها پیوند نزدیک با حاکمیت و پادشاهان داشتند و ازیکدیگر پشتیبانی میکردند.
ویژگیها :
۱ـ از نظر تاریخی طولانیترین و از نظر جغرافیایی گستردهترین سبک نظام رسانهای است.  ۱۹۵۰ شروع و تا دو قرن ادامه پیدا میکند.
۲ـ حمایت نشر از منبع قدرت
۳ـ انحصار (مثلاً چاپ را حکومت به دست کلیسا داده بود و دخالت نمیکرد و اجازه شد و نمود و توسعه به کلیسا داده شده بود و اگر کلیسا اجازه نمیداد کسی نمیتوانست کتابی بنویسد)
۴ـ صدور اجازه چاپ
۵ـ تعقیب و بازداشت قبل از صدور حکم دادگاه
۶ـ روشهای غیرمستقیم کنترل
ب ـ نظامهای رسانهای آزادیگرا : جان لاک منادی تفکر آزادی انسان است.
کارکردهای رسانه : ۱ـ آگاهیکردن ۲ـ سرگرمی ۳ـ فروش هرچه بیشتر با آگهیهای بازرگانی
ویژگیها :
۱ـ آزادی از هرگونه کنترل و نظارت دولت (قرن ۱۸ ـ ۱۷)
۲ـ تعدد رسانهها (فقط منحصر به چاپ کتاب نباشد و تنوع وجود داشته باشد و با تنوع اخبار مورد نیاز را در اختیار مردم قرار دهند.)
۳ـ مردم هدف رگبار اطلاعات و عقاید قرار گرفتند (نظریه گلولهای است ـ مردم آمار و اطلاعات و اخبار زیادی رویشان بریزد که مردم نتوانند درست فکر کنند که منفی است)
۴ـ پذیرش مالکیت بخش خصوصی بر وسایل ارتباط جمعی
۵ـ رسانه تبدیل به نهادهای سیاسی با وظیفه مراقبت (نظارتی) از دولت شود.
۶ـ گردش و جریان آزاد اطلاعات (وقتی رسانهها متعدد شدند هرکدام موضوع موردنظر خود را به عنوان اولین پیداکننده موضوع آن را انتقال دهد و اطلاعات با این اوصاف افزایش مییابد)
 پ ـ نظام رسانهای مسئولیت اجتماعی : قرن ۲۰ ـ ۱۹
علل پیدایش : ۱ـ تحولات تکنولوژیک و صنعتی و تأثیر آن بر رسانهها ۲ـ بروز نارضایتی و ابراز انتقادات علیه نظام آزادیگرا
ویژگیها :
۱ـ فراهمآوردن گزارش حقیقی، جامع و هوشیارانه از وقایع زندگی مردم به شکل قابل فهم و درک برای آنها
۲ـ ایجاد عرصهای برای مبادله عقاید و اعتقادات ۳ـ رسانهها منعکسکننده گروههای تشکیلدهنده جامعه هستند.
۴ـ مسئولیت رسانهها تنها در قبال اهداف و ارزشهای جامعه است.
۵ـ دسترسی کامل به آگاهیهای روز
۶ـ مراقبت از حقوق فردی یا تمایز بین آزادی و سوء استفاده از آزادی (با آزادی رسانه، آزادیهای فردی را از بین نبریم)
ت ـ نظامهای رسانهای انقلابی :
پایهگذار نظام رسانهای انقلابی لنین است وی معتقد است از وسایل ارتباط جمعی به منظور براندازی دولت و یا حاکمان فاقد مشروعیت میتوان استفاده کرد. این رسانهها عبارتنداز : دستنوشتهها ـ شبنامهها ـ نوارهای کاست و مراکز پخش رادیویی
ویژگیهای نظام رسانهای انقلابی :
۱ـ تعهد و وفاداری به دولت اصلاً وجود ندارد.
۲ـ زیرزمینی بودن (غیرقانونی) بودن رسانه است.

