بر این باور است که عدالت اقتصادی بایستی مهم‌ترین همت خلیفه مسلمانان باشد[۱۵۹] و نیز جامعه مسلمانان باید در استقلال کامل اقتصادی باشد و نسبت به بیگانگان در تمام شئون سیاسی و اقتصادی حریت داشته باشد.[۱۶۰]
ز) فرهنگ
ابوالعزائم به رواج و نهادینه شدن فرهنگ اسلامی اهتمام فراوان داشت. در اندیشه او فرهنگ اسلامی در میان مسلمانان چنان باید گسترده و ساری و جاری باشد که در تمام بلاد اسلامی هرکجا شخصی به شخصی رسید، فقط با گفتن شعار “سلام‌علیکم” که شعار مسلمانان است، مورد تکریم قرار گیرد و احساس غربت نکند. او بر این باور بود که همه مسلمانان قبل از تعلیم سایر علوم باید علوم دین مانند قرآن و حدیث را فراگیرند و پس‌ازآن سایر علوم مرسوم، آموزش داده شود.[۱۶۱]
ح) عواطف و احساسات مشترک
یکی از عوامل هویت‌ساز در میان جوامع، مواردی است که مورد تعلق‌خاطر اجتماع قرار دارد و عاطفه جمعی بدانسو کشیده شده است. آنچه مورد مودت و محبت جامعه مسلمین قرار گیرد می‌تواند از مهم‌ترین عناصر هویت‌ساز در میان مسلمانان باشد. این عناصر گوناگون‌اند؛ مانند مکه، مدینه، کعبه، مسجدالنبی، روضه النبی و … . یکی از مواردی که در قرآن با اهمیت فراوانی آمده است، مودت و محبت به اهل‌بیت پیامبر است. خداوند از پیامبر می‌خواهد در قبال مزد رسالتش از مسلمانان فقط یک‌چیز بخواهد. اهمیت این خواسته چون در مقابل مزد رسالت حضرت قرار گرفته بایستی همسنگ خود رسالت باشد. خداوند می‌فرماید: قل لا أسئلکم علیه أجرا إلّا المودّه فی القربی[۱۶۲]. گویا پیامبر با این درخواست یکی از مهم‌ترین عناصر هویت‌ساز در اسلام را اعلام کرده‌اند.
مسلمانان فارغ از مذهب و مرامشان برای رسیدن به هویت اسلامی موردنظر دین بایستی محبت به اهل‌بیت پیامبر را فراموش نکنند. طریقت عزمیه دارای محبت ویژه‌ای نسبت به اهل‌بیت هستند. هر چه بر عمر این طریقت می‌گذرد، محبت آن‌ها به اهل‌بیت بیشتر می‌شود. به‌نحوی‌که فقه شیعه که برگرفته از علوم اهل‌بیت است، مورد احترام آن‌ها قرار گرفته است و اگرچه در بسیاری از موارد با آن مخالف هستند؛ اما با دیده احترام بدان می‌نگرند. درواقع نتیجه محبت اهل‌بیت را در تقریب بین مذاهب اسلامی در نحوه مواجهه عزمیه با عقاید و فقه شیعه جستجو کرد. با توجه به اهمیت موضوع در قسمت بعد به تبیین جایگاه اهل‌بیت در طریقت عزمیه پرداخته شده است.
