کیفیت زندگی کاری
۲-۲-۱ تعریف رسمی کیفیت زندگی کاری
شاید بتوان گفت ریچاردوالتون تعریف رسمی تری را از کیفیت زندگی کاری ارائه نموده است ،«کیفیت زندگی کاری عبارت است از میزان توان اعضای یک سازمان کاری در برآورده نمودن نیازهای مهم فردی خود در یک سازمان از طریق تجربیات خود.»(مورهدوگریفین،۱۹۸۸)
۲-۲-۲ مفهوم کیفیت زندگی کاری
اصطلاح کیفیت زندگی کاری برای ارزیابی نیک بود عمومی افراد و جوامع استفاده می شود، این اصطلاح در طیف وسیعی از زمینه ها، از جمله حوزه های توسعه بین الملل، بهداشت و سیاست مورد استفاده قرار می گیرد. کیفیت زندگی نباید با مفهوم استاندارد زندگی که عمدتاً بر در آمد استوار است اشتباه گرفته شود. در عوض، شاخص های استاندارد کیفیت زندگی نه تنها شامل ثروت و استخدام هستند، بلکه شامل محیط زیست، سلامت جسمی و روانی، تحصیلات، تفریح و اوقات فراغت و تعلق اجتماعی نیز می شوند. در حالی که کیفیت زندگی از دیر باز هدف سیاست گذاری های صریح یا ضمنی بوده، تعریف اندازه گیری مناسب آن امری دشوار بوده است. شاخص های متنوع «عینی» و«ذهنی» در سراسر طیف رشته ها و مقیاس ها، و کارهای اخیر پیرامون نظر سنجی های نیک بود ذهنی و روانشناسی شادی موجب علاقه مجدد به آن شده است(ارمغان،۱۳۹۱).
کیفیت زندگی کاری یک ساختار چند بعدی است که رضایت کلی از زندگی کاری و تعالی کار و زندگی، حس تعلق به گروه کاری،حس تعلق به خود،حس ارزشمندی و احترام را در بر می گیرد(الوجرهام،۲۰۰۳).
کیفیت زندگی کاری به طور دقیق و روشن تعریف نشده است و هنوز ابهاماتی در مورد معنای آن دارد. در واقع برخی از طرفداران کیفیت زندگی کاری صراحتاً در مورد عدم توسعه تعاریف خاص و روشنی سخن به میان آورده اند، بسیاری از کسانی که در مورد کیفیت زندگی کاری بحث کرده یا از آن طرفداری نموده اند آن را شفابخشی تمامی امراض و مشکلات محیط کار معرفی می کنند. یعنی چیزی که پاره ای از فرآیندهای رمزگونه خود اعجاز می کندف این معنا در نهایت خود به عنوان تجربه ذوقی-حسی مورد ملاحظه قرار می گیرد. به این معنی که زمانی که شما آن را به دست می آورید یا در اختیار داشتید می فهمید که چیست؟(ارمغان،۱۳۹۱). این دیدگاه در تقابل با دیدگاه علمی یا عملی قرار دارد که کیفیت زندگی کاری را مجموعه ای از مفاهیم و ابزارها می داند که ممکن است مفید بوده، در برخی شرایط خاص موثر واقع شود. اگر چه هنوز معنای کیفیت زندگی کاری بهتر روشن نیست اما به عقیده برخی نویسندگان این ابهام، ابهامی کلی نیست و شک و تردیدی که در این زمینه وجود دارد نمی تواند مانع ارائه یک بحث واقع بینانه در مورد مفاهیم کیفیت زندگی کاری و کاربردهای عملی آن شود(علیی،۱۳۸۶).
۲-۲-۳ تعاریف کیفیت زندگی کاری
درطی چند دهه گذشته پنج تعریف متفاوت از کیفیت زندگی کاری تکامل و توسعه پیدا کرده است. اولین تعریف در طی دوره بین ۱۹۹۶-۱۹۷۲ ظهور پیدا کرد کیفت زندگی کاری را به عنوان یک متغییر مورد ملاحظه قرار داد. در مباحث کنفرانس ها و مطالعات اولیه اکثر کسانی که در این زمینه کار می کردند کیفیت زندگی کاری را به عنوان واکنش فرد در برابر کار با پیامدهای فردی تجربه کاری مورد ملاحظه قرار می دادند. لذا بحث از کیفیت زندگی یکفرد در برابر کار با نحوه بهبود کیفیت زندگی کاری برای یک فرد، درمیان بود(میرسپاسی،۱۳۸۱).
