فصل نخست: مفاهیم مقدماتی

ما در آغازین فصل،ابتدا می خواهیم مفاهیم و تعاریف کلی از مفاهیم و متغیرهای این پژوهش به دست بدهیم تا تصویری کلی از پژوهش مورد نظر داشته باشیم.

مبحث اول: باورهای دینی

در این مبحث می خواهیم بدانیم دین چیست؟چند نوع دین در دنیا وجود دارد و این دین ها چگونه اند؟مختصات آنان چیست؟ادیان چه مفاهیمی را در بر می گیرند.باور چیست و چه چیز را اعتقاد می گویند.باورهای دینی شامل کدام از دسته از پذیرش های قلبی و ذهنی انسان می گردد.باورها از کجا شکل می گیرند؟منابع عاطفی و شناختی آنان چگونه است؟

گفتار اول: دین

دین در لغت در معنای آیین،کیش،راه،روش آمده است.[۱]در زبان انگلیسی کلمه religion”” معادل دین است.عده ای از محققان دین را به معنای یک نوع قدرت فرابشری و ماورائی می دانند که با داشتن برنامه از آدمی می خواهد که با انجام آن از نتیجه های شوم در امان باشد.بعضی دیگر دین را  به احساس و ادراک در کسانی می دانند که چنین قدرتی را درک و مشاهده می کنند.در آغاز دین به مفهوم پارسایی و تقدیس بود.ولی در طول قرن ها دین دستخوش معانی گوناگون شد و هریک از طریقه های دینی به نظامی خاص تبدیل شد.ولی “religio” دلالت داشت بر:«آنچه آدمی انجام می دهد،یا آنچه عمیقاٌ احساس می کند،یا آنچه بر اراده او تاثیر می گذارد،یا او را به اطاعت می خواند یا به عذاب تهدید می کند،یا وعده پاداش می دهد،یا به اجتماع خود پایبند می کند.»[۲]در تعریفی کلی دین: مجموعه ای از عقاید و مقرراتی است که به همه شئون زندگی بشر توجه دارد.هم ساحت بینشی و معنوی او را مد نظر قرار می دهد و هم اصول گرایشی و اخلاق او را مد نظر دارد و برای تمام این شئون نیز برنامه دارد.به عبارت دیگر دین را می توان مجموعه ای از اصول و قوانین و مقرراتی برشمرد که برای اداره فرد و اجتماعی که در آن زندگی می کند و پرورش انسانها از طریق وحی و عقل می پردازد.[۳] دین به معنای عام شامل هر کیش و آیینی است که انسان را به نحوی با عالم غیب و ملکوت پیوند می دهد و او را به پرستش وا می دارد.[۴] در تعریف دیگر از آن را مجموعه ای از ارزشها بیان می کنند که خداوند در قالب کتب آسمانی به آنان نازل کرده است.آموزه های دینی همان قواعد اخلاقی و عقلانی می باشند که انسان با تفکر و تأمل و رجوع به فطرت خود نیز می تواند آنها را بدست آورد ولی خداوند به آنان لطف کرده و از طریق وحی برای آنان بیان کرده است.انسان دیندار انسانی است که در قول و فعل به باورهای دینی اعتقاد دارد و به آن عمل می کند.[۵] این تعریف شاید تعریف خوبی باشد چون هم در گفتار و هم در رفتار نمود پیدا می کند اما در برگیرنده جنبه های مختلف دین نیست.اصولا تعاریف زیادی از دین شده اما آنچه که به طور کامل  بیان کننده معنی دین باشد هنوز تعریف نشده است.از نظر “تاکس مولر” دین شناس آلمانی:«دین جهد و کوششی است برای درک چیزی که قابل ادراک نیست و بیان آنچه غیر قابل تقریر است.»[۶] امروزه با انبوهی از ادیان و فرق و نحله های مختلف روبرو هستیم که برای توضیح آن بسیار وقت و فضا می خواهیم.اما به طور کلی دین را به چند دسته تقسیم می کنند:

 دین های وحیانی(ادیان توحیدی):دین اسلام،مسیحیت،یهود

 دین های فرارونده: زردشتی،آیین سیخ ها

دین های چند ایزدی: هندویی،آنی میسم،دین های باستانی

 دین های فلسفی: آیین بودایی،آیین کنفسیوسی،تائویی

 ادیان وحیانی: که همه آنها به حضرت ابراهیم(ع)رئیس طایفه سامی باز می گردد که پدر دینداران لقب گرفته است.منبع هر سه این ادیان وحیانی است و همه آنها دارای کتاب و آموزه های مشخص برای پیروانشان هستند.(در اینجا ما فقط به ادیان توحیدی توضیح مختصری می دهیم البته در منابع مختلف به تفصیل به آنها پرداخته شده است.)