از سال ۱۸۳۵ م که اولین خبرگزاری در فرانسه تأسیس شد و پس از آن که آلمان و انگلستان نیز صاحب خبرگزاری شوند خبرگزاریهای اروپایی یکه تاز عرصه بینالمللی اطلاعات بودند تا جایی که پوشش خبری جهان را بین خود تقسیم کرده بود. هرچند کارتلهای (سازمانهای متحد) خبری از خبرگزاریهای اروپایی بین دو جنگ جهانی اول و دوم بسیار تضعیف شده بود اما تا حدودی هرکدام اقتدار خود را حفظ میکرد و این امر برای آمریکاییها خوشایند نبود. سیاستگذاران امریکایی پس از جنگ جهانی دوم در دفاع از آزادی اطلاعات از فاتحان جنگ میخواهند که این اصل را در معاهدات صلح بگنجانند در همین راستا در نخستین اجلاسیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال ۱۹۴۶ در پاریس و در حالی که اکثر کشورهای مؤسس (سازمان ملل) از سیاست کشورهای غربی و در رأس آن ایالت متحده آمریکا حمایت میکردند امریکا از فیلیپین خواست پیشنهاد تشکیل یک کنفرانس بینالمللی درباره آزادی اطلاعات را به مجمع عمومی تسلیم نماید. مجمع عمومی سازمان ملل ضمن تصویب این پیشنهاد قطعنامهای درباره آزادی اطلاعات تصویب کرد که براساس آن آزادی مذکور سنگِ محکِ تمام آزادیهای اساسی فرد شناخته شد.
امپریالیسم فرهنگی : (سلطه فرهنگی)
نظریه امپریالیسم فرهنگی در دهه ۱۹۷۰ م به ویژه در امریکای لاتین اهمیت خاص پیدا کرد. این تئوری در سایه حرکت نظم بینالمللی اطلاعات و ارتباطات بستری فراهم کرد که سازمانهای بینالمللی مانند یونسکو نیز در آن درگیر شده و پس از تحقیقات متعدد با جریان اطلاعات در میان کشورهای جهان سوم مخالفت کردند این نظریه جدید در سطح جهانی به نوسازی مطالعات روابط بینالملل در موضوعات فرهنگ و ارتباطات منجر شد و به موجب آن پژوهشهای فراوانی صورت گرفت تا مبادلات نابرابر تولیدات مختلف فرهنگی را بررسی کند.
مفهوم امپریالیسم فرهنگی، بهترین توصیف از مجموع فرایندهایی است که طی آن یک جامعه به سمت نظام جهانی مدرن سوق پیدا میکند و چگونه با وجود اعمال فشار و قدرت این نظام جذاب به نظر میرسد و گاهی با تطمیع نهادهای اجتماعی و یا حتی تشویق آنها به تطبیق دادن خود با ارزشها و ساختارهای مراکز سلطه به این امر کمک مینماید.
امپریالیسم رسانهای از دیدگاه بوید پارت :
بوید پارت، امپریالیسم وسایل ارتباطی را فرایندی تعریف میکند که به وسیله آن مالکیت، ساختار، توزیع و یا محتوای وسایل ارتباطی در هر کشور چه به صورت جداگانه یا با هم تحت فشار خارجی قابل ملاحظهای از سوی منافع رسانههای کشور یا کشورهای دیگری است بدون آنکه کشور تحت فشار تأثیر متقابلی بر کشور متعارض داشته باشد. بنابراین نابرابری تأثیر وسایل ارتباطی کشورهای تأثیرگذار و تأثیرپذیر عامل تهاجم فرهنگی از سوی کشورهای قدرتمند در کشورهای ضعیف میباشد.

۲-۲۱- کارکردهای جهانی امپریالیسم خبری :

۱ـ وابستگی فرهنگی : در بخش فرهنگ امپریالیسم خبری سیاه را سفید و سفید را سیاه جلوه میدهد. کارکرد امپریالیسم خبری به نحوی است که از عطش اطلاعاتی مخاطبان خود در کشورهایی که از ضعف اطلاعرسانی رنج میبرند سود برده و برای ایشان مشخص میکند که به چه چیزهایی فکر کنند. امپریالیسم خبری معمولاً با بمباران خبری آغاز میشود و در پی آن از خودبیگانگی فرهنگی، تمدن وارداتی و بیهویتی انتشار مییابد. و در این راه از آخرین دستاوردهای تکنولوژی استفاده میشود. از سوی دیگر امپریالیسم خبری با واردآوردن شُکهای خبری سعی میکند تا نبض تصمیمات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را در دست بگیرد. در آخرین مرحله بایکوت خبری کشورهای تحت سلطه ابزار دیگری است برای وابستگی فرهنگی.
