اهداف تحقیق

هدف اصلی: شناسایی موانع صادراتی بنگاه های کوچک و متوسط (SMEs) شهرستان رشت.

اهداف عملیاتی پروژه فوق را می توان بصورت زیر خلاصه نمود:

1. شناسایی زیر فاکتورهای اثر گذار بر عدم موفقیت SMEs ها؛
2. رتبه بندی موانع شناسایی شده از دیدگاه خبرگان؛
3. ارائه راهکارهای مناسب در جهت توانمندسازی بنگاه های فوق در عرصه صادراتی.

۱-۵٫ فرضیه های تحقیق

پس از شناسایی موانع صادراتی SMEs در شهر رشت فرضیه ها تکمیل شدند.این فرضیه ها بصورت زیرند:

– موانع اطلاعاتی  SMEs بر صادرات آنها تاثیر دارد.

– موانع کارکردی (عملیاتی) SMEs بر صادرات آنها تاثیر دارد.

– موانع بازاریابی SMEs بر صادرات آنها تاثیر دارد.

– موانع رویه ای SMEs بر صادرات آنها تاثیر دارد.

– موانع دولتی SMEs بر صادرات آنها تاثیر دارد.

– موانع کار (وظیفه ای) SMEs بر صادرات آنها تاثیر دارد.

– موانع محیطی SMEs بر صادرات آنها تاثیر دارد.

۱-۶٫ شرح واژه ها و اصطلاحات تحقیق

• بنگاه کوچک و متوسط: بر اساس معیارهای اتحادیه اروپا، کسب و کارهای کوچک و متوسط بر حسب تعداد کارکنان و مبلغ گردش سرمایه سالانه تعریف می شوند. بر این اساس، بنگاهی کوچک یا متوسط نامیده می‎شود که تعداد کارکنان آن کمتر از ۲۵۰ نفر باشد و مبلغ گردش مالی سالانه آن هم از ۵۰ میلیون یورو تجاوز نکند (صلواتی سرچشمه و همکاران، ۱۳۸۶).

• موانع صادراتی: موانع صادراتی به تمام محدودیت هایی که مانع توانایی شرکت ها برای شروع به کار، توسعه، یا حفظ فعالیت های کسب و کار در بازارهای داخلی و خارجی می شود اشاره دارد (Leonidou,2004).

• تصمیم گیری چند شاخصه : در این مسائل، تعدادی گزینه، مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و در مورد آنها، یک نوع اولویت بندی انجام می شود.گاهی به جای گزینه، از مترادف های آن مانند استراتژی، راهکار، و … استفاده می شود علاوه بر گزینه ها، همانطور که از نام آن پیداست، چندین شاخص وجود دارد که تصمیم گیرنده، باید آن ها را به دقت، در مسائل خود مشخص کند. این شاخص ها در ارتباط با هر یک از گزینه‎ها، مورد بررسی قرار می گیرند (مومنی، ۱۳۸۷).
• روش تحلیل سلسله مراتبی :روش تحلیل سلسله مراتبی مانند آنچه در مغز انسان انجام می شود، به تجزیه و تحلیل مسائل می پردازد. این روش تصمیم گیرندگان را قادر می سازد اثرات متقابل و همزمان بسیاری از وضعیت های پیچیده و نامعین را تعیین کنند. این فرآیند، تصمیم گیرندگان را یاری می کند تا الویت را بر اساس اهداف، دانش و تجربه خود تنظیم نمایند؛ به نحوی که احساسات و قضاوت های خود را بطور کامل در نظر گیرند (مومنی، ۱۳۸۷).

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

مقدمه

«استراتژی کوچک زیباست»، توسط شوماخر اقتصاددان آلمانی در ادبیات اقتصادی مطرح گردید، براساس این استراتژی، بیکاری بعنوان مهمترین مسئله کشورهای جهان سوم و معضل سیل مهاجرت از روستاها به شهرها، لزوم توجه به برنامه ها و سیاستهای صنعتی در جهت کاهش بیکاری؛ مهمترین سیاست ها در جهت رشد و توسعه اقتصادی عنوان شده است. مزایای برشمرده شده برای این استراتژی عبارتند از:

• فرصت‌های اشتغال می‌بایست در مناطق روستایی و شهرهای کوچک بوجود آید؛
• این فرصتها باید به اندازه کافی ارزان باشد؛
• نظر به اینکه جمعیت کشورهای جهان سوم از آموزش های کافی برخوردار نیستند و نرخ بی سوادی در این مناطق در مقایسه با نقاط توسعه یافته بالاتر است، روشهای تولید برگزیده شده بایستی بالنسبه ساده انتخاب شوند؛
• روشهای تولید باید بصورتی باشند که از منابع محلی استفاده نموده و محصولات آن عموما˝ برای استفاده محلی و بومی باشد؛