اسلام: پیامبر گرامی اسلام آن یگانه در اخلاق،امانتدار ترین بر روی زمین،محمد امین(ص)و رحمت برای عالمیان در غار حراء در سن چهل سالگی از میان قوم عرب در شبه جزیره عربستان(حجاز)با آیاتی که از جانب جبرئیل بر او نازل گشت به پیامبری مبعوث شد.که بخوان،بخوان به نام پروردگارت که تو را آفرید.کتاب مسلمانان قرآن تنها کتابی است که نه چیزی به آن میتوان افزود و نه چیزی می توان از آن کاست.کلمه اسلام به معنای فرمانبرداری است.احکام و دستورات اسلامی در قالب دوبخش عبادات و معاملات قابل تفکیک است.دستورات اخلاقی قواعد حقوقی،باور به معاد دعوت به توحید و عدالت،پرهیزکاری،دوری از گناهان مانند زنا،سرقت،قتل،سرقت و دیگر احکام از زمره تعالیم اسلامی است.اسلام نیز به مذهب عمده شیعه و سنی تقسیم شده است[۷] .

مسیحیت: خداوند او را از مادری به نام مریم که از زنان پاک برتر و برگزیده خداوند بود و هرگز مرد بیگانه ای او را لمس نکرده در بیت لحم بوجود آورد.در حالی که نوزاد بود سخن می گفت و از معجزاتش زنده کردن مردگان بود.پیامبر مهربانی و عطوفت عیسی مسیح(ع)که کتابش انجیل است.دستورهای اخلاقی،باور به معاد،دعوت به مهربانی و عشق ورزیدن،چشم پوشی از گناه دیگران،دوری گزیدن از گناهان مانند زنا،قتل،سرقت و دیگر گناهان و همینطور دعوت به توحید از آموزه های این دین است.مسیحیت به دسته های مختلفی تقسیم شد که مهمترین شاخه های آن کاتولیک و پروتستان است.[۸]

دین یهود: پیامبر آنها موسی(ع) گفت که من از دور آتشی می بینم[۹] و خداوند در ۱۲۵۰ پیش از میلاد بر فراز کوه طور بر موسی پدیدار گشت و احکام دین یهود را برای او بیان نمود.کتاب دین یهود تورات است و به قسمتهای عهد عتیق و عهد جدید تقسیم می شود.آموزه های این دین در لوح ها و کتاب های گوناگون آمده است که مهمترین “آنها الواح ده گانه” است که به ده فرمان نیز مشهور شده است.دستورات اخلاقی،آداب و احکامی مانند حرمت قتل دیگران،دوری از گناهان مانند زنا،عدم شهادت دروغ،عدم طمع ورزی نسبت به مال و ناموس دیگری،احترام به والدین،عدم سرقت دعوت به توحید و خداپرستی و…از آموزه های این دین است. ارتدوکس،حسیدی ها،کارائیت ها،سامریان،و در دوقرن اخیر صهیونیست ها از شاخه های آن است.[۱۰]

خرید و دانلود متن کامل پایان نامه فوق در این لینک

گفتار دوم: باور

باور(belief) به معنی قبول سخن،پذیرش قول کسی،یقین،اعتقاد به کار رفته است.[۱] به طور کلی وقتی صحبت از باور می شود صحبت از یک اعتقاد و یک اعتماد است.اعتقاد راسخ به وجود امری و حقیقت داشتن و اعتماد به نتیجه بخش بودن و اثر گذاری آن است و آن امر چنان برای فرد بدیهی می شود که فرد آن را موجود می داند و هیچ خدشه ای در پذیرش آن به خود راه نمی دهد.