۲ـ پرداختن به ارزشهای خبری مطابق میل دست اندرکاران خبرگزاریها : امپریالیسم خبری عمدتاً با طرح مسائل نمایشی و کم اهمیت اذهان مخاطبان بینالمللی خود را از پرداختن به حقایق فاجعهآمیز جوامع تحت سلطه باز میدارد. این خبرگزاریها همواره با القاء بیثباتی اوضاع در جهان سوم و ثبات و پیشرفت در کشورهای توسعه یافته اذهان شنوندگان خود را در یأس و ناامیدی فرو میبرد.
۳ـ  تأمین منافع سیاست خارجی و حمایت از پایگاههای آن : رسانههای جمعی در غرب و به ویژه در آمریکا همچون سخنگویان آزاد تصویر میشوند. اما در واقع برجستهترین نقش آنها بسیج حمایت افکار عمومی برای منافع خاص خارجی است که بر دولت و بخش خصوصی حاکم هستند. گرایش مثبت اینگونه خبرگزاریها متوجه حکومتهایی است که تأمینکننده منافع کشورشان  در گوشه و کنار جهان هستند و برعکس در مقابل کشورهایی که به طریقی با سیاست خارجی امریکا و منافع آن در تقابل هستند با واکنشهای منفی، مخرب و غرضدار از سوی وسایل ارتباط جمعی غرب روبرو میشوند.
علل ناکامی کشورهای جنوب (جهان سوم) در مقابله با امپریالیسم خبری (گزارش سال ۱۹۹۰ یونسکو) :
۱ـ امکانات کم تکنولوژیکی در زمینه ارتباطات و کمبود نیروی متخصص
۲ـ برخوردار نبودن از سیاستهای نزدیک در زمینههای سیاسی ـ اقتصادی و اجتماعی و در نتیجه عدم اتخاذ سیاستهای واحد
۳ـ عقبماندگی اقتصادی و زیربنای اقتصاد ضعیف در کشورهای جنوب
۴ـ ۸۰% منابع و ذخایر دنیا در کشورهای جنوب قرار دارند اما سهم آنها از تولید صنعتی جهان تنها ۷% است
۵ـ بیسوادی و وجود ۸۰۰ میلیون نفر بیسواد در این کشورها
۶ـ ضعف در تعداد وسایل ارتباط جمعی
۷ـ تولید موزاییکی ساختار سیاسی جهان سوم و پراکندگی جغرافیایی و افتراق ایدئولوژی میان کشورهای جهان سوم

ایمیل های مزاحم به عنوان یکی از محورهای مهم اجلاس سران

امروزه با پیشرفت فناوری روز به روز بر مشکلات بشر افزوده می شود که یکی از آنها اسپم هاهستند که حقیقتی اجتناب ناپذیر است. پیشرفت ارتباطات سبب آسان شدن کار این مزاحمان شده است. به همین دلایل اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی (ژنو ۲۰۰۳) توجه خود را بر این مسائل، متمرکز کرد. اجلاس سران ملل متحد که به وسیله ی ITU برگزار شد، بیش از ۵۰ تن از سران کشورها و هزاران مسئول و ناظر، نمایندگان و بازرگانان بزرگ را گردهم آورد تا ضمن آنکه آخرین فناوری ها را چنانکه بیان شد به مناطق محروم بیاورند، در عین حال به عوارض و پیامدهای انسانی فناوری ها رسیدگی و از آنها برای شکل دادن دنیایی بهتر استفاده کنند.
این مشکلات (اسپم ها و …) فقط منحصر به اقتصادهای ثروتمند نیست، بلکه مرزهای نامحدود و اینترنت ضرورت همکاری بین المللی را ایجاب می کند. قراردادهای بین المللی درباره پروتکل های امنیتی، استاندارد کردن و احتمالاً هماهنگ سازی قوانین، روشی است که نظام های امروز را امن تر خواهد کرد.
امروزه بیش از نیمی از ایمیل ها در ردیف ایمیل های مزاحم است که با این کار متجاوز از بیست میلیارد دلار از جهت بهره وری و بازدهی و … زیان به بار می آورند. زیرا کاربران به بسیاری از پیام های خود به اشتباه توجه نمی کنند و بسیاری از این اسپم ها باعث گمراهی افراد می گردد.
شاو، از ITU می گوید: مردم در دنیای واقعی مرتکب کارهای خلاف می شوند و در گذشته از همه وسایل از جمله وسایل ارتباطی سوء استفاده شده است. برای مثال سرقت از بانک ها در دنیای غرب وحشی با نصب دستگاه های هشدار دهنده، گاوصندوق، نگهبانان مسلح، وضع قوانین، دادن جایزه و … مهار شده است. مزاحمت ایمیل های تحمیلی نیز با ترکیب تدابیر گوناگون و نه فقط یک راه چاره، برطرف خواهد شد.