در نهایت به موجب این استراتژی، یگانه راه حصول به اهداف فوق از رهگذر ایجاد صنایع کوچک میسر است. این در حالیست که هیچگونه استنادی دال بر وجود ضعف های جدی در صنایع کوچک در خصوص کارایی در مقایسه با صنایع بزرگ وجود ندارد، برعکس در بسیاری از کشورهای دنیا اثبات شده است که صنایع کوچک بسیار کارآمدتر و حتی باقدرت رقابت با صنایع بزرگ در حال فعالیت اند.

امروزه در اکثر کشورها، اعم از توسعه یافته و در حال توسعه، جایگاه بنگاههای کوچک و متوسط در اقتصاد مورد توجه سیاستگذاران اقتصادی قرار گرفته و تلاش می شود تا از پتانسیل های این گروه از بنگاه ها برای تحقق اهداف کلان اقتصادی استفاده گرد. تقویت روحیه رقابت و کارآفرینی در اقتصاد، افزایش بهره وری و ایجاد اشتغال سه ویژگی عمده بنگاه های کوچک و متوسط است که چنین جایگاهی به آنها بخشیده است. در ایران نیز دولت نهم توجه ویژه ای به بنگاههای مذکور نموده و بخش قابل توجهی از تسهیلات بانکها را به حمایت از طرحهای کوچک و زود بازده اقتصادی اختصاص داده است. بررسی سیاستهای اتخاذ شده در کشورهای مختلف نیز نشان می دهد بحث تامین مالی SEM بخش اصلی برنامه های حمایت در این کشورها را تشکیل می دهد. لیکن باید توجه داشت که علاوه بر بحث تامین مالی، سایر حوزه های سیاستگذاری از قبیل تسهیل قوانین و مقررات اجرایی، پرورش و تقویت فرهنگ کارآفرینی، تقویت نوآوری و افز ایش سطح فن آوری، توسعه مشارکت در قالب خوشه ها و شبکه های صنعتی، امکان دسترسی به بازارهای جهانی و ترویج تجارت الکترونیکی نیز نه تنها نباید مورد غفلت واقع شوند؛ بلکه در خیلی از موارد می توانند از روشهای معمول وام دهی، موثرتر باشند (وزارت بازرگانی، ۱۳۸۸).

در این فصل بطور مفصل به تشریح سیاست های حمایتی دولت و راهبردهای درون بنگاهی مناسب بمنظور بهبود صادرات بنگاه های کوچک و متوسط خواهیم پرداخت. برای این منظور پس از بیان مفاهیم در خصوص اینگونه بنگاه ها به بررسی ادبیات موضوع خواهیم پرداخت.

۲-۲٫ مفاهیم مربوط به SEMs

۲-۲-۱٫ تعریف بنگاه های کوچک و متوسط

تعاریف مختلفی در مورد معیار اندازه بنگاه به عنوان ملاکی برای تقسیم بندی شرکتها به گروه های خرد، کوچک و متوسط ارایه شده است. تعریفی که بانک سرمایه گذاری و صندوق سرمایه گذاری اروپا در مورد شرکتهای کوچک و متوسط ارایه داده اند، در ادبیات اقتصادی جهان مورد پذیرش قرار گرفته و به عنوان یک تعریف استاندارد مورد استفاده قرار می گیرد. در این تعریف که آخرین بار در سال ۲۰۰۳ مورد بازنگری و تعدیل قرار گرفته است، شرکتها براساس سه خصوصیت تعداد کارمندان، حجم معاملات و ارزش کل داراییها تقسیم بندی شده اند.