از نظر کرچ و کرچفیلد:«باور سازمانی باثبات از ادراک و شناختی نسبی درباره جنبه خاصی از دنیای یک فرد است.»مثلا اعتقاد به بابانوئل مفاهیم گوناگون  و به هم آمیخته ای مثل:جنبه جسمانی،لباس و نوع پوشش،و کارکردها و اثر گذاری آن را در بر می گیرد.این باور به ایجاد یک مفهوم خاص و یک اعتقاد به لوازم و پیرامون آن نیز نیاز دارد.[۲] این باورها هستند که در ما یک نگرش نسبت به موضوعات ایجاد می کنند.مثلا اگر شما باور داشته باشید که کمک کردن به کودکان کار باعث زشت شدن چهره شهر و به دست آوردن ثروتی نامشروع برای عده ای می شود،این باور ایجاد نگرشی منفی در شما می کند.ولی اگر شما باور داشته باشید که پول دادن به آنها باعث کمک به یک عده بدبخت می شود این باور مثبت در شما باعث نگرش مثبت به متکدیان می شود.در این مثال هر چه باور قدرت بیشتری نسبت به کمک به این افراد وجود داشته باشد سهم بیشتری در کمک به افراد نیازمند در باور شما ایجاد می گردد.[۳] مراد از باور، تصدیق و تأییدی است که ذهن،در برخورد با یک قضیه پیدا می کند.ذهن انسان ممکن است در برخورد با هر پدیده و رویدادی یکی از این حالات را انتخاب نماید:الف:یا هیچ تغییری در ذهن ایجاد نمی شود و نسبت به آن قضیه بی تفاوت می شود و عکس العملی نسبت به آن نشان نمی دهد که در این صورت تعلیق باور رخ داده است.ب:یا در مقابل آن قضیه مقاومت نشان داده آن را نمی پذیرد و رد می کند.ج:یا آن قضیه را مورد تصدیق وقبول قرار می دهد.منظور از باور نیز همین حالت تصدیق و پذیرش امر توسط ذهن است[۴]. اولین فیلسوفی که مفهوم باور را در جایگاه خودش مورد توجه قرار داد دیوید هیوم بود.او برای اولین بار با تمرکز بر «روانشناسی باور» بیان نمود که باور بیشتر شبیه یک «احساس» است تا«فهم».از نظر سوئین برن:«باور چیزی است که برای انسان پدید آید نه کاری که انسان آن را انجام می دهد.»[۵] از نظر ویلیام جیمز باور جهان های عدیده ای دارد، مانند جهانی که حواس ما درک می کند،جهان ریاضیات و منطق،جهان الهیات و… بیشتر انسان ها از میان همه جهان های باوری فقط یکی را بیشتر از بقیه واقعی می دانند و آن را انتخاب می کنند. اکثر انسانها نیز جهانی را که از رهگذر حواس آدمی می گذرد باور می کنند.به نظر وی باور وقتی در بیشتر افراد شکل می گیرد که عواطفشان را برانگیزد یا آنان را وادار به عمل کند[۶]. داشتن باور می تواند اثرات مثبتی در فرد ایجاد کند و حتی ممکن است بر روی جسم او نیز اثر داشته باشد.مثلاً در پزشکی اگر کسی باور داشته باشد که دارویی بر روی او اثر دارد و حال او را بهتر می کند حتما اینگونه خواهد شد.«در دهه ۱۹۵۰ جامعه پزشکی به عمل جراحی پی برده بود که می گفتند درد روی قفسه سینه مردانی که شریان هایشان مسدود شده را کاهش می دهد.اغلب بیمارانی که این عمل را می کردند به این نتیجه می رسیدند که حالشان بهتر شده و دردشان کاهش یافته است. بعد اقدام به آزمایش کنترل شد. به این شکل که گروهی از بیمارانی را که با ناراحتی مشابهی روبرو بودند به اتاق عمل آوردند،آنها را بیهوش کردند روی قفسه سینه همه را برش دادند،روی نیمی از آنها عمل صورت گرفت،اما نیمه دیگر عمل نشدند.بعد از آنکه این بیماران به هوش آمدند جملگی معتقد بودند که به یک اندازه حالشان بهتر شده است.»[۷]