اجلاس جهانی سران درباره جامعه اطلاعاتی، فرصتی برای جامعه جهانی فراهم می سازد تا این تدابیر را ارزیابی کرده و خود را به ایجاد آینده ای امن تر در فضای مجازی، که به آزادی ها احترام بگذارد و در همان حال از حریم خصوصی ما محافظت کند، متعهد سازد. در این بین سران راه کارهای گوناگونی مانند تعیین جایزه که توسط لارنس لسینگ «استاد دانشکده بازرگانی آکسفورد» پیشنهاد شد و یا ایجاد مرکزی برای شفاف کردن خلاف های اینترنتی و … ارائه داده اند.
کنوانسیون سازمان ملل متحد راجع به استفاده از ارتباطات الکترونیکی در قراردادهای بین المللی
یکی از عرصه های مهم و کاربردی ارتباطات، تجارت بین الملل و قراردادهای بین المللی است که با پیشرفت وسایل ارتباطی، دچار تحول میشود.
تجارت الکترونیکی با سرعتی شگفت انگیز در حال گسترش بوده و می توان گفت که امروزه استفاده از وسایل الکترونیکی در جریان مذاکرات پیش از قرارداد، انعقاد قرارداد و حتی اجرای آن، در بسیاری از کشور ها به امری طبیعی و بدیهی تبدیل شده است. صرفه جویی در وقت و کاهش هزینه ها به دلایل گوناگونی چون حذف واسطه ها و…، از فواید تجارت الکترونیکی به شمار می آیند وسبب محبوبیت روز افزون ابزار و شبکه های الکترونیکی مانند اینترنت در میان تجار و مصرف کنندگان شده است. تولید کننده قادر است با استفاده از پایگاه اینترنتی خود به تبلیغ کالاهایش پرداخته و تجار دیگر یا مصرف کنندگان را از خصوصیت آنها آگاه سازد . ارایه دهندگان خدمات نیز از چنین امکانی برخوردار هستند . بنابر این به طور طبیعی تجارت الکترونیکی جایگزین تجارت سنتی شده و این تحول نیازمند وضع قوانین متناسب بین المللی است و قوانین داخلی و متفاوت کشورها پاسخگوی این معاملات که فروشنده در کشوری و خریدار در کشوری دیگر حضور دارد نمیباشد.
به سبب این رفع این دغدغه جهانی، کمیسیون حقوق تجارت بین الملل سازمان ملل متحد (آنسیترال)، کنوانسیونی را تهیه کرد و مجمع عمومی سازمان ملل نیز در ۲۳ نوامبر ۲۰۰۵ آنرا به تصویب رساند. این کنوانسیون که حاصل مطالعات و جلسات متعدد کمیسیون حقوق تجارت بین الملل سازمان ملل متحداست، سندی مهم و تعیین کننده در تسهیل و تنظیم تجارت الکترونیکی بین المللی محسوب می شود. کنوانسیون با یک مقدمه آغاز می شود که در آن، اهمیت و آثار مثبت استفاده روز افزون از ارتباطات الکترونیکی در تجارت بین الملل و نیز ضرورت اتخاذ قواعد یکنواخت به منظور رفع موانع و تردید های قانونی نسبت به ارتباطات مذکور و لزوم تحقق اصول بیطرفی رسانه ای (تکنولوژیک) و برابری آثار قانونی مورد تاکید قرار گرفته است.
در واقع این کنوانسیون را باید مهمترین گام سازمان ملل متحد در ارتقای نقش وسایل ارتباطی نوین در تجارت بین المللی دانست. [۴۴]

۲-۲۵- مدل مفهومی

 
شکل(۲-۱)مدل مفهومی جریان تکنولوژی نوین ارتباطات بر روابط بین الملل
چنانکه در شکل(۲-۱) مدل مفهومی آورده شده ارتباط تنگاتنگ و تاثیر گذاری دو وجهی میان روابط بین الملل و ارتباطات ازطریق تکنولوژی نوین مشخص گردیده است.وگویای این مهم می باشد که؛در تعریف روابط بین الملل گفته شده:«زمینه های مطالعاتی شامل تبادل ارزش ها، نگرش ها، افکار و اطلاعات ازطریق افراد، گروه ها، دولت ها و تکنولوژی ها و تأثیرات آنها و نیز مطالعه ساختار سازمان هایی است که مسوولیت ترویج اینگونه پیام ها میان ملت ها و فرهنگ ها هستند»( Hamid Mowlana1996 pp226-7)براساس این تعریف، ابعاد ملی و بین المللی و میان فرهنگی تبادل پیام ها مدنظر قرارگرفته و به کانال ها و سازمان های ارتباطی نیز توجه شده است .