اهل‌بیت (علیهم‌السلام)
اهل‌بیت (علیهم‌السلام) در طریقت عزمیه دارای جایگاه ممتاز هستند. بزرگان این طریقت در کتب، مراسم، اذکار و عقایدشان اهتمام ویژه‌ای به اهل‌بیت دارند. در برخی کتب عزمیه از قرآن به‌عنوان کتاب الله الصامت و از اهل‌البیت به‌عنوان کتاب الله الناطق یاد شده است.[۱۶۳] امیرالمؤمنین، سیدالوصیین و وارث علم النبی است و امام حسن و امام حسین سیدا شباب اهل الجنه و حضرت زهرا سیده نساءالعالمین است؛ همچنان که حضرت مریم با آن کرامتش سیده زنان عصر خودش بود. فاطمه پاره تن پیامبر است و پیامبر رضایت فاطمه را رضایت خداوند می‌داند و غضبش را غضب خداوند. در او سری است که بر مردم پوشیده است.[۱۶۴] عزمیه بر این باورند که خداوند اهل‌بیت را به‌واسطه آیه تطهیر شرافت داده است و از حقوق اهل‌بیت بر مؤمنان این است که بر اساس آیه (قل لا أسألکم علیه أجر إلا الموده فی القربى) مودت و محبت نسبت به آن‌ها داشت.[۱۶۵]
نعم أنتمُ حصن الأمان وملجأ لکل فتى وافاکمُ بمعونه
آری، شما دژ امن و پناهگاه کسی هستید که به یاری شما می‌آید.
یوفیکموا یا آل طه وقلبه على ثقه من نیله کل بغیه
ای آل طه، دوست‌دار شما دوستی را با شما تمام می‌کند؛ با دلی که یقین دارد به همه آرزوهای خود خواهد رسید.
هنیئا لمن فى ذات طه و حبه لقد قام للأمنا بحق الموده
گوارا باد هر آن که در پیشگاه طه و آستان محبت او، حق مودّت را به جا می‌آورد.
نعم ودُّکم فرض وحبکمُ هدى وأنتم شموس فى سماء النبوه[۱۶۶]
آری، دوستی شما تکلیف و عشق به شما هدایت‌بخش است. شما خورشیدهای آسمان نبوت هستید.

مود خلافت و امامت بعد از ایشان به ۱۲ امام می‌رسد. شروعشان با امام علی و ختمشان با حضرت مهدی (علیهم‌السلام) است.
عزمیه معتقد است که با توجه به نظر بزرگان تصوف طبق نص پیامبر امامت با ائمه معصومین است؛ ولی خلافت به انتخاب مردم جامعه است. اهل‌بیت دارای ولایت باطنی هستند ولی ولایت ظاهری با انتخاب مردم انجام می‌شود. آن‌ها برای تقریب به ذهن جمهوری اسلامی ایران را مثال می‌زنند که رئیس‌جمهور با رأی مردم انتخاب می‌شود ولی رهبر این‌گونه نیست. همچنین بر اساس تفسیر ظاهری از شعر ابوالعزائم[۱۸۴] امام دوازدهم را ابوالعزائم می‌دانند[۱۸۵] و معتقدند که ائمه اثناعشر مُجدِّد نبودند؛ ولی ابوالعزائم امام مُجدِّد است.[۱۸۶]
اختلاف مسح و غسل در وضو