گفتار سوم: باور دینی

در تاریخ بشریت هرگز جامعه ای وجود نداشته که اعتقاد به هیچ نوع دینی نداشته باشد.تمامی ابناء بشر باور به وجود امور فراطبیعی و قدسی داشته اند.حتی سرخپوستان استرالیا و آمریکای شمالی و قبایل بدوی آمازون نیز،به نوعی پرستش در میان رفتار آنان دیده می شود.اما در پاسخ اینکه چرا ما باید باور دینی داشته باشیم باید گفت که،دین به ما چیزی می دهدکه از هیچ قدرت دیگری قابل دریافت نیست.دین و باور دینی به افراد این قدرت را می دهد تا در مقابل ناملایمات و سختی های زندگی با آرامش و اطمینان بیشتری برخورد کنند،امید به یک آینده بهتر را برایشان ترسیم می کند،راهکارهای عملی برای زندگی بهتر به آنان می دهد.نقش برجسته دین بر خلاف فلسفه و اخلاق و امور عقلی دیگر و یا مسائل فرهنگی در این است که دین یک ارتباط زنده و واقعی با نیروها و قدرت های مافوق بشری ترسیم می کند و از این طریق رضایت خاطر این افراد را جلب می نماید[۸]. بسیاری از آنان امور این دنیا را نیز به دست نیروهایی ورای این دنیای خاکی می دانند.خواه به دین و امور دینی اعتقاد داشته باشیم خواه نداشته باشیم مواردی چون میل به جاودانگی،زندگی بعد از مرگ،فلسفه زندگی،هدف انسان،نیاز های معنوی،سختی ها و ناگواریهای زندگی عدم پاسخ کامل نیازهای بشری با مکاتب مادی و…بسیاران موارد دیگر ضرورت وجود دین و اعتقاد به باورهای دینی را در درون ما الزامی می سازد.[۹] باور دینی به معنای استنباط از شواهد کشف شده و شهود در ساختار جهان یا در مسیر تجربیات انسان نیست زیرا همواره تجربیات انسان به لحاظ نظری دچار ابهام هستند،بلکه بر تعبیری غیر آگاهانه از محیط تکیه دارند،بدین نحو که آن معنایی آگاهانه تجربه می شود که دارای زبان دینی است و از رهگذر دین معنا می شود.فرد معتقد با چنین تعبیری تجربی دست به یک انتخاب شناختی می زند.[۱۰]داشتن باورهایی که بتوان به آن اعتماد کرد و آن را تکیه گاه خود ساخت.امور ارزشمندی که به انسان ارزش بدهد و خود را وابسته به آن بداند..مثلا پزشکی می تواند مدعی شود که فلان سلول یا فلان عامل دارای خواص زیادی است.ولی عقیده زمانی می تواند موثر باشد و شخص درباره آن سخن بگوید که خود فرد کنکاش و جستجو کرده و با چون و چرا آن را بدست آورده باشد.مثلا یک فرد مذهبی در مورد یک حدیث یا شنیده خود فکر می کند و با تحقیق و تفحص درباره صحت آن در مقام نفی یا اثبات آن بر می آید و اگر نظرش مثبت باشد به آن اعتقاد پیدا می کند.[۱۱]باور دینی می تواند به هر امر ماورائی و خارج از دنیای مادی اطلاق گردد.اما آن چیزی که اصیل است و مراد ما از باور دینی و خود دین است ادیان ابراهیمی و باورهای توحیدی خصوصاً اسلام است.باورهایی مانند:اعتقاد به خداوند به عنوان عالم و قادر و آفریدگار مطلق،اعتقاد به معاد،اعتقاد به عدل الهی،اعتقاد به نبوت پیامبر و دیگر موارد اعتقاد دینی که شامل این موارد می گردد[۱۲].به اعتقاد سوئین برن در هر باور دینی،دلایلی عقلانی موجود است.زیرا برای هر مومن و باورمندی ضروری است که دین و مسلکی را که انتخاب نموده است صادق و حقیقی بداند.او مانند کانت معتقد است بین عقل و ایمان سازگاری کامل وجود دارد.از نظر او:«اهمیت باور به خدا در صورتی که خدا وجود داشته باشد از باور نداشتن به خدا در صورتی که خدایی نباشد بیشتر است.(به دلیل تکالیف و منافع بیشتر باور اول)»او معتقد است زمینه آگاهی و علم فراتر از مشهودات حسی است و دانش تنها منحصر به امور حسی نیست و معتقد است که خدایی که توسط فلاسفه و برهان های آنان ثابت می شود با خدای مسیحیت متفاوت است.و با نقد نظر جان هیک که معتقد است باورهای مذهبی باورهایی است که با عقل قابل اثبات نیست،به یک نوع آزادی معرفتی معتقد است که در آن انسان ها باید در پژوهش عقلی و بر اساس شواهد به دست آمده و با سعی و تلاش به باور به خدا برسند.[۱۳]

خرید و دانلود متن کامل پایان نامه فوق در این لینک

No internet Try: Checking the network cables, modem, and router Reconnecting to Wi-Fi Running Windows Network Diagnostics ERR_INTERNET_DISCONNECTED

تبیین کلی توبه                                          

 در این مبحث راجع به ماهیت و مفهوم توبه،  پیرامون توبه در ادیان مختلف اعم از اسلام، مسیحیت و یهودیت، و  مطالبی راجع به حقیقت و اهمیت توبه بیان می شود.                                                       

۱ـ۱ـ۱ـ ماهیت و مفهوم توبه                                              

در این گفتار معنای لغوی توبه،  معنای اصطلاحی توبه،  توبه در حقوق جزای اسلام، توبه در فقه پویای اسلام و جایگاه توبه در قانون مجازات اسلامی مورد بررسی قرار می گیرد.                                                        

۱ـ۱ـ۱ـ۱ـ معنای لغوی توبه 

توبه در لغت به معنی بازگشت، هر نوع بازگشتی و بازگشت از گناه و ندامت وپشیمانی می باشد.[۱]

توبه از ماده «توب» به معنای «رجع» بازگشت است. صاحب مقاییس اللغه می نویسد: « توب، التاء و الواو و الباء کلمه واحده تدلٌ الی رُجُوع؛ تَوَب با تاء، واو و باء،کلمه واحدی می باشد که به معنای رجوع و بازگشت است.»[۲]

در لسان العرب نیز آمده است: « التوبه: الرجوع من الذنب وتاب الی اللهیتوب توباً متابا، اناب و رجع من المعصیه الی الطاعه؛ توبه به معنای بازگشت از گناه است.»[۳]

خواجه نصیر الدین طوسی(رحمه الله) در اوصاف الاشراف می نویسد: « توبه به معنای بازگشت از معصیت است و نخست باید دانست که گناه چه باشد.»[۴]                                                                  

مرحوم محقق اردبیلی در کتاب مجمع الفائده و البرهان فی شرح الارشاد الاذهان می فرماید:«التوبه                                 هی الندامه والعزم علی عدم الفعل لکون الذنب قبیحاً ممنوعا و امتثالاً لامرالله و لم یکن غیر ذالک مقصوداً.»[۵]                         

ازاین تعریف دو نکته استفاده می شود:

۱ـ پشیمانی و ندامت، توبه است.    ۲ـ عدم الفعل (ترک گناه) به خاطر قبح شرعی آن باشد.                     