«کیفیت زندگی کاری عبارت است از عکس العمل کارکنان نسبت به کار، به ویژه پیامدهای فردی آن در ارضای شغلی و سلامت روحی» در طی دوره ۱۹۶۹-۱۹۷۵ تعدادی پروژه با هدف عمده فراهم نمودن زمینه تشریک مساعی در کار بین نیروی کار و مدیران به منظور بهبود کیفیت زندگی کاری ایجاد شد. این پروژه ها شامل پروژه جنرال موتورز معروف به UAW یا کارگران اتومبیل متحده در تری تاون و پروژه صنایع… در بولیوار در تنسی شد. به خاطر انجام این پروژه ها و موفقیت های متعاقب آن واژه کیفیت زندگی کاری با رویکرد خاصی مترادف شد.
لذا تعریف دیگری از کیفیت زندگی کاری که آن را به عنوان یک رویکرد مورد ملاحظه قرار داد، پایدار گشت. تاکید در این تعریف همانند تعریف اولیه بر روی نتایج فردی نه تنها سازمانی قرار داشت اما در عین حال تمایل بران بود که کیفیت زندگی کاری به عنوان رویکردی نگاه شود که به معنای پروژهای همکاری مشترک بین کار و مدیریت باشد. به ویژه پروژهایی که هدف آنها هم بهبود نتایج فردی و هم بهبود نتایج حاصل برای سازمان بوده. کیفیت زندگی کاری ،میزان توانایی کارکنان در ارضای نیازهای مهم مشخصی، با استفاده از تجربیاتی است که در سازمان کسب کرده اند(میرسپاسی،۱۳۸۱).
در طی همین دوره تعریف دیگری پدیدار گشت که از برخی مطالعاتی که بر روی سازمان اتحادیه ای انجام شده بود، ناشی می شد که نوآوری های متفاوتی را مورد استفاده قرار می دادند، به ویژه در پروژه ی بسیار مشهور کارخانه توپکا جنرال فودز و پروژهای مشابه در پراکتر گمبل توجهات را به سمت روش های خاص تغییر محیط کار و تاثیر آن روی افراد معطوف نمود.
این پروژه ها به تعریف سومی منجر گشت که کیفیت زندگی کاری را به عنوان روش ها مورد ملاحظه قرار می داد. در حقیقت کیفیت زندگی کاری به عنوان مفهومی که مترادف با مفاهیمی نظیر گروه های کار خود گردان غنی سازی شغلی یا طراحی کارخانه های جدید به عنوان نظام های فنی و اجتماعی یکپارچه می بود مورد ملاحظه قرار گرفت(میرسپاسی،۱۳۸۱).
اواخر دهه ۱۹۷۰ فعالیت کیفیت زندگی کاری رو به کاهش نهاد . در طی این دوره بسیاری از محققان و مدیران تصمیم گرفتند انبوه علائقی را شناسایی کنند که از استمرار فعالیت های کیفیت زندگی کاری پشتیبانی به عمل آوررد. نشست هایی در بین افراد علاقه مند به شناسایی افراد و گروه های مایل به استمرار پروژه های کیفیت زندگی کاری برگزار گردید. سازمان هایی به منظور گسترش ایدئولوژی کیفیت زندگی کاری تشکیل شد. در ورای این فعالیت ها تعریف چهار به وجود آمد، تعریفی که کیفیت زندگی کاری را به عنوان یک نهضت(جنبش) مورد ملاحظه قرار می داد(شریفی،۱۳۸۴).
اواخر دهه ۱۹۷۰ و اوایل دهه ۱۹۸۰ علائق نوینی را در مورد کیفیت زندگی کاری به همراه داشت. در طی این دوره بود که پنجمین تعربف کیفیت زندگی کاری آن را با هر چیزی معادل می داند. به تعبیر دیگر تلاش های بهبود سازمان یا اثر بخشی سازمانی به عنوان بخشی یا جزئی از کیفیت زندگی کاری مطرح می باشد. زندگی کاری در این تعریف به عنوان موضوع اجتماعی عمده و مفهومی جهانی مورد ملاحظه قرار گرفته است .«کیفیت زندگی کاری با کیفیت عالی از طریق توجه به فلسفه روابط کارکنان به دست می آید و عبارت است از بکارگیری کوشش های منظم از سوی سازمانی است که با کارکنان فرصت های بزرگتری برای اثرگذاری به کارشان و تشریک مساعی در اثر بخشی کلی سازمان می دهد.»(جزنی،۱۳۷۸).
امروزه در تازه ترین مطالعاتی که در زمینه زندگی کاری انجام شده است، این مفهوم به عنوان موضوعی که دارای باری قویاً اخلاقی است مطرح شده است. تعهدی که نسبت به رعایت اصول اخلاقی در محیط کار و مسئوولیت اجتماعی سازمان ها وجود دارد به نحوه رفتار با کارکنان محسوب شده است . بر اساس این معنا مدیریت سازمان ها به موازات اینکه بایستی موفقیت خود را در زمینه عملکرد مد نظر داشته باشدف می بایستی در راستای جلب رضایت کسانی که در سازمان کار انجام می دهند گام بردارند(شریفی،۱۳۸۴).