طبق این تعریف شرکتهای با کمتر از ۱۰ نفر شاغل به عنوان شرکتهای خرد تعریف گردیده اند . شرکتهای دارای ۱۰ تا ۵۰ نفر شاغل در گروه شرکتهای کوچک قرار می گیرند و شرکتهایی که که کارکنان آنها بین ۵۰ تا ۲۵۰ نفر می باشد گروه شرکتهای متوسط را تشکیل می دهند. حجم معاملات و ارزش کل داراییها دو معیار مالی هستند که برای طبقه بندی شرکتهای کوچک و متوسط مورد استفاده قرار گرفته اند. براساس معیار حجم معاملات، شرکتهایی که حجم معاملات آنها کمتر از دو میلیون یورو باشد در گروه شرکتهای خرد قرار می گیرند، شرکتهای با حجم معاملات بین ۲ تا ۱۰ میلیون یورو به عنوان شرکتهای کوچک تلقی گردیده و شرکتهای دارای حجم معاملات بین ۱۰ تا ۵۰ میلیون یورو در گروه شرکتهای متوسط قرار می‎گیرند. معیار ارزش کل داراییها نیز برای سه گروه خرد، کوچک و متوسط به ترتیب ۲ میلیون، ۲ تا ۱۰ میلیون و ۱۰ تا ۴۳ میلیون یورو می باشد. تقسیم بندی های مذکور به صورت خلاصه در جدول ۱-۲ نشان داده شده است (وزارت بازرگانی، ۱۳۸۸) .

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید

ویژگی ها بنگاه های کوچک و متوسط

فعالیت بنگاه های کوچک و متوسط در چند بعد مطرح است. در بعد اجتماعی، بنگاه های کوچک و متوسط راه پیشرفت افراد جامعه را باز می گذارند. در بعد سیاسی، این بنگاه ها ساختار سیاسی را اصلاح می کنند و از تمرکز قدرت در شهرهای بزرگ جلوگیری به عمل می آورند. از لحاظ اقتصادی، بنگاه های کوچک و متوسط از عمده عوامل ایجاد شغل محسوب می شوند. از نظر فردی نیز بنگاه های کوچک و متوسط زمینه را برای توسعه فردی و تخصصی و ایجاد افق های  روشن حرفه ای فراهم می آورند. بدین ترتیب این گروه از بنگاه ها علاوه برآنکه بر ابعاد سیاسی و فرهنگی اجتماع تاثیر می گذارند، سهم بسزایی نیز در تبدیل اقتصادی رقابتی، پویا، مبتنی بر دانش و نیز توانایی رشد مداوم، ایجاد شغل و تحکیم انسجام دارند. کسب و کارهای کوچک و متوسط به دلیل ویژگی های خاصی که دارند، از کارکردهای بی بدیلی برخوردارند و نقش بسزایی در اقتصاد و تجارت جهانی ایفا می نمایند. برخی از این ویژگی ها عبارتند از:

• در مقابل تغییرات بازار و محیط انعطاف پذیرند؛
• سرمایه اولیه مورد نیاز این بنگاه ها محدود است؛
• فعالیت ها و ابتکار عمل افراد در این بنگاه ها سریعا به نتیجه می رسد.
• کارایی سرمایه در این بنگاه ها بالاست؛
• کارکنان این شرکت ها از انگیزه بالایی برخوردارند؛
• این شرکت ها محرک اصلی تحقق کارآفرینی هستند (ابراهیمی، ۱۳۸۲).

در مجموع می توان ویژگی SEM ها را در جدول ۳-۲ نشان داد (پیشرو، ۱۳۸۵).

جدول ۲-۳: ویژگی های صنایع کوچک و متوسط

همچنین در جدول ۴-۲ می توان تفاوت های بنگاه های کوچک و متوسط را با بنگاه های بزرگ ملاحظه نمود (شهبازی، ۱۳۹۱).

جدول ۲-۴: مقایسه بنگاه های کوچک و متوسط با بنگاه های بزرگ

۲-۲-۳٫ اهمیت و جایگاه بنگاه های کوچک و متوسط

SEMs  از طریق کارآفرینی و ایجاد فرصت های شغلی و افزایش درآمد بر اقتصاد جهانی تاثیرگذارهستند (هیل[۱]، ۲۰۰۶). و همچنین راحت تر می توانند خود را با تغییرات پرشتاب محیطی منطبق کرده و نسبت به عوامل اقتصادی و سیاسی سریعتر واکنش نشان دهند (بیدختی، ۱۳۸۸). بنابراین، تحولات اخیر و بویژه فشارهای جمعیتی، نوآوری های لحظه به لحظه، پیچیده تر شدن فرایندهای مدیریتی و تصمیم گیری، نیاز به تصمیم گیریهای آنی و ضروری و تجارب حاصل از فعالیتهای بنگاههای کوچک و متوسط اهمیت این بنگاهها را نمایان ساخته است و در این شرایط، ایجاد فرصت های رشد برای صنایع کوچک و متوسط، ممکن الحصول تر و راحت تر از توسعه صنایع بزرگ است (بیدختی، ۱۳۸۸).