در توضیح این نکته باید گفت که «عدم الفعل» گاهی به خاطر عدم توانایی بر انجام آن است و زمانی خاطر ممنوع و قبیح بودن آن است.از این رو مجرد «عدم الفعل» توبه نیست؛ مثلاً کسی دراثر ارتکاب زنا مبتلا به بیماری هایی شود که مانع تولید مثل و فرزند دار شدن او می شود،حال اگر وی به خاطر فرزند دار نشدن، از عمل ارتکابی خود پشیمان شود این پشیمانی توبه نیست؛ زیرا پشیمانی او به خاطر قبح شرعی عمل نمی باشد. اکنون سؤالی که در اینجا مطرح می شود این است که اگر امکان ارتکاب گناه برای شخص نباشد و او در این حال توبه نماید، آیا توبه وی محقق و پذیرفته می شود؟ در پاسخ باید گفت: اگر شخص مرتکب بپذیرد که معصیت الهی را کرده است، به طوری که اگر قادر به انجام آن نیز بود، دیگر مرتکب آن نمی گردید، در این صورت توبه اش پذیرفته خواهد شد. شیخ بهایی (رحمه الله) در تعریف توبه می نویسد: «التوبه:الرجوع و تنسب الی العبد و الی الله سبحانه….و معناها علی الاول:الرجوع عن المعصیه الی الطاعه و علی الثانی: الرجوع عن العقوبه الی الطف و التفضیل.»[۶]

توبه در لغت به معنای رجوع و بازگشت از گناه است و در اصطلاح عبارت است از« رجوع از طبیعت (حیوانی) به سوی روحانیت نفس بعد از آنکه به واسطه معاصی و کدورت نافرمانی، نور فطرت و روحانیت محبوب به ظلمت و طبیعت تبدیل شده است.»[۷]                                                       

در قرآن هم توبه به معنای «رجوع انسان گناهکار» آمده و هم به معنای « توفیق توبه دادن از طرف خداوند به بنده معصیت کار» و هم به معنای « قبول وپذیرش توبه از جانب خداوند متعال » آمده است. در نتیجه می توان گفت، هر توبه انسان پیچیده شده در دو توبه الهی است: یکی توفیق دادن به بنده برای توبه ودیگری پذیرفتن توبه بندگان است و ممکن است هر سه توبه را به معنای لغوی برگشت داد؛ به این معنی که توبه از انسان، رجوع از گناه بازگشت از معاصی است و توبه اول از خداوند، رجوع فضل و رحمتش سوی بنده است و توبه دوم،رجوع به قبول آن از بنده است.[۸] بنابراین لغت شناسان توبه را به معنای رجوع دانسته اند.اما برخی از آنان،آن را به معنای مطلق رجوع گرفته اند، و بعضی دیگربه معنای رجوع مقید یعنی بازگشت از گناه تعبیر کرده اند. بنابراین توبه، به معنای بازگشت و پشیمانی از گناه و تصمیم بر ترک آن است.

۱ـ۱ـ۱ـ۲ـ معنای اصطلاحی توبه

توبه در اصطلاح عبارت است از« الندم علی الذنب لکونه ذنباً، فخرج الندم علی شرب الخمر مثلاً لاضراره بالجسم و قد یزاد مع العزم علی ترک معاوده ابداً و الظاهر ان هذا الاعزام لذالک الندم غیر منفک عنه.»[۹] کلام شیخ بهایی (رحمه الله) در تعریف اصطلاحی توبه مؤید کلام محقق اردبیلی است. آنجا که  می فرماید: « عدم فعل و پشیمانی از گناه باید به خاطرمعصیت و قبیح بودن گناه باشد و در عدم فعل و پشیمانی، عنصر و قصد دیگری دخیل نباشد.» نکته ای که مرحوم شیخ بهایی علاوه بر ندامت و پشیمانی در توبه لازم میداند، عزم همیشگی بر ترک بازگشت به گناه و معصیت است که این عزم، لازمه آن ندم  بوده و از آن جدایی ناپذیر است.