همانگونه که در تعریف فوق و همچنین در شکل(۱)آمده است، ارتباطات در روابط بین الملل، رابطه نزدیکی با یکدیگر داشته و تحول در یکی از آنها تأثیرات مستقیمی در دیگری خواهد گذارد به بیان دیگر ایندو در درون هم رشد می نمایند .چنان که تاریخ دهه اخیر نشان می دهد که تحولات سریع در حوزه ارتباطات بر مطالعات و تحقیقات مربوط به ارتباطات در رابطه بین المللی تأثیرات بسیاری گذارده و افق های جدیدی را در مسایل روابط بین المللی بازکرده است . ازجمله عوامل تأثیرگذار دراین تحولات می توان به موارد زیر اشاره داشت:
۱ – توسعه تکنولوژی های مدرن اطلاعات و ارتباطات و به کارگیری آنها و تأثیری که بر طبیعت، شدت و محتوای اطلاعات و ارتباطات داشته اند . ازجمله آنها می توان به تلویزیون، ماهواره، کامپیوتر، ویدئو، دورنویس، خدمات شبکه های دیجیتال همگر ISDN و چند رسانه ای ها، اشاره داشت . این توسعه وسایل ارتباطی به ویژه در حوزه ارتباط جمعی تأثیرات بسیاری در زمینه های مختلف روابط بین الملل گذارد که در ادامه این نوشتار به این موضوع خواهیم پرداخت .
۲ – ازدیاد روزافزون توجه دولت – ملت ها، مؤسسات، گروه ها و افراد نسبت به اهمیت جریان اطلاعات و عدم تعادل موجود درآن و درنتیجه تأثیری که بر فراگرد تصمیم سازی های کوتاه مدت و بلندمدت ملی وبین المللی آنها و همچنین زندگی شخصی و خصوصی آحاد بشر در نقاط مختلف دنیا داشته است .
۳ – ازدیاد روزافزون بازیگران صحنه بین المللی جریان فراملی و جهانی اطلاعات با انشعاب های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به ویژه در توجهی که به زمینه های تجاری، بازاریابی، آموزش و فرهنگ آن داشته اند .
۴ – علاقه فزاینده موجود در مطالعات مقایسه ای فرهنگی، افکار عمومی و تصویرها به مدد دقت ابزارها و پیشرفت و توسعه وسایل جمع آوری، تنظیم، بازیافت و تخصیص داده ها .
۵ – گفت وگوی مربوط به نظم نوین بین المللی اقتصادی و نظم نوین جهانی اطلاعات و ارتباطات در دهه ۷۰ به ویژه فعالیت های یونسکو درخصوص سیاست های ارتباطات و جریان اطلاعات و تبادل نظرهای صورت پذیرفته درخصوص ارتباط میان ابعاد اقتصادی و ارتباطی منابع جهانی[۴۵] .
همانگونه که مجموعه عوامل فوق نشان می دهد، درواقع، ارتباطات در حوزه روابط بین الملل به عنوان یکی از زمینه های محوری سیاست ها چه به صورت ملی و چه بین المللی مورد توجه قرار گرفته است و به عنوان یکی از زمینه های کلیدی قدرت در دنیای سیاست، در کنار اقتصاد و نیروی نظامی محسوب می شود . امروزه می توان گفت که زمینه های نزاع در سیاست های بین المللی از سطح جغرافیایی و فیزیکی به سطوح ایدئولوژیک، ارتباطی و فرهنگی تغییر یافته است . در چنین شرایطی، دولت ها و ملت های ضعیف با بهره گیری از منابع اطلاعاتی و تکنولوژی های ارتباطی، خود را برای مقابله با دولت های قویتر آماده می سازند و اینگونه علایق را در کنار علایق اقتصادی و نظامی مورد توجه ویژه قرار داده اند .