در بحث اختلاف اهل سنت و شیعه در کیفیت وضو خلاصه نظر عزمیه پس از بررسی ادله طرفین بر این است که شیعه بر این باور است که آیه وضو دلالت بر وجوب مسح پا دارد و هیچ روایتی آن را تخصیص نزده است. همچنین وضوی پیامبر، اصحاب و سایر مسلمانان تا زمان خلیفه سوم همین‌گونه بوده است. اهل سنت ضمن قبول قول شیعه معتقدند که عمل به امر خلیفه سوم، عمل به روایت پیامبر(صلی الله علیه و آله) است که سفارش به عمل به سنت پیامبر و سنت خلفایش کرده است. عزمیه هیچ‌کدام از نظرات را بر دیگری برتری نمی‌دهد؛ بلکه می‌گوید بنابراین که شیعه خلفای پیامبر را اهل‌بیت (علیهم‌السلام) می‌داند، نمی‌توان بر شیعه خرده‌ای گرفت که چرا طبق سنت خلفا عمل نمی‌کنند؛ بلکه برای جلوگیری از تفرقه هر گروه از مسلمانان بر اساس فهم خود عمل کنند.[۱۸۷]
اذان
گفتن فقره “حی علی خیر العمل” در اذان توسط شیعه را بدون اشکال می‌دانند؛ چراکه به نظرشان ازنظر تاریخی در زمان خلیفه دوم این فقره عوض شده است و شیعه عمل به سنت‌های صحابه را بر خود واجب نمی‌داند. همچنین گفتن فقره “أشهد أن علیا ولی الله” تشریع و بدعت نیست؛ چراکه جزو مستحبی است و در مقابل لعن به حضرت علی (علیه‌السلام) به وجود آمد.[۱۸۸]
فصل دوم: تقابل با سلفی گری در عزمیه
یکی از جریانات منتقد به تصوف، سلفی گری است. ریشههای این جریان در مصر به اوایل قرن بیستم برمیگردد. اختلاف بین این دو جریان از منابع معرفت و روش تفسیر و تفقه شروع میشود و در بسیاری از عقاید و اعمال تسری پیدا میکند. صوفیان همواره توسط سلفی‌ها به بدعت در دین و خرافه متهم میشوند. در مقابل تصوف از خود دفاع و عقاید سلفیها را برداشتی سطحی و به‌دوراز روح حقیقی دین میداند. در این فصل ابتدا به جریانشناسی سلفی گری در مصر از دیدگاه عزمیه پرداخته شده است. در ادامه تقابل علمی و عملی عزمیه با سلفی گری تبیین شده است.
جریانشناسی سلفی گری در مصر
ریشه‌های پیدایش جنبش سلفی در مصر به اوایل دهه دوم قرن بیستم برمی‌گردد. گرچه سال‌ها پیش جنبش اصلاح دینی توسط سید جمال‌الدین اسدآبادی (۱۸۳۸-۱۸۹۷ م) شکل گرفته بود؛ اما جنبش سلفی خود را وامدار این جریان نمی‌دانست و از آن فاصله می‌گرفت. نخستین حلقه‌های سلفی را می‌توان در رشید رضا و دوستانش مثل شیخ محب الدین الخطیب جست. مهم‌ترین جریانات سلفی مصر عبارت‌اند از:
الجمعیه الشرعیه لتعاون العاملین بالکتاب و السنته المحمدیه
گروه انصار سنت محمدی (جمعیه أنصار السنه المحمدیه)
جماعه الدعوه و التبلیغ
الدعوه السلفیه
جنبش سلفی برای اصلاح (حفص)
السلفیه الجامیه المدخلیه
شیوخ و علما
همچنین طبق برخی از تعاریف اخوان المسلمین نیز در رده جریانات سلفی قرار دارد. باوجوداینکه اختلافات میان جریان‌های سلفی مصر بنیادین نیست؛ ولی نمی‌توان آن‌ها را یک واحد غیرقابل طبقهبندی معرفی کرد.

• حدیث ابی ابهیاج که وهابی‌ها به آن استدلال می‌کنند یعنی چه؟

درنتیجه بنای بر قبور را یک سنت قطعی اسلامی میدانند که حتی در ادیان توحیدی سابق نیز وجود داشته است و مخالفان آن بدعت‌گذارند.
ز) زیارت
زیارت از دیدگاه عزمیه برخلاف وهابیت عین توحید است. آن‌ها معتقدند اگر وهابیها به آنچه شیعه و صوفیه در مرقد ائمهشان می‌خوانند توجه کنند، خواهند فهمید که زیارت آن‌ها عین توحید است و اخلاص را حقیقتاً میتوان دید و کاملاً منزه از هر شرکی است و همان حقیقت ایمان به خداست. اگر به آن مناجات توجه شود در تمام آن می‌توان دید که نیت از زیارت، انقطاع الی الله است.[۲۲۵]
عزمیه با این دیدگاه ابن تیمیه مخالف‌اند که تصور می‌کند تعظیم پیامبر (ص) با رفتن به زیارت آن حضرت بدعت است و درنتیجه سفر برای زیارت سفر معصیت. آن‌ها در کتب خود استدلالهای مخالف این نگاه را جمع‌آوری کردهاند.[۲۲۶]
دشمنی با اهل‌بیت و دوستی با دشمنان اهل‌بیت
طریقت عزمیه، اهل‌بیت (علیهم‌السلام) را دارای جایگاه ممتازی میدانند که در قرآن ثابت شده است. در این زمینه در فصل گذشته سخن به میان رفت. یکی از انتقادهای عزمیه به سلفی گری این مطلب است که چگونه ائمه سلفیت فضائل اهل‌بیت را منکر میشوند و با اهل‌بیت دشمنی میکنند و در عوض با دشمنان اهل‌بیت اظهار دوستی؟! در این زمینه مواردی که مثبت فضایل اهل‌بیت است آورده میشود و عقاید ابن تیمیه درباره اهل‌بیت به انتقاد گرفته شده است. انکار فضل اهل‌بیت توسط ابن تیمیه، تمسخر امیر المومنین، انتقاد نابجای ابن تیمیه به قیام امام حسین و توجیه ناصوابش در این زمینه و اثبات دشمنی صریح ابن تیمیه با اهل‌بیت از طریق تحریف احادیث و توجیهات همراه با کذب از عمل دشمنان اهل‌بیت ازجمله مواردی است که در کتب گوناگون عزمیه بازتاب داده شده است.[۲۲۷]
عزمیه بر این باورند که جریانات سلفی بخصوص وهابیت کاملاً در خدمت انگلیس و صهیونیسم است و به‌صورت مستقیم در تمامی مراحل شکل‌گیری، تثبیت و مبارزه با دشمنان اسرائیل نقش داشته است. اسناد تاریخی و غیر تاریخی فراوانی در کتاب “کشف الارتیاب”[۲۲۸] و کتاب “فی خدمه من؟” آمده است تا نشان دهد وهابیت از تمام ظرفیت مالی، انسانی، سیاسی و حتی فتوایی خود استفاده کرده است تا اسرائیل را در اهدافش یاری کند. ازجمله این موارد فتوای بن باز بر ضرورت صلح با یهود در اسرائیل و نیز جواز ورود مسیحیان به حرمین شریفین است. این درحالی‌که است که به گفته آن‌ها این شیخ تقریب مذاهب را مجاز نمیداند. به عقیده عزمیه وهابیت ساخته انگلیس است برای منفور ساختن چهره اسلام[۲۲۹] تا اسلام را از درون نابود سازد و یهود و مسیحیان را یاری کند.[۲۳۰]
تقابل عملی با سلفی گری
طریقت عزمیه فعالیت‌های گوناگونی در مبارزه با جریانات سلفی که از زمان سید عزالدین به خوارج موسوم شدهاند، صورت داده است. سید عزالدین دو تریبون برای انتقال پیام خود ایجاد کرد. انتشارات دارالکتاب الصوفی و نشریه الاسلام وطن. در زمان شیخ بعدی طریقت سید علاءالدین ابوالعزائم علاوه بر این موارد از ظرفیتهای دیگری ازجمله همایشهای گوناگون، شبکههای تلویزیونی و ماهوارهای و اینترنت نیز استفاده شده است. در این قسمت به معرفی برخی از این فعالیتها پرداخته شده است.
الف) انتشارات دارالکتاب الصوفی
یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های عزمیه در مبارزه با سلفی گری انتشار کتب در انتشاراتی دارالکتاب الصوفی است. گرچه وظیفه این انتشارات چاپ و نشر کلیه کتب طریقت عزمیه است؛ اما با مروری بر کتب منتشر شده توسط این منشورات به‌خوبی روشن است که بیشترین حجم منشورات این انتشارات در مبارزه با سلفی گری است. سیدعلاءالدین ماضی ابوالعزائم شیخ فعلی طریقت عزمیه میگوید منشورات این انتشارات مطابق با نظرات طریقت است و میتوان آنها را مواضع رسمی این طریقت دانست.[۲۳۱] در ادامه عناوین برخی از این کتب ارائه شده است.
الإخوان المسلمون.. متى؟ کیف؟ ولماذا؟!!