علامه طباطبایی (رحمه الله) در تعریف توبه می فرماید: « توبه در لغت به معنای برگشت است توبه از بنده، برگشت اوست به سوی پروردگارش با پشیمانی و بازگشت از سرپیچی و از جانب خداوند نیز به معنای توفیق وی به توبه یا آمرزش گناه او.»[۱۰]

با تأمل در آیات و روایاتی که در باب توبه وارد شده است و کلام برخی فقها که ذکر شد، استنباط می شود که توبه، عبارت از یک ندامت و پشیمانی است که اعتراف و اعتذار را در پی دارد و مانع بازگشت اعمال مجرمانه و گناه می شود و توبه را در حقوق کیفری اسلام می توان اینگونه تعریف کرد: توبه، به معنای بازگشت از گناه و اعمال مجرمانه و پشیمانی از اعمال گذشته وسعی در انجام اعمال صحیح و پسندیده و عدم تکرار جرایم گذشته است.[۱۱]

بنابراین تعریف، سه عنصر ندامت وپشیمانی و اعتذارو عدم برگشت بر گناهان گذشته در مفهوم توبه نهفته است.

توبه در اصطلاح عبارت است از ترک گناهان کنونی وعزم بر ترکشان در آینده وتدارک تقصیر گذشته و به عبارت دیگر به معنی بازگشت از گناه قولی، فعلی و فکری است.[۱۲] توبه در لغت به معنای بازگشت است ودر قرآن کریم هم به خداوند نسبت داده شده است و هم به انسان. توبه خدا به معنای برگرداندن لطف و رحمت خود به سوی بندگان، و توبه انسان به معنای برگشت او از حالات و اعمال فاسد گذشته خود است، لذا هر توبه انسان محفوف به دو توبه از خداست به این بیان که: اول خدا توبه می کند؛ یعنی خداوند لطف خود را به بندگان گنهکار بر   میگرداند و با این لطف انسان متوجه بدی های خود می شود. او پس از این، توبه کرده و از اعمال و افعال گذشته خود پشیمان می شود و برمی گردد. پس از این حالت، بار دیگر خدا لطف کرده و توبه او را می پذیرد. آری، یک توبه انسان میان دو توبه لطف خدا قرار می گیرد. به این ترتیب خدا توفیق توبه از عیب ها را به انسان عطا       می کند، دوم انسان پشیمان شده و از آن عیب ها و فسادها توبه می کند. سوم خداوند کریم و رحیم این توبه را می پذیرد. خداوند در قرآن کریم این حقیقت  را چنین بازگو می کند: « خداوند لطف خود را بر آنان شامل  میکند و می فهمند که بد کرده اند. سپس آن افراد متوجه توبه می شوند. بار دیگر خداوند رحیم توبه آنان را پذیرفته وآنان را می بخشد.»[۱۳]

امام علی(علیه السلام) توبه را چنین معنا می کند: « التوبه نَدَمٌ بالقلب و استغفار باللّسان و ترکٌ بالجوارح و اضمارٌان لا یعود؛ توبه از چهار چیز تشکیل می شود: اول پشیمان شدن قلبی، دوم آن پشیمانی در قالب استغفار به زبان جاری گردد، سوم در کنار آن دو ترک معاصی و رها کردن فسادهای گذشته تحقق یابد، چهارم تصمیم بر اینکه در آینده نیز آن گناهان و فسادها تکرار نگردد.»[۱۴]

خرید و دانلود متن کامل پایان نامه فوق در این لینک

جایگاه توبه در حقوق جزای اسلام  

توبه از بنیادهای حقوق جزای اسلامی است و در سایر مکاتب امروزی نمونه آن به چشم نمی خورد. در حقوق کیفری اسلام، توبه یکی از معاذیر قانونی معافیت از مجازات محسوب می شود. این مطلب به این معناست که جرم واقع شده و مجرم نیز دارای مسئولیت کیفری است؛ اما رعایت پاره ای از مصالح و اِعمال سیاست جنایی مناسب ایجاب می کند که از وی رفع مجازات شود. به عنوان نمونه کسی که عضو گروههای غیر قانونی بوده است و پیش از کشف باندش خود را تسلیم مراجع ذیصلاح قانونی می کند، یا مأموری که در راستای اطاعت از امر مافوق به اشتباه، امر او را قانونی تلقی کرده و در اجرای آن مرتکب جرم شده است، در اینصورت جامعه به دلایل مختلف از جمله تشویق افراد عضو گروههای غیر قانونی و برانداز به تسلیم، یا به خاطر عدم تقصیر مأمور مرتکب جرم، از اِعمال مجازات صرف نظر می کند. در مورد شخص تائب نیز وضع همین گونه است؛ یعنی با وجود اینکه عمل ارتکابی جرم بوده و مرتکب جرم نیز دارای شرایط مسئولیت کیفری است، اما قانونگذار به علت ندامت و پشیمانی حقیقی مجرم، از مجازات او صرف نظر می کند. امروزه جرم شناسان معتقدند که مجازات و   سزادهی مجرم،هدف مطلق نیست؛ بلکه وسیله ای برای اصلاح و بازپروری و یا ارعاب اوست و مجازاتها را باید طوری مقرر نمود که بتواند مجرم را که هراز چند گاهی از ضوابط اجتماعی تخلف می کند و در واقع از جامعه می گریزد، با ضوابط اجتماعی آشنا سازد و به او تعلیم دهد که لازمه زندگی جمعی، سر نهادن به پاره ای ازمقررات است و او ناگزیر به پیروی از اوامر و نواهی جامعه خود می باشد و اگر در این کار موفقیت حاصل شود آن وقت است که این فرد رمیده از اجتماع، به آغوش جامعه باز خواهد گشت و زندگی مسالمت آمیز خود را با سایر افراد جامعه شروع خواهد کرد.[۱]