با فراهم آمدن فوق العاده اطلاعات در سطوح ملی و فراملی، مسأله اطلاعات و دسترسی برابر به آن، به عنوان ابزاری برای کاستن وابستگی های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی به شمار می رود . به این ترتیب، مطالعه جریان بین المللی اطلاعات دیدگاهی دیگر به مطالعه روابط بین المللی است که شامل بررسی انواع فعالیت های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی از ابعاد مختلف تکنولوژیکی و تعامل انسانی در روابط بین المللی است . از آن جمله می توان به این موارد اشاره داشت: ماهواره ها و تجهیزات مربوط به آن؛ روزنامه ها، مجلات، کتاب ها، آژانس های خبری؛ رادیو و تلویزیون؛ فیلم و ویدیو؛ بازاریابی، آگهی سازی، افکار عمومی؛ پست، تلفن، تلگراف، تلکس و کانالهای ارتباطی مربوط به آن؛ توریسم، سفر، مهاجرت و سایر برخوردهای دینی و فردی؛ کنفرانسها و سازمان های بین المللی؛ تبادلات آموزشی، هنری و فرهنگی شامل کنفرانسها و ورزش .
وسایل ارتباطی معاصر مرزهای تکنولوژیکی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی را بر هم ریخته است . فن آوری های مدرن معاصر سرعت در نظام دیجیتالی وارد شده و با شبکه دیجیتال متحد جهانی انطباق و همگرایی می کنند . صنعتهایی که در یک محیط چند رسانه ای خدمات اقتصادی خود را ارائه می کنند و ماهواره هایی که مرزهای سیاسی را درنوردیده و با پخش مستقیم و نامحدود برنامه ها، فضاهای ملی را با اخبار خارجی، آموزشها، سرگرمیها و برنامه های تبلیغاتی در کنار رسانه های کوچکی همچون ویدیو، ضبط صوت و شبکه های کامپیوتری از جمله اینترنت فضاهای ملی را معرض شبیخون و هجمه های خود قرار می دهند و از نظر فرهنگی الگوهای جدید ارائه شده در ارتباطات نوعی مصرف گرایی و غربزدگی را ترویج می کنند، همگی نشان از حضور مؤثر رسانه ها در عرصه بین المللی دارد .
امروزه از این حضور فرامرزی و جهانشمول رسانه ها، به ارتباطات جهانی[۴۶]  تعبیر می شود در حقیقت اصطلاح جهانی شدن پدیده ای زاییده دهه های اخیر است . گیدنفر «جهانی شدن» را به معنای همگرایی در جهان می داند بگونه ای که حوادث و وقایع محل از رویدادهایی دورتر تأثیر می پذیرد و یا آنها را شکل می دهند .( Annabelle G.P121) تأثیرات ارتباطات جهانی در روابط بین المللی در دو وجه صورت می پذیرد: نخست این که ارتباطات جهانی سبب قدرتمندشدن حاشیه ها و پیرامون ها شده و زمینه حضور آنها را در گفتگوهای جهانی فراهم می آورند . در واقع، ارتباطات جهانی امکان قدرتمندشدن برخی از صداها و گروههای فراموش شده را مهیا ساخته و سبب مورد حمله واقع شدن نظام های فرهنگی و سیاسی و اقتصادی سنتی شده اند . دوم این که ارتباطات جهانی سبب همگرایی نظریه ای می شود و توسط این نوع ارتباطات است که رهبران بین المللی توجه به موضوعاتی همچون استثمار، توسعه و جمعیت، سلاح های هسته ای و محیط زیست، حقوق انسانی، جایگاه زن و از این دست می کنند(Majid Tehranian., 1986.pp.1-8) .

۲-۲۶- پیشینه تحقیق

علی کاوند در تحقیق خود با موضوع تاثیر پست‌مدرنیسم بر ساختار نظام بین‌الملل پس از جنگ سرد ، بیان می دارد با تحلیل ساختار نظام بین‌الملل پس از جنگ سرد با این رویکرد متوجه می‌شویم که قواعد و منابع این ساختار بیش از همه تحت تاثیر خواسته‌ها و منافع‌ ایالات متحده آمریکا است. به واسطه تاکیدات پست‌مدرنیسم برسازی این نوع از ساختار نظام بین‌الملل به چالش کشیده می‌شود و اعتبار قضایای آن زیرسئوال می‌رود، اما با توجه به اینکه منابع فیزیکی قدرت نیز در برسازی ساختار نظام بین‌الملل نقش تکوینی داشته و بیشترین این منابع در اختیار آمریکا قرار دارد، مادامی که این واحد سیاسی برتری خود را در این زمینه حفظ کند، می‌تواند این شکل از ساختار نظام بین‌الملل را تحمیل نماید.
م‍ن‍ص‍ور رح‍م‍ان‍ی‌ نیز در پژوهش خود تحت عنوان ن‍ق‍ش‌ و ت‍اث‍ی‍ر ت‍ل‍وی‍زی‍ون‌ م‍اه‍واره‌ای‌ ب‍ر رواب‍ط ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‌ بیان می کند؛ ن‍ش‍ان‌ دادن‌ ح‍ف‍ظ ف‍ره‍ن‍گ‌ غ‍ن‍ی‌ ای‍ران‍ی‌ و اس‍لام‍ی‌ و ن‍م‍ای‍ش‌ ص‍ح‍ی‍ح‌ آن‌ ب‍رای‌ ج‍ل‍وگ‍ی‍ری‌ از ی‍ک‍س‍ان‌ س‍ازی‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ غ‍رب‍ی‌ م‍ی‌ت‍وان‍د گ‍ام‍ی‌ م‍وث‍ر در ای‍ن‌ راه‌ ب‍اش‍د. ت‍ل‍وی‍زی‍ون‌ م‍اه‍واره‌ای‌ در ج‍ه‍ت‌ ن‍ف‍وذ ت‍اث‍ی‍ر و دن‍ب‍ال‍ه‌روی‌ ک‍ش‍وره‍ای‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ ن‍ی‍اف‍ت‍ه‌ ی‍ا در ح‍ال‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ ب‍ا اه‍داف‌ ک‍ش‍وره‍ای‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ی‍اف‍ت‍ه‌ ت‍ک‍ن‍ول‍وژی‌ اق‍دام‌ م‍ی‌ک‍ن‍ن‍د. ای‍ن‌ دن‍ب‍ال‍ه‌ روی‌ از ابعاد س‍ی‍اس‍ی‌، ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ و اق‍ت‍ص‍ادی‌ در اب‍ع‍اد ب‍ی‍ن‌ال‍م‍ل‍ل‍ی‌ اس‍ت‌ ن‍ت‍ی‍ج‍ه‌ آنکه پ‍خ‍ش‌ ت‍ل‍وی‍زی‍ون‌ م‍اه‍وره‌ای‌ ه‍م‌ اک‍ن‍ون‌ ن‍ی‍ز در ح‍ال‌ ف‍ع‍ال‍ی‍ت‌ اس‍ت‌ م‍اه‍واره‌ه‍ای‌ ام‍روز ن‍ه‌ از ب‍الا و ب‍ی‍رون‌، ب‍ل‍ک‍ه‌ از پ‍ای‍ی‍ن‌ و درون‌جوامع ت‍وس‍ع‍ه‌ ن‍ی‍اف‍ت‍ه‌ را م‍ورد ت‍ه‍اج‍م‌ ق‍رار داده‌ان‍د، ب‍ای‍د در زم‍ی‍ن‍ه‌ه‍ای‌ م‍خ‍ت‍ل‍ف‌ ح‍ق‍وق‍ی‌، س‍ی‍اس‍ی‌، ف‍ره‍ن‍گ‍ی‌ و اق‍ت‍ص‍ادی‌ ت‍رت‍ی‍ب‍ی‌ ات‍خ‍اذ ک‍رد ک‍ه‌ از ت‍ک‍ن‍ول‍وژی‌ و ام‍ک‍ان‍ات‌ آن‌ گ‍ون‍ه‌ ک‍ه‌ م‍ت‍ن‍اس‍ب‌ ب‍ا ش‍رای‍ط ک‍ش‍وره‍ای‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ ن‍ی‍اف‍ت‍ه‌ اس‍ت‌ اس‍ت‍ف‍اده‌ ن‍م‍ود.
م‍ری‍م‌ ق‍اس‍م‌ زاده‌ در تحقیق خود با نام ب‍ررس‍ی‌ ن‍ق‍ش‌ ت‍ک‍ن‍ول‍وژی‌ اطلاع‍ات‍ی‌ در ای‍ران‌ (م‍طب‍وع‍ات‌ دوم‌ خ‍رداد) و اث‍ر آن‍ه‍ا ب‍ر آم‍اده‌س‍ازی‌ ب‍س‍ت‍ر م‍ن‍اس‍ب‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ اق‍ت‍ص‍ادی‌ و اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ ازس‍ال‌ ۱۳۷۶ ت‍اک‍ن‍ون، بیان می کند که اه‍م‍ی‍ت‌ ت‍ک‍ن‍ول‍وژی‍ه‍ای‌ ارتباطی‌ ب‍ح‍دی‌ اس‍ت‌ ک‍ه‌ ای‍ن‌ وس‍ای‍ل‌ پ‍ش‍ت‍وان‍ه‌ و زی‍رب‍ن‍ای‌ ت‍غ‍ی‍ی‍رات‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ در ت‍وس‍ع‍ه‌ م‍ل‍ی‌ ب‍ش‍م‍ار م‍ی‍رون‍د. ای‍ن‌ ت‍ک‍ن‍ول‍وژی‍ه‍ا در ظه‍ور و ت‍ک‍وی‍ن‌ ن‍وآوری‌ م‍وث‍رن‍د. اش‍اع‍ه‌ ن‍وآوری‌ اگ‍ر درس‍ت‌ و م‍ن‍طق‍ی‌ ان‍ج‍ام‌ ش‍ود، اث‍رات‌ م‍ث‍ب‍ت‌ ف‍راوان‍ی‌ را ب‍ه‌دن‍ب‍ال‌ خ‍واه‍د داش‍ت‌ و درت‍م‍ام‍ی‌ زم‍ی‍ن‍ه‌ه‍ای‌ ت‍ک‍ن‍ول‍وژی‌ ت‍اث‍ی‍ر م‍ی‌گ‍ذارد. ب‍ای‍د درای‍ن‌ م‍ی‍ان‌ ب‍ه‌ اه‍م‍ی‍ت‌ اطلاع‍ات‌ و ل‍زوم‌ اس‍ت‍ف‍اده‌ از آن‌ ب‍ی‍ش‍ت‍ر ت‍وج‍ه‌ داش‍ت‌. ب‍رای‌ رس‍ی‍دن‌ ب‍ه‌ ت‍وس‍ع‍ه‌ اق‍ت‍ص‍ادی‌ و اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ م‍طب‍وع‍ات‌ ن‍ق‍ش‌ ب‍س‍زای‍ی‌ دارن‍د.
حاجی زین العابدینی:در مقاله ای با عنوان(جریان فرا مرزی اطلاعات و حاکمیت بر اینترنت)چنین آورده«که؛جریان فر ا مرزی اطلاعات، فرایند جریان یافتن و دسترسی به اطلاعات ، ورای محدودیت های مرزهای سیاسی وجغرافیایی است. جریان فرا-مرزی اطلاعات، هم اطلاعات خارج از مرزهای یک کشور ر ا در آن کشور و هم اطلاعاتموجود و محلی آن کشور را به بیرون از مرزهای ملی آن کشور هدایت میکند.
صنایع مبتنی بر اطلاعات نظیر بانکداری، بیمه، خطوط هواپیمایی، شرکتهای تجاری چند ملیتی و شرکتهای ارائه-کننده خدمات شبکهای و اینترنتی به شدت به دسترسی سریع به دادهها و توزیع آن در سراسر جهان نیازمندند. دولت ها برای تصمیم گیری و مبادله نظامی، دیپلماتیک و فنی ، بر مبادله داده ها از طرق ماهواره و کابل تکیه می آنند .
شرکتهای تولیدی و تجاری که در بیش از یک کشور فعالیت دارند نیز، برای مخابره اطلاعات حیاتی مدیریت ی، خطوط قابل اتکای مبادله دادهها را میان شرکت اصلی و شعبه های آن برقرار می سازند . این نوع ارتباطات بین المللی ، که موسوم به جریان فرامرزی اطلاعات است، با توسعه نظامهای ارتباطی شبکهای، اتصال رایانه های پیچیده یک کشور رابه رایانه های وابسته به سایر کشورها و از آنجا به پایانه های دور در سایر مکانها امکانپذیر می کنند»وبعد نتیجه میگیردکه؛«چه مایل باشیم و چه تمایل نداشته باشیم، جریان فر ا-مرزی اطلاعات وجود دارد و تمامی جوامع رااحاطه کرده است. تجربه نشان داده است که بستن راههای ارتباطی و تنها محلی فکر کردن و محلی عمل نمودن راه به جایی نمیبرد.»[۴۷]
باهنر:در پژوهش خود باعنوان(رسانه ها و روابط بین المللی)؛ضمن اشاره به دیدگاههای نظری در حوزه روابط بین المللی اظهارداشته که؛ «این نظریات را می توان در چهار دیدگاه مطرح کرد که فعالیت های متخصصان، دولتها، دست اندرکاران رسانه ها و آحاد مردم را در زمینه ارتباطات بین الملل طی چهل سال اخیر تبیین کرده اند .
۱ – دیدگاه ایدئالیستی راسانیستی