اعترافات هارب من سجون الوهابیه (۳ جلد)
ألغام وهابیه فى طریق المواطنه
أنوار الحقائق الجلیه فى کشف زندقه الوهابیه
الجماعه الإرهابیه وأدعیاء السلفیه وتکفیر المسلمین خدمه للصهیونیه
حجه المحققین فی الرد على المتشدقین
الخدیعه الکبرى
خطر تقسیم التوحید على عقیده المسلمین
خونه الإسلام (۲ جلد)
دراسه نقدیه لتوحید السلفیه
الدرر الثنیه وثیقه تکفیریه
الدین الجدید (۲ جلد)
الساده الصوفیه یردون شبهات أدعیاء السلفیه (۲ جلد)
السلفیه بین الأصیل والدخیل
السلفیه وصناعه التخلف
السلفیه وصناعه الجهل
شرکه الإمامین لإباده المسلمین
الشعائر الثلاث (اللحیه والنقاب وتقصیر الثیاب)
الصوفیه فى عیون سلفیه
العقائد الوثنیه والشرائع السماویه (۲ جلد)
فتنه التکفیر
کشف الارتیاب فى إمامه ابن سعود وابن عبد الوهاب
لیسوا من اهل المعیه
مبتدعون یتاجرون بالبدعه
مقالات وفتاوى الشیخ الدجوى (۲ جلد)

ا فرد بتواند از راه معرفت خود به آرامش و صفای درونی برسد. دوم فرد بایستی بین نمادین ناخودآگاه را درک کند. سوم شخص بتواند از طریق ایمان شخصی به نماد یا اسطوره خصوصی خودشناسی نزدیک شود. به نظر یونگ خودشناسی و خود بودن حالت گریز از بودن و میل به شدن است (خداپناهی، ۱۳۹۳).
۳-۱-۵-۲ دیدگاه کارن هورنای
به عقیده وی انسان برخوردار از سلامت روان دارای این ویژگیهاست: الف) احساس عدم امنیت نمیکند و لذا فاقد پرخاشگری و خودشیفتگی است. ب) قدرتمندی نیازهای دهگانه در او خفیف است، به علاوه قابلیت تغییر و تحول و جایگزینی این نیازها را دارد. ج) انسان سالم از هر سه نوع طبقه کلی نیازها با توجه به اوضاع و احوال متناسب استفاده میکند، در حالی که کودکان فقط به سوی دیگران میروند، نوجوانان در مقابل دیگران میایستند و سالمندان از دیگران دوری میکنند. د) انسان سالم به دلیل آگاهی از “خود واقعیاش” و استعدادهای بالقوه خود تسلیم محض محیط اجتماعی و فرهنگی نیست بلکه ابتکار و شخصیت خودش را عهدهدار میشود. هـ) خودشناسی و کوشش برای تحقق استعدادهای فطری و ذاتی وظیفه اخلاقی و امتیاز معنوی شخصیت سالم است و هدف او کمال است. و) شخیت و دگرگونی انسان سالم به عهده خود او است نه محیط و اجتماع. ز) انسان سالم خودآگاهی دارد و از خود واقعی و استعدادهایش کم و بیش آگاه است و خودش بسیاری از مشکلات زندگانیاش را حل میکند، لذا به دیگران وابستگی ندارد.
۴-۱-۵-۲ دیدگاه اریک برن
نظریه “تحلیل ارتباط محاورهای” اریک برن در واقع سازشی است بین روانکاوی و ارتباط متقابل. مختصر اینکه اریک برن معتقد است که انسان برخوردار از سلامت روان شناختی دارای این ویژگیها است:
بین حالتهای من او (من والدینی، من کودکی و من بزرگسالی) تعادل برقرار است و در صورت به هم خوردن این تعادل، توانایی سازماندهی مجدد شخصیتش را دارد.
نتیجهگیری بین فرد سالم بر اساس وضعیت چهارم (من خوب هستم، تو خوب هستی) است، زیرا سه حالت قبلی به کودکان اختصاص دارند و الگوی شخصیت کودکی و افراد نابالغ هستند.
انسان سالم در هر لحظه از نوع حالت نفسانی خودش آگاهی دارد. چون رفتار نانسان مبتنی بر مجموعهای از احساسات، اخلافیات و کنترل اگاهانه است.
شخصیت طبیعی و سالم سازمان یافته است و مرزهای شخصیتی آن مشخص شده و در عین حال نفوذپذیر است و در هنگام رویارویی با تعارضات شدید درونی، به صورت آگاهانه به گونهای از این بخشها استفاده میکند که هر کدام نقش متناسب خودشان را انجام دهند.
شخصیت سالم در ابعادی مختلف شخصیتش “تعصب و تغییرناپذیری” ندارد و چنین فردی ضمن شناختن الگوهای موفقیت آمیز رفتاری و اگاهی از تصاد ها و تشابهات درونی خودش، آزادی انتخاب بیشتری دارد.
فرد سالم مسئولیتش رفتار و تفکرش را میپذیرد و رفتار او با دیگران آگاهانه و مبتنی بر صمیمیت و علاقه است.
انسان سالم علاوه بر تصمیم گیری و انتخاب آگاهانه در زمان حال زندگی میکند نه در گذشته یا آینده.
مبنای فعالیت در نظریه برن، نیاز به تشخیص و منزلت است. یعنی اینکه فرد هم مورد احترام دیگران واقع شود و هم برای دیگران احترام قابل شود و شخصیت سالم نیز بایستی چنین خصوصیتی را در تعامل با مردم و جامعه داشته باشد (خداپناهی، ۱۳۹۳).
۵-۱-۵-۲ دیدگاه هری استاک سالیوان
نظریه سالیون با عنوان “نظریه روابط بین فردی” شهرزت یافته است. بنابر نظریه سالیوان شخصیت «الگوی نسبتاً پایدار و مکرر موقعیتهای بین فردی است که زندگی انسان را مشخص میکند.» به عقیده وی انسان از بدو تولد تا مرگ تحت تاثیر روابط بین فردی است و افکار و احساسات او نیز متأثر از این امر است. گر چه وی اهمیت وراثت و رشد را انکار نمیکند، اما انسان را محصول تکامل اجتماعی میداند.
نظریه شخصیت سالیون ویژگیهای سلامت روان شناختی را از دیدگاه او عنوان میکنیم:
شخصیت برخوردار از سلامت روان شناختی “انعطاف پذیر” است و با توجه به موقعیتهای بین فردی نوین، در روابطش با دیگران به صورت متناسب تغییرپذیر است.
فرد سالم قادر به تمایزگذاری بین افزایش و کاهش “تنش” است و رفتار او در جهت کاهش تنش معطوف میشود.
به گفته سالیوان شخصیت سالم بایستی بنا بر گفته چارلز اسپیرمن همیشه در حال “آموزش و فراگیری روابط و ارتباطات” باشد.
زندگی شخص برخوردار از سلامت روان، دارای جهت یافتگی است. بدین معنی که امیالش را به خوبی یکپارچه میسازد که منجر به رضایتمندی شود یا اضطراب او را نسبتاً کم کند یا از بین ببرد. بنابراین شخصیت سالم کسی است که دستگاه روانی او حداقل تنش را داشته باشد و چنین فردی معمولاً روابط اجتماعی انعطاف پذیر، واقعی و اعتمادآمیز دارد.
۲-۵-۲ رویکرد روان شناختی
۱-۲-۵-۲ دیدگاه کنراد لورنز
لورنز پایه گذار شاخه گردار شناسی در رشته زیست شناسی است . کردار شناسی از لحاظ لغوی به معنای خلق و منش است ، اما امروز به معنای مطالعه علمی رفتار حیوانات است . انسان دارای سلامت روانشناختی از دیدگاه لورنز کسی است که حداکثر استفاده را از عقل و خرد می نماید ، نسبت به تکانه های پرخاشگرانه اش اگاهی دارد و انها را در جهت مورد قبول انسانی سوق می دهد و به بهترین شکل با استفاده از مکانیزم والایش خشم خود را از این راه هنر ، علم و … به شیوه ای مفید تبدیل کند. همچنین در مواقع تنش برای کاستن ان از شیوه های بی خطر برای ابراز پرخاشگریش استفاده میکند. سعی در گسترش روابط صمیمانه با افراد و اجتماع دارد. از
معرفت و مزاح به عنوان دو مایه امید پیشرفت بهترین استفاده را میجوید. به عقیده لورنز اگر انسان از این شیوه ها بهره بگیرد می تواند سایق پرخاشگری خود را در حد قابل تحملی کنترل کند (خداپناهی، ۱۳۹۳).
۲-۲-۵-۲ دیدگاه مک دوگال
سلامت روان شناختی از دیدگاه مک دوگال بایستی بر سه نکته تاکید نماییم . نخست اینکه مک دوگال و یونگ از لحاظ اعتقاد به اهمیت یکپارچگی و وحدت برای بلوغ شخصیت هم عقیده هستند. دوم مک دوگال بر خلاف فروید بلوغ روان شناختی را در قالب وحدت و یکپارچگی تعریف می کند نه افزایش آگاهی و هوشیاری . به عقیده وی مجموع کل فعالیت روانی نیمه هشیار یک فرد سالم و روان نژند یکسان است و تفاوت این دو فقط این است که فرد سالم تعداد تعارضات نیمه هشیار کمتری دارد. سوم مک دوگال ضمن عدم توافق شدید با فروید، سلامت روان شناختی و رشد شخصیت را یکی میداند. مک دوگال مدافع رسمی روان شناسی غایت نگر است. ویژگیهای رفتار هدفمند به نظر وی عبارتند از:
نوعی خود انگیختگی فعالیت، یعنی فعالیتی که از درون ارگانیزم آغاز شده باشد و نه ناشی از نیروهای خارجی صرف باشد.
فعالیت هدفمند به طور مستقل استمرار مییابد.
حرکتهای مستمر دارای تغییر مسیر میباشند.
رفتار هدفمند به محض آنکه تغییر خاصی را به وجود آورد، متوقف میگردد.
رفتار هدفمند ارگانیزم را برای وضعیتی آماده میسازد که آن وضعیت به ایجاد عمل مورد نظر کمک نماید.
رفتار هدفمند موجب بهبودی فعالیت ارگانیزم در شرایط مشابه میگردد.
فعالیت و رفتار واکنش کل ارگانیزم است، یعنی فرایندهای تمام اجزای ارگانیزم به نحوی سازگار می شوند که پیگیری بهتر هدف طبیعی آن را تشویق نماید .بنابراین شخص دارای سلامت روان در نظریه غایت نگر مک دوگال ، کسی است نهایت به نوعی ایده آل اخلاقی صادقانه وفادار بماند.
۳-۲-۵-۲ دیدگاه اسکینر
اسکینر استاد دانشگاه هاروارد از ۱۹۴۸ به بعد یکی از روانشناسان تجربی و صاحب نفوذ در سنت رفتار گرایی بوده است. سلامت روانی و انسان سالم به عقیده اسکینر معادل با رفتار منطبق با قوانین و ضوابط جامعه است، و چنین انسانی وقتی با مشکل روبرو شود از طریق شیوه اصلاح رفتار برای بهبودی و بهنجار کردن رفتار خود و اطرافیانش به طور متناوب استفاده می جوید تا وقتی که به هنجار مورد پذیرش اجتماع برسد . بعلاوه انسان بایستی آزاد بودن خودش را نوعی توهم بپندارد و بداند که رفتار او تابعی از محیط است و هر رفتار توسط محدودی از عوامل محیطی مشخص می گردد. انسان سالم کسی است که از تاییدات اجتماعی بیشتری به خاطر رفتارهای متناسب ، از محیط و اطرافیانش دریافت کند . فرد سالم کسی است که بتواند با هر روشی بیشتر از اصول علمی استفاده کند و به نتایج سودمندانه تری برسد و مفاهیم ذهنی مثل امیال هدفمندی ، غایت نگری و امثالهم را کنار بگذارد.