حال اگر مجرمی را مجازات نماییم که از ارتکاب عمل و از کرده ی خود به شدت پشیمان گشته است، به طوری که دچار عذاب وجدان شده و مصمم است که دگر بار مرتکب چنین عملی نشود و اشتباه خود را جبران نماید و هرگز از قواعد اجتماعی تخلف نکند، دست به کار بیهوده ای زده ایم. زیرا موضوع اِعمال مجازات، سالبه به انتفاع موضوع شده است و ما بدون اِعمال مجازات به هدف خود رسیده ایم. اسلام چنین تأسیسی را در حقوق کیفری پیش بینی نموده است و اِعمال کیفر را در صورت توبه مجرم، تحت شرایطی منتفی میداند و این یکی از امتیازات بارز و منحصر به فرد حقوق جزای اسلامی است. در نتیجه، توبه از دیدگاه حقوق جزای اسلام یکی از موارد سقوط مجازات شمرده شده است.[۲]

۱ـ۱ـ۱ـ۴ـ جایگاه توبه در فقه پویای اسلام

قرآن کریم در آیات متعدد، انسانها را به توبه تشویق می کند. خداوند توابین را مساوی با متطهرین قرار داده و     می فرماید: « اِنّ اللهَ یُحبُ التوّابین و یحبُ المتَطّهرین »[۳]یکی از سوره های قرآن کریم به نام « توبه » نامگذاری شده است. واژه « توبه » و مشتقات آن نود و دو بار و کلمه « استغفار » و مشتقات آن چهل و پنج بار در قرآن کریم ذکر شده است. همچنین در روایات صادره از طرف معصومین (علیهم السلام ) نیز به توبه و اثرات آن بسیار سفارش شده است. از دیدگاه قرآن و روایات، توبه چهره عمل را تغییر داده و گناهان را تبدیل به نیکی ها و حسنات می کند. آثار توبه نه تنها در بُعد فردی، بلکه در بُعد اجتماعی هم قابل توجه است. توبه نه تنها شخص را اصلاح می کند، بلکه جامعه را در برابر تکرار جرم و گناه از سوی توبه کار ایمن می کند.[۴]

توبه را می توان از دیدگاه فقهی، با توجه به آثار آن بر دو قسم تقسیم نمود:

۱ـ توبه باطنی،۲ـ توبه حکمی

توبه باطنی، عبارت از توبه بین انسان و خداوند می باشد که با توجه به نوع گناه، دارای انواعی است. به طور کلی گناهان اقسام گوناگونی دارند که کیفیت توبه نسبت به هر یک نیز مختلف است. این گناهان را می توان به سه قسم تقسیم کرد:

الف) موجب زائل شدن حقی از دیگران یا ثبوت حدی از حدود الله نمی شود، بلکه گناه به خود گناهکار مربوط میشود وبه بیرون سرایت نمی کند؛ مانند حسادت و دروغگویی. در اینصورت اگر گناهکار از کرده خویش نادم و پشیمان شده و تصمیم بگیرد که برای همیشه به آن گناه عود نکند، توبه محقق شده واثرات توبه نیز بر آن بار    می شود.

ب) موجب ثبوت مالی از حقوق الناس یا حقوق الله می گردد، مانند ترک زکات و خمس.

در این مورد، توبه زمانی قابل تحقق است که علاوه بر پشیمانی و ندامت از گذشته، حقوقی را که بر ذمّه او قرار گرفته، بپردازد.

ج) گناه موجب حدّ شرعی باشد که این خود از نظر کیفیت ثبوت حد، از جنبه حق به سه دسته تقسیم می شود:

۱ـ از جنبه حق الله موجب حق شرعی می شود؛ مانند زنا.

۲ـ از جنبه حقوق الناس موجب حق شرعی می شود؛ مانند قتل.

۳ـ هم از جنبه حق الله و هم از جنبه حق الناس موجب ثبوت حق می شود؛ مانند سرقت.[۵]

در کتب فقهی راجع به توبه حکمی، تعریفی را نیافتم.