فولی[۲] (۲۰۰۵) ماندگاری و رونق کسب و کار را در کارآفرینی می داند، از این رو  در دستیابی به اهداف آرمانی سند چشم انداز ۲۰ ساله جمهوری اسلامی ایران و نیز تحقق کامل اهداف برنامه های توسعه، توسعه کارآفرینی به عنوان عامل و محرک اصلی محسوب می شود.

هندرسن[۳] (۲۰۰۲) بیان می کند کارآفرینان به طور قابل ملاحظه ای، روی سطح فعالیت های اقتصادی از طریق ایجاد مشاغل جدید اثر دارند (به نقل از کلمن[۴]، ۲۰۰۷). به طوری که بسیاری از کارآفرینان، کار خود را در قالب ایجاد شرکت های کوچک و متوسط شروع کنند. این شرکت ها سهم به سزا یی در توسعه صنایع پیشرفته و ایجاد اشتغال دارند و نسبت به شرکت های بزرگ از انعطاف پذیری بالایی برخوردار بوده و در بسیاری از کشورهای جهان به عنوان مهم ترین برنامه اجرایی برای دستیابی به توزیع عادلانه درآمد و ثروت، ایجاد اشتغال، افزایش بهره وری و رشد اقتصادی محسوب می شوند و با فراهم کردن بستر مناسب برای کارآفرینی و نوآوری علل جذب و هدایت سرمایه ها در مسیر توسعه اقتصادی کشور به حساب می‎آیند (توریک، ۱۳۸۳). بسیاری از دولت ها متقاعد شده اند که باید بستر رشد را برای واحدهای کوچک و متوسط در قالب انکوباتورها ( مراکز رشد فناوری)،  پارک های صنعتی و فناوری فراهم نمایند و آنها را تا زمانی که بتوانند به صورت یک شرکت مستقل وارد بازار شوند، حمایت کنند (شایقی، ۱۳۸۶).

در کشورهای جنوب شرقی آسیا ۹۵% کل بنیادهای اقتصادی و صنعتی کشورها را SMEها تشکیل داده و به عنوان رکن اساسی در اقتصاد و اشتغال این کشورها  تاثیر گذارهستند (موسوی، ۱۳۸۷). به طوری که کسب و کارهای کوچکی که به اجرا درآمده نقش مهمی در رشد و توسعه صنعتی و اقتصادی آنان دارد. این امر منجر به افزایش ثروت در جامعه، کاهش فقر و ایجاد فرصت های شغلی بیشتر شده و تعداد بیشتری از جوانان به سمت خوداشتغالی و تقویت روحیه خوداتکایی روی آورده اند. در کشور ما، یکی از راهبردهای موثر در مواجهه با چالشهای کسب و کار استفاده از سرمایه های انسانی، ارتقای بهره وری و توانمند سازی بنگاههای کسب و کار در کشور است (مظفری، ۱۳۸۶). از این رو، توجه و روی آوردن به رشد و گسترش صنایع کوچک، زودبازده و کارآفرین به عنوان یکی از راههای توسعه اقتصادی همواره مورد توجه بوده است. نیاز به سرمایه اندک، بازده بالا وانعطاف پذیری توجیه اقتصادی صنایع کوچک را بیش از پیش نمایان می کند.  از این رو و در حالی که دولت نهم بر لزوم کارآفرینی و توسعه صنایع پایین دستی به عنوان تنها راه استراتژیک کارآفرینی در کنار ایجاد ارزش افزوده تأکید دارد، می توان اهمیت نقش و گسترش بنگاه های اقتصادی کوچک و متوسط را در صنایع به روشنی دریافت. در حال حاضر، سرمایه گذاری در بیشتر استانهای کشور به سمت بنگاههای کوچک و متوسط سوق داده شده است، به طوری که کشور ما دارای قریب به ۵٫۱ میلیون کارگاه کوچک و متوسط و ۳۶۵ هزارکارگاه زیر ۶ نفر است. این گونه شرکت ها حدود ۳۰ درصد از ارزش تولیدات صنعتی را ایجاد می کنند. ۶۳ درصد اشتغال کشور از طریق این بنگاه ها ایجاد می شود و آنها ۵۱ تا ۵۲ درصد در اقتصاد کشور سهم دارند (بیدختی، ۱۳۸۸).

[۱]  Hill

[۲]  Foully

[۳]  Henderson

[۴]  Coleman

برای دانلود متن کامل اینجا کلیک کنید