۱ـ۱ـ۱ـ۵ـ جایگاه توبه در قانون مجازات اسلامی

یکی از اهداف مجازات در نظام های کیفری، اصلاح مجرم است. برای همین در میزان، نوع و کیفیت مجازات باید به این موضوع توجه کرد که مجرم باید بار دیگر اصلاح و جامعه پذیر شود. با در نظر گرفتن این هدف باید پذیرفت که منصفانه نیست، مجرمی که پیش از اِعمال مجازات و بعد از ارتکاب جرم، از ارتکاب عمل خود پشیمان شده و برای جبران آن پیش قدم می شود، با دیگر مجرمان به یک اندازه مجازات شود. امری که در منابع معتبر اسلامی از جمله قرآن کریم که روشنگر و هدایت کننده مسلمانان است، نیز به آن اشاره شده است. از طرف دیگر در منابع معتبر فقهی نیز این موضوع مورد تأکید قرار گرفته است. در قانون مجازات اسلامی برای چنین مجرمان پشیمانی که آثار ندامت و اصلاح را در خود نشان داده اند، تخفیف هایی در نظر گرفته شده است و حتی با حصول شرایط قانونی، موجبات برائت فرد مرتکب جرم را فراهم می آورد. توبه یکی از مفاهیم دینی ما است که در تعریف آن گفته شده: « توبه عبارت است از بازگشت از دوری به حق تعالی و نزدیک شدن به خداوند متعال یا ترک گناهان در زمان حال و عزم قطعی بر ترک آن در آینده و تلافی کردن تقصیرهای گذشته یا بازگشت از مخالفت حق به سوی موافقت او.» در ادامه به بررسی این نهاد فقهی در قانون مجازات اسلامی می پردازیم.

اگر هدف از مجازات، پشیمانی مجرم از کار خویش و عزم جدّی بر تکرار نکردن عمل مرتکب باشد، در این صورت مجازات کاری نامعقول به نظر می رسد. دین اسلام چنین تأسیسی را در حقوق کیفری پیش بینی کرده است و اِعمال کیفر را در صورت توبه مجرم، تحت شرایطی منتفی می داند و این یکی از امتیازات بارز و منحصر به فرد حقوق جزای اسلام است. در قانون مجازات اسلامی، توبه یکی از اسباب شرعی سقوط مجازات است که به عنوان یک مبحث از فصل یازدهم با عنوان سقوط مجازاتها از مواد ۱۱۴ تا ۱۱۹ به آن پرداخته است، که این امر بیانگر میزان اهمیت نهاد فقهی توبه، نزد تدوین کنندگان این قانون است. توبه در جرایم مستوجب حد، چنانچه قبل از اثبات جرم باشد، موجب اسقاط مجازات خواهد شد. البته مطابق شرع وقانون، توبه در مواردی مجازات حدی را به مجازات تعزیری تبدیل خواهد کرد.

از جمله تبصره ۲ ماده ۱۱۴ قانون مجازات اسلامی، توبه شخص زانی و لائط را که به عنف مرتکب جرم زنا یا لواط شده باشدف به مجازات حبس یا شلاق تعزیری تبدیل می کند.

مقررات مربوط به توبه در قانون مجازات اسلامی در یک مبحث گنجانده شده است که این روش بهتر از مقررات پراکنده در جرایم مختلف در قانون مصوب ۱۳۷۰ است. ضمن اینکه در قانون مجازات به طور کلی به نقش توبه در جرایم مستوجب تعزیر هم اشاره شده است که در مواردی توبه مجرم موجب اسقاط و در مواردی دیگر موجب اختیار دادگاه در تخفیف مجازات مرتکب جرم تعزیری خواهد شد که این موضوع یعنی تعمیم تأثیر توبه به جرایم تعزیری از نوآوردهای قانون مجازات به شمار می آید. نکته قابل توجه دیگر در قانون این است که در صورت تکرار جرم، توبه تأثیری در سقوط مجازات نخواهد داشت. زیرا تکرار جرم، با دلیل وجودی توبه که ندامت از ارتکاب عمل مجرمانه و تلاش برای جبران آن است، مغایرت دارد. در واقع کسی که قبل از دستگیری، خود را معرفی و به جرم خود اعتراف کند، توبه او پذیرفته می شود و در واقع اَمان نامه ای می گیرد که طبق آن از تعرض مصون است. توبه در جرایم سنگین و سبک می تواند مؤثر باشد. اما تشخیص اینکه در مورد کدام مجرم و کدام جرم ارتکاب یافته، می توان از توبه استفاده کرد، از اختیارات قاضی است؛ یعنی اینکه وقتی مجرمی برای معرفی خود به عنوان شخصی که توبه کرده، مراجعه می کند تشخیص پذیرش توبه و اِعمال تخفیف در مجازات مجرمان تفاوت هایی دارد. از جمله اینکه کسی که توبه کرده و برای برطرف شدن آثار جرم همکاری می کند،    می تواند از تخفیف های قانونی و قضایی که در قانون پیش بینی شده است، برخوردار شود. فرد توبه کننده از ارتکاب عمل مجرمانه، در برخی موارد می تواند از مزیت تعلیق مجازات استفاده کند، در بعضی مواد در قانون مجازات، توبه مجرم این امکان را برای او فراهم می آورد که به تقاضای قاضی، وی مشمول عفو رهبری شود.

خرید و دانلود متن کامل پایان نامه فوق در این